Είχε αρχαίο θέατρο η Νίσυρος;

Φωτογραφία από το Αρχ.Μουσείο της Νισύρου, μέλος προφανώς από αρχαίο θέατρο σκαλισμένο σε βράχο. Το νησί δεν έχει μάρμαρο, πιθανώς έκανε χρήση αυτό της Κω. 

Οι απαρχές του θεάτρου χρονολογούνται στην Αρχαία Ελλάδα τον 6ο αιώνα π.Χ ίσως από τον 7ο αιώνα π.Χ. 

Οι πρώτες παραστάσεις έγιναν το 534 π.Χ. σε ένα φεστιβάλ προς τιμήν του Διόνυσου, του Έλληνα θεού του κρασιού και της γονιμότητας. Από τότε ο αρχαίος θεατρικός πολιτισμός άκμασε και ο θεσμός αποδείχτηκε τόσο δημοφιλής που σύντομα εξαπλώθηκε σε όλη την Ελλάδα.

Στην Νίσυρο υπήρχε θέατρο τουλάχιστον από την ελληνιστική περίοδο, όπως μαρτυρούν αρχαίες επιγραφές  και ένα αρχαιόθετο τοπωνύμιο στο Μανδράκι. Το θέατρο μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί αλλά πρέπει να βρισκόταν γύρω από το ύψωμα Κριός , ένα τόπο που διατηρεί μέχρι τις μέρες μας το πανάρχαιο όνομα του.

Με την ευκαιρία θα ήθελα να σταθώ στον τοπωνυμιακό χάρτη του μακαρίτη Λάζαρου Κοντοβερού, πράγματι ένα αριστούργημα ο οποίος με βεβαιότητα περιέχει αρκετά τοπωνύμια αρχαιόθετα. Μία ακόμη απόδειξη που δείχνει εύγλωττα την ελληνικότητα όλων αυτών των τοποθεσιών και αποκαλύπτει ένα  κρυμμένο θησαυρό από αρχαία ονόματα της Νισύρου.Μεταξύ αυτών αναφέρω τα εξής: Ηρακλής, Αρμάς[Ερμής), Βάσες, Κανάφια, Κόλωνας [λόφος], Λιθόστρατος, Λιμενάρι, Παραδείσι, Πλατριὰ [πραττεία, πρατήρια], Πρόνος [πρόβουνος], Ραμός [ραχαμός, χαραμός], Σκόπι [σκοπιά], Χαλκειό, Πάλοι, Περίολος [περίβολος], Σκοπὰ [σκοπιές], Δάλι[απολλώνιο], Κυλίντρα, Μαζωπός [υψώματα], τα Πωρωπά και τόσα άλλα που είναι αδύνατον να απαριθμηθούν με αυτή την ανάρτηση.

Μετά από αυτή την αναγκαία σημείωση, πρέπει να ειπωθεί ότι τα Διονύσια ήταν η επίσημη γιορτή των Νισυρίων και της τοπικής κοινότητας. Η γιορτή ήταν ένα φεστιβάλ που διαρκούσε κάποιες ημέρες, μπορεί και εβδομάδα, περιελάμβανε χορούς και αγώνες, θεατρικούς και μουσικούς. Αν είχε  αθλητικούς αγώνες τότε δεν αποκλείεται να υπήρχε αρχαίο στάδιο, κάτι  που δεν εξάγεται από τις εν λόγω επιγραφές.

Ήταν πολύ σημαντική γιορτή τα Διονύσια, ανάλογη της αυγουστιάτικης της Παναγιάς Σπηλιανής,γινόταν τουλάχιστον από τον 2ο αιώνα π.Χ. Κατά την διάρκεια της γιορτής δίνονταν δημόσιοι έπαινοι ,στεφανώνονταν ευεργέτες της Νισύρου, τιμούνταν πολίτες κά. 

Η λατρεία του Διονύσου [Διονυσιαστές] γιορταζόταν από όλους τους Νισυρίους όπως περιγράφει η ελληνιστική επιγραφή.Σε μεταγενέστερο επίγραμμα του 2ου αιώνα μ.Χ που βρέθηκε στην θέση Κριός αναφέρεται ο ιερέας των Διονύσων.

Τι απέγινε το αρχαίο θέατρο;

Δεν μπορούμε να ξέρουμε με βεβαιότητα, οι πληροφορίες που έχω στη διάθεση μου είναι ελάχιστες, όμως αυτό δεν μου απαγορεύει μέσα από την ιστορία των σεισμών της Νισύρου να υποθέσω ότι ίσως έπαθε ζημιές από τον σεισμό και το τσουνάμι του Αντωνίου Πίου, που προκάλεσε αξιόλογες ζημιές στην αρχαία Αλάσαρνα. 

Ήταν ένας σεισμός με επίκεντρο μεταξύ Ρόδου και Μεγίστης με μέγεθος Μ7.5, εκδηλώθηκε το 139 μ.Χ και από ότι φαίνεται προξένησε ανεπανόρθωτες καταστροφές τόσο στο Μανδράκι όσο και τους Πάλους. 

Από τότε άρχισαν να χάνονται τα ίχνη του αρχαίου θεάτρου της Νισύρου.Θα ακολουθήσει το καθοριστικό, ύπουλο διπλό χτύπημα του 449 και 554 μ.Χ και  τα σκοτεινά χρόνια με ελάχιστες πληροφορίες για περίπου 2 αιώνες. 

Τις επιγραφές που επισυνάπτω κατέγραψε ο Fridericvs Hiller de Gaertringen, στο Inscriptiones Graecae μετά το 1893:

Επιγραφή 1[ελληνιστική]

Κυλινδρική βάση από λευκό μάρμαρο. Τώρα υποστηρίζει την ιερή πλάκα της εκκλησίας «Καθολική», η οποία βρίσκεται στην πόλη Μανδράκι. Τα γράμματα, επικολλημένα με μεγάλη κομψότητα, αν και κομμένα με μάλλον άσχημο τρόπο, μας θυμίζουν ροδιακούς τίτλους.Την επιγραφή έχουν περιγράψει ο Α.Κοντολέων[1887], Χρ.Ανδριωτάκης[1888], Ι.Λογοθέτης [1896].

καὶ γενόμενον εὐάρεστον πᾶσι τοῖς κοινείοις τοῖς ἐν Νισύρῳ

καὶ στεφανωθέντα ὑπὸ Ἑρμαϊζόντων χρυσέοις στεφάνοις πλεονάκις, 

καὶ ὑπὸ Ἀφροδισιαστᾶν Σύρων καὶ ὑπὸ Διὸς Μιλιχιαστᾶν,

[καὶ] τειμαθέντα ὑπὸ αὐτῶν καὶ στεφανωθέν

[τα ὑπὸ Διον]υσιαστᾶν Εὐ[ρυθεμιδ]ίων τῶν σὺν [{τῷ δεῖνι}

Επιγραφή 2[ρωμαϊκή]

Στην κορυφή του λόφου όπου βρισκόταν το μεσαιωνικό κάστρο, δίπλα στο σπίτι της Παναγίας, υπάρχει ένας κυλινδρικός βωμός από λευκό μάρμαρο, που κάποτε ήταν διακοσμημένος , περιβάλλεται από έναν διπλό κύκλο.

Μάρ(κου) Αὐρ(ηλίου)

Διονυσίου Ἑρμοῦ Νεϊ(συρίου)

ἱερέως Διονύσων,

Αὐρηλίας Εὐγενίας Ἐπαφρίωνος Νεισυρίας.

Αρχαίο Θέατρο της Νισύρου, μέρος 2ο.

Η πιθανή θέση του αρχαίου θεάτρου της Νισύρου,απόσπασμα από τον χάρτη του Λ.Κοντοβερού, κοντά στον αρχαίο Ναό του Δαλίου Απόλλωνα.

Ακολουθούν δύο φωτογραφίες του Κώστα Θεοδώρου, τον οποίο ευχαριστώ για την άμεση ανταπόκριση και τις πληροφορίες που μοιράστηκε μαζί μου.

1.Επιγραφή «Διόνυσος», είναι χαραγμένη  σε ντόπιο ηφαιστειακό βράχο από ανδεσίτικη λάβα,  ηλικίας περίπου 150000-70000 χρόνων.Από μια πρώτη ματιά ,μπορεί να ήταν από το ελληνιστικό θέατρο της Νισύρου.[Φωτογραφία-Κ.Θεοδώρου].

2.Κοντά υπάρχει και αυτό το μαρμάρινο μέλος που φαίνεται ότι είναι από μάρμαρο της Κω, ηλικίας 440 εκ.ετών, το παλαιότερο μάρμαρο του ελλαδικού χώρου.Να υποθέσω ότι είναι από μια ρωμαϊκή κατασκευή.Μήπως έβαλε το χεράκι του ο μεγάλος ευεργέτης Γάιος Στερτίνιος Ξενοφών; [Φωτογραφία-Κ.Θεοδώρου].

Γεωδίφης

Πέντε πόδια από το τείχος