Γιατί ο Ποσειδώνας;
«Ο ναυαγός ανατριχιάζει και σε ήσυχη θάλασσα-tranquillas etiam naufragus horret aquas» λέει ο Οβίδιος, στις επιστολές του [Epistolae ex Ponto,II].
Ο Εγκέλαδος ήταν «αλλιώτικος» από τον Ποσειδώνα, ήταν γιός της Γαίας και του Ουρανού, ανήκει στην 3η γενιά θεοτήτων.
Ο πιο κοινός μύθος που συνδέει τους σεισμούς με τον Γίγαντα Εγκέλαδο είναι γνωστός από τον Φιλόστρατο [1ος-2ος αιώνας μ.Χ].
Όμως οι Νισύριοι από την αρχή τάχθηκαν στο πλευρό του Ποσειδώνα, σε αυτόν έδειξαν αυστηρή προσήλωση θρησκευτική και λατρευτική αξία.
Τον συνέδεσαν με την Μεγάλη Έκρηξη και τον μέγα Χαλασμό της Χελώνης, τον σέβονταν και τιμούσαν όσο κανένα άλλο. Ο Εγκέλαδος για αυτούς ήταν ξένος, αλλόκοτος, γρετθίδικος, αταίριαστος αν προτιμάτε με τις παραδόσεις και τα έθιμα τους.
Μετά την Τιτανομαχία ακολουθεί η Γιγαντομαχία όπου οι Ολύμπιοι πολέμησαν και νίκησαν τους Γίγαντες. Ο Δίας στην γιγαντομαχία βυθίζει στα Τάρταρα της Νότιας Ιταλίας τον Εγκέλαδο, ενώ η Αθηνά ρίχνει πάνω του την Αίτνα και τον καταπλακώνει. Κάθε φορά που μετακινείται ο Εγκέλαδος γίνεται και ένας σεισμός. Την ιδιότητα του να συνδέεται με σεισμούς την απέκτησε μετά την γιγαντομαχία άρα πριν δεν υπάρχει κάποια θεότητα που να συνδέεται με το φυσικό φαινόμενο.
Τον πρώτο αιγαιοπελαγίτη δεν τον απασχόλησε ιδιαίτερα το φαινόμενο του σεισμού, επειδή δεν έχει κατασκευάσει ακόμη τα σπίτια του ούτε είχε δημιουργήσει τις πόλεις του.
Ο πρώτος Νισύριος έχει άλλες προτεραιότητες, το νερό, η θάλασσα, το επικλινές έδαφος, η μικρή έκταση για βοσκή και οι κατολισθήσεις τον «κριτήργιαζζαν», τον παίδευαν και ήταν πιο σημαντικά ζητήματα για αυτόν. Ο ναυαγός ανατριχιάζει και σε ήσυχη θάλασσα.
Ο Εγκέλαδος για αυτόν ήταν άγαρμπος και ο Ποσειδώνας πιο γιουτισμένος, αρμαστός στα καθημερινά προβλήματα του. Μπήκε στις παραδόσεις και στην καρδιά του τουλάχιστον από το 2500 π.Χ.
Ο Εγκέλαδος από την άλλη αρχίζει να μπαίνει στις συνήθειες των Ελλήνων από τις αρχές της Νεολιθικής εποχής και μετά, μόνο τοπικά για την περιοχή της Σικελίας.
Στην ουσία ο υπεύθυνος για τους σεισμούς είναι ο Ποσειδών ένας θεός νεότερος, 4ης γενιάς, ο πρωτότοκος γιος του Κρόνου και της Γαίας. Ο γνωστός γεωσείστης, γαιήοχος, σεισίχθων για τους ανθρώπους, ο θεοδαμαστής του νερού και της γης.
Οι Λακεδαιμόνιοι κάθε φορά που γινόταν ένας σεισμός έψελναν και έκαναν δεήσεις στον Ποσειδώνα επειδή πίστευαν ότι τους προκαλούσε ο Ενοσιγαίος. Οι Νισύριοι τον Ποσειδώνα τον επικαλούνταν κάθε στιγμή της μέρας τους.
Όμως, στις πεποιθήσεις των αρχαίων εκτός από τον Ποσειδώνα τη γη έκαναν να τρέμει άλλοι δύο Τιτάνες: ο Άτλας και ο Προμηθέας. Ο πρώτος μετά την τιτανομαχία εξορίστηκε από τον Δία στην Βορειοδυτική Αφρική στα ομώνυμα βουνά.Κρατά στους ώμους του την ουράνια σφαίρα, με αυτό τον τρόπο πίστευαν ότι και αυτός προκαλεί σεισμούς, όμως αυτός συνδέεται με τις διεργασίες του δυτικού τμήματος της αφρικανικής πλάκας. Αυτούς δεν τους τίμησαν οι Νισύριοι γιατί φοβούνταν ότι θα τους εναντιωθεί ο Ποσειδώνας. Η σχέση ήταν αμφίδρομη, αγάπη-σεβασμός και μίσος.
Ο Ποσειδώνας ο θεός της θάλασσας συνδέεται με τους σεισμούς ενώ ο Εγκέλαδος δεν έχει σχέση με την θάλασσα, γιατί πολλοί σεισμοί έχουν το επίκεντρο τους στην θάλασσα στο νοτιοανατολικό Αιγαίο και στην Νίσυρο, ενώ επίσης και τα συνοδά τους φαινόμενα σχετίζονται με το νερό όπως τα τσουνάμι, οι ρευστοποιήσεις εδαφών, η εκτίναξη υπόγειων νερών, κά.
Οι αρχαίοι Νισύριοι συνέδεσαν στενά τα γεωδυναμικά φαινόμενα με την θάλασσα που τους περιβάλλει και απο παλιά τους βασανίζει στις μετακινήσεις τους.
Στις μυθολογίες των άλλων λαών που ζουν κοντά σε ενεργές τεκτονικά περιοχές υπάρχουν θεότητες που είναι υπεύθυνες με το τρομακτικό φαινόμενο.
Στην Παλαιά διαθήκη [Έξοδος,Μωυσής,1400 π.Χ] και στην Καταστροφή των Σοδόμων περίπου 1740 π.Χ γίνεται λόγος για σεισμούς ως τιμωρία των ανθρώπων που είχαν φύγει από τον δρόμο του θεού.
Το 1700 π.Χ περίπου παρατηρείται μία περίοδος μεγάλης σεισμικής έξαρσης στην μινωική Κρήτη με αποτέλεσμα να καταστραφεί το πρώτο ανάκτορο της Κνωσού. Τότε μια ομάδα από Τελχίνες, έφυγαν και κατευθύνθηκαν βορειότερα στο Αιγαίο Πέλαγος.
Μέχρι και μετά τον Τρωικό πόλεμο οι αρχαίοι πίστευαν ότι τους σεισμούς προκαλεί ο γεωσείστης Ποσειδών.Ο Αργαίος Ποσειδώνας πιθανώς λατρευόταν πριν αυτό ονομαστεί Νίσυρος, πριν από τα τρωικά.
Όμως, κάποια στιγμή φυσικοί φιλόσοφοι άρχισαν να αμφισβητούν τον Εγκέλαδο και τον Ποσειδώνα, ιδίως ο Αναξιμένης ο Μιλήσιος, από τον 6ο αιώνα π.Χ τον βλέπει ως φυσικό φαινόμενο ακόμη και όταν οι Νισύριοι τον τιμούσαν.
«Οι σεισμοί είναι αποτέλεσμα των αλλιώσεων που υφίσταται η γη, επειδή η βρεγμένη γη ραγίζει όταν ξηραίνεται και η πτώση των θραυσμένων τοιχωμάτων την κάνει να τρέμει. Για αυτό τον λόγο οι σεισμοί γίνονται σε περιόδους ανομβρίας, καθώς και σε περιόδους έντονων βροχοπτώσεων», αναφέρει, ενώ ο Αναξαγόρας ο μαθητής του, λέει ότι η κύρια αιτία των σεισμών είναι οι εγκατακρημνίσεις που δημιουργούνται στο εσωτερικό της Γης.
Αργότερα ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης τους συνδέει με το νερό, ήδη από τον 5ο-4ο αιώνα π.Χ.
Ο σεισμός κάποια στιγμή έπαψε να είναι εργαλείο τιμωρίας των ανθρώπων από τους θεούς, όμως σε διάφορους τόπους ιδιαίτερα όπως την Νίσυρο ο Ποσειδώνας έχει ακόμη το πάνω χέρι τουλάχιστον έως τα πρωτοβυζαντινά χρόνια.
Περιγράφοντας την καταστροφική έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., που έθαψε τις πόλεις της Πομπηίας και του Herculaneum, ο Δίων Κάσσιος αναφέρει αφηγήσεις για την εμφάνιση πολλών πλασμάτων που μοιάζουν με γίγαντα στο βουνό και στη γύρω περιοχή ακολουθούμενη από βίαιους σεισμούς και την τελευταία κατακλυσμική έκρηξη, λέγοντας «κάποιοι νόμιζαν ότι οι Γίγαντες σηκώνονταν ξανά σε εξέγερση [γιατί εκείνη τη στιγμή επίσης πολλές από τις μορφές τους διακρίνονταν στον καπνό και, επιπλέον, ακούστηκε ένας ήχος σαν σάλπιγγες].
Οι υπόγειες κινήσεις τους λέγεται ότι ήταν η αιτία των ηφαιστειακών εκρήξεων και των σεισμών. Αυτές οι αντιλήψεις πρέπει να συνόδευαν τις σκέψεις των Νισυρίων και την ρωμαϊκή περίοδο του νησιού, την εποχή που ο Γάιος Στερτίνιος Ξενοφών δημιουργεί την πρώτη ιατρική βιβλιοθήκη στο Ασκληπιείο της Κω.
Με τον Αριστοτέλη έχει ήδη αρχίσει ο άλλος δρόμος, η επιστημονική προσέγγιση του φυσικού φαινομένου. «Γίνε ένας ελεύθερος στοχαστής και μην δέχεσαι ό,τι ακούς ως αλήθεια. Να είσαι κριτικός και να αξιολογείς σε τι πιστεύεις», παρότρυνε ο πρώτος επιστήμονας για πολλούς και μέγας Δάσκαλος του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Όμως, οι Νισύριοι ακόμη τιμούν τον Ποσειδώνα τους έως τον 2ο αιώνα μ.Χ.
Το σεισμικό καθεστώς δεν έχει αλλάξει όλα αυτά τα χρόνια στην Νίσυρο όπως στην χώρα μας, όμως μετά το 18000 έως το 6000 πριν από σήμερα πρέπει να ήταν περισσότεροι εξαιτίας της τήξης των παγετώνων και της επακόλουθης πλήρωσης των θαλασσών πρέπει να διαταράχθηκε η ισοστατική ισορροπία της λιθόσφαιρας με αποτέλεσμα την εκτόνωση τάσεων.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Με πληροφορίες από την «Εισαγωγή στην Γεωμυθολογία», του Ηλία Μαριολάκου.
2. Πέντε πόδια από το τείχος