Ακρόπολη της Νισύρου;

Αφού περάσαμε με επιτυχία την ομηρική εξέταση «Τίνες και πόθεν των ανδρών» κατευθυνθήκαμε με την καθοδήγηση του δασκάλου για την αρχαία ακρόπολη, αναφέρει ο L.Ross.Με αυτές τις συζητήσεις φθάσαμε στο Παλαιόκαστρο.Η Νίσυρος είναι ένα νησί με συμμετρικό σχεδόν στρογγυλό σχήμα.

Στους μη ειδικούς φαίνεται -η θεωρία «της ανυψώσεως» των γεωλόγων σε όλης της τη δόξα- όχι βέβαια σαν μια χώρα όμοια με την Αμοργό και την Αστυπάλαια, που ανυψώθηκε τέλεια από μια σχισμή του εδάφους, αλλά όμοια με τη Θήρα, σαν να δημιουργήθηκε από τις βαθμιαίες εκρήξεις ενός ηφαιστείου, οι οποίες ανύψωναν συνεχώς το χείλος του κρατήρα του και άφηναν να κατρακυλούν από τις πλευρές του ολόκληρες στιβάδες από στάχτη και ελαφρόπετρα και κύματα φλεγόμενης λάβας: μέχρι που στο τέλος εξαντλημένο το ηφαίστειο σωριάστηκε όπως μια κατεστραμμένη καμινάδα και δημιούργησε στο κέντρο του νησιού ένα βαθύ κοίλωμα, όπου τώρα βράζει θειάφι, ενώ απόμεινε μόνο ο εξωτερικός κύκλος της βάσης του να στέκει σαν μια δακτυλιδωτή οροσειρά γύρω από το κοίλωμα.

Πάνω σ' αυτή τη ράχη λοιπόν που δημιουργήθηκε από τη λάβα, στέκουν τα πολύ αξιόλογα υπολείμματα της αρχαίας Ακρόπολης: Θεώρατα τείχη από μαύρο τραχείτη [ανδεσίτικο βασάλτη], όμοιο με εκείνο που φτιάχτηκαν και τα τείχη της Μήλου. Η κυρία πύλη βρίσκεται προς τα νοτιοανατολικά, είναι όμως κατά το ήμισυ καταχωσμένη. Το πάχος του τείχους πουθενά δεν είναι κάτω από 3,60 μέτρα.Τα στρώματα των λίθων είναι όλα οριζόντια και μόνο οι κάθετοι αρμοί είναι σε μερικά σημεία επικλινείς. Ένα μεγάλο μέρος του τείχους κατά μήκος της νότιας πλευράς είναι επίσης πολυγωνικής κατασκευής από μεγάλους ακατέργαστους βράχους τραχείτη. Το ύψος τους εδώ κυμαίνεται ανάλογα με τις ανωμαλίες του εδάφους ....

Στην νότια  πλευρά χρειαζόταν την πιο μεγάλη δύναμη, διότι εδώ στην πλατιά ράχη του λόφου μπορούσε να γίνει η μόνη δυνατή επίθεση. Οι πύργοι που ξεπηδούν στους ενδιάμεσους χώρους είναι τετράγωνοι. Η εσωτερική όψη του τείχους είναι σχεδόν με την ίδια προσοχή κατασκευασμένη, όπως και η εξωτερική, και στους ακάλυπτους χώρους σκάλες από 16 - 20 σκαλοπάτια και ένα πόδι ύψος το καθένα οδηγούν στο πάνω μέρος των τειχών. Η ακρόπολη φαίνεται ότι τον καιρό του Bondelmonte με το όνομα Παλαιόκαστρον είχε αποτελέσει ένα ακόμη ξεχωριστό χωριό. Τώρα όμως ολόκληρη η εσωτερική αυλή του κάστρου είναι γεμάτη από συκιές και κλήματα με των οποίων τους καρπούς δροσιστήκαμε. Από εδώ ξεκινά και τόπιν το ένα σκέλος του τείχους βόρεια, το άλλο δυτικά κάτω προς τη θάλασσα, ώστε να περικλείουν την κύρια πόλη που βρισκόταν πάνω στις, σε σχήμα εξώστη, εν μέρει με πολυγωνικά τείχη στηριγμένες απότομες πλαγιές του λόφου. Έξω από αυτά τα υποστηρίγματα (αίμασιαί) και πολλές μεγάλες στέρνες, μόνο λίγα απομεινάρια της πόλης είναι ορατά.

Στη δυτική πλευρά βρήκα τα ερείπια ενός μικρού ναού: ένα σωρό από τετράγωνες πέτρες, πλάι στις οποίες προεξέχουν ακόμη από το έδαφος δύο λείοι κίονες. Δεν αναφέρει τίποτα άλλο ο Γερμανός αρχαιολόγος στα μέσα του 19ου αιώνα όταν επισκέφθηκε την Νίσυρο.

Η καθίζηση στο δυτικό άκρο που φτάνει μέχρι το χείλος του απότομου γκρεμού πάνω από την Παπιόπετρα και η καταστροφή της μισής δεξαμενής την οποία αναφέρει ο Λ.Κοντοβερός πιθανότατα έχουν προέλθει από ένα σημαντικό συμβάν ή ακολουθία που πρέπει να αναζητηθεί στον κατάλογο των ιστορικών σεισμών της Νισύρου.Δεν πρέπει να προήλθε από τα τοπικά ρήγματα αλλά από δόνηση/δονήσεις ή συνδιασμένη ακολουθία η οποία προκάλεσε σοβαρές ζημιές τόσο στο κεντρικό όσο το βόρειο τμήμα της Δωδεκανήσου.

Πότε; Μάλλον το 227 π.Χ ή τον μήνα Κάρνειο του 198-199 π.Χ ή ακόμη από συνδυασμό των δύο που είχαν επίκεντρο νότια της Ρόδου με μεγέθη, κατ΄ εκτίμηση, μεταξύ 7.2-7.5 βαθμών. 

Άλλωστε υπάρχει μια επιγραφή του 2ου αιώνα π.Χ, βρέθηκε στον Ναό του Δαλίου Απόλλωνα της Καλύμνου που περιγράφει τις επιπτώσεις του δεύτερου σεισμού σε μια γεωγραφική περιοχή με πιο μακρινό επίκεντρο από αυτό της Νισύρου. Η αρχαία επιγραφή αναφέρει: 

«[ἐπὶ στεφαναφόρου {μονάρχου} τοῦ δεῖνος], μηνὸς Καρνείου...[ἔδοξε Καλυμνίων τῶι δάμωι· ἐπειδὴ γεγενημ]ένων συνεχῶν σεισμῶν ἐν [τᾶι νάσωι, καὶ τῶν ἱερῶν καὶ τῶν οἴκων τ]ῶν ἁμῶν κινδυνευόν[των],[ἀπέστειλεν ὁ δᾶμος πρὸς τὸν σύμπαντα δᾶμον π]ρ̣εσβευτὰν Θε..»

Είναι δυνατό να άφησαν την Νίσυρο με αδύναμα τείχη, μεσούσης της πειρατείας των Κρητών που περιέγραψε με γλαφυρό τρόπο ο  αείμνηστος Αν.Καραναστάσης; 

Καθόλου απίθανο, μη μπορώντας να αντιμετωπίσει από μόνη της τους Κρήτες πειρατές και με τείχη ανεπαρκή πιθανώς προσέφυγε στους Ρόδιους από τους οποίους ζήτησε εσπευσμένα βοήθεια και αμυντική ενίσχυση.

Με αυτό τον τρόπο μπορεί να έγινε η ενσωμάτωση της Νισύρου στην μητέρα Ρόδο, γύρω στο 200 π.Χ και από τότε πορευόταν μαζί της, πριν περιέλθει στην επιρροή της Ρώμης.

Στο γραφικό σημειώνεται η αρχαία πόλη της Νισύρου του 3ου αιώνα π.Χ, τα όρια της Ακρόπολης που ανέφερε πιο πάνω ο L.Ross, όσο ο μέγας εραστής της νισύρικης γης Κοντοβερός στα χειρόγραφα κείμενα του, πάντα με την ανεκτίμητη βοήθεια του καλού φίλου Κώστα Θεοδώρου του οποίου οι πληροφορίες ήταν πολύτιμες, της παλαιογεωγραφίας-γεωλογίας και των αρχαίων επιγραφών.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Νισύρου Ιστορικά, Λάζαρου.Κ.Κοντοβερού, 1967

2.Ταξιδιωτικές εντυπώσεις του Ross από την Νίσυρο, της Λευκοθέας Γιαννίδη, Εταιρεία Νισυριακών Μελετών.

3.Η Κως,η Νίσυρος και η Κάλυμνος κατά τον Κρητικόν Πόλεμο[205-204 π.Χ]» -Τάσου Καραναστάση, 1963

4. Προφορικές πληροφορίες, επισημάνσεις του Κώστα Θεοδώρου

5.Αρχαιολογικό Μουσείο της Νισύρου

6. Πέντε πόδια από το τείχος

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Τμήμα από το τείχος του Παλιόκαστρου, 4ος αιώνας π.Χ

Μέρος της αρχαίας οχύρωσης στην περιοχή του Αγίου Σάββα, πίσω από το νεκροταφείο Μανδρακίου. Φωτογραφίες του Κώστα Θεοδώρου.

Βάση αναθήματος για  αγαλματίδιο του 3ου αιώνα π.Χ, αφιερωμένου στην Αφροδίτη Ποντία, από τον Δαμάτριο γιο του Χαριφώντος.Βρέθηκε δυτικά από τα Λουτρά της Νισύρου.Ίσως ήταν από το  άγνωστο μέχρι σήμερα,Αφροδίσιο  ιερό το οποίο πιθανολογώ ότι βρισκόταν έξω από τον αρχαίο λιμενοβραχίονα του Μανδρακίου.Τα διαθέσιμα δεδομένα με οδηγούν να υποθέσω ότι μπορεί να καταστράφηκε τον 2ο αιώνα π.Χ από σεισμό νότια της Ρόδου,με μέγεθος 7.5 βαθμών.Η βάση συναντάται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Νισύρου.