Ο παράξενος και περίεργος κόσμος του Κάβου Κριός
«Εάν η Triopia sacra είχε ιδρυθεί στον πρώτο αποικισμό της Κνίδου από τον Τρίοπα, φαίνεται δύσκολο να πιστέψουμε ότι η αρχική έδρα αυτής της λατρείας θα ήταν το τέμενος που ανακαλύφθηκε από εμένα διότι, στην περίπτωση αυτή, θα είχαν βρεθεί κάποια λείψανα αρχαϊκής τέχνης» C.T.Newton [1863], Βρετανός αρχαιολόγος που ανακάλυψε τα ερείπια του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού και τον Λέοντα της Κνίδου.
Το Bοdrum πριν την κατασκευή του κάστρου του Αγίου Πέτρου δεν ταυτιζόταν με τη Αλικαρνασσό. Σε ιταλικούς χάρτες του 15ου αιώνα χαρτογράφοι τοποθετούσαν την αρχαία Αλικαρνασσό [γνωστή ως Ισθμός ή Μέσυ] κοντά στον ισθμό της Χερσονήσου Κνίδου, εκεί πίστευαν ότι ήταν η τοποθεσία του Μαυσωλείου. Οι περιηγητές γνώριζαν το Κάβο Κριός, την Κνίδο και την Σταδία [Statia, Stadea, Statea] ωστόσο απουσιάζε το τοπωνύμιο Datca ως ονομασία της μακρόστενης και επιβλητικής λωρίδας γης.
Στη δυτική άκρη του Κόλπου της Δωρίδας, ξεχωρίζει ένα έρημο νησάκι που περιβάλλεται από βουνά και τα ερείπια της Κνίδου, μιας ξακουστής και πλούσιας πόλης της αρχαιότητας. Ενα σημαντικό εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο με σπουδαίους κατοίκους που συνέβαλαν τα μέγιστα στην ανάπτυξη της ιατρικής, των επιστημών γενικότερα και των τεχνών.
Τόμπολο του Κάβου Κριός
Εδώ και αιώνες η άκρη της χερσονήσου με τον φάρο ήταν γνωστή ως Κάβο Κριός όμως σήμερα ονομάζεται Tekir [ή Cape Deveboynu].
Πριν 6000 χρόνια η ακτογραμμή του ακρωτηρίου βρισκόταν ψηλότερα από την τωρινή [δες χάρτη]. Τότε ένα ρηχό κανάλι χώριζε το νησί από την ηπειρωτική χώρα. Η στάθμη της θάλασσας καθώς υποχωρούσε, τα ρεύματα και οι άνεμοι των κόλπων του Κεραμεικού και Δωρίδας αρχίζουν να αποθέτουν στο βραχώδες τοπίο, αμμώδες υλικό και ιζήματα. Με την πάροδο του χρόνου το υλικό θα συνδέσει το νησάκι στην μικρασιατική ακτή, έτσι θα γεννηθεί ο πρώιμος αμμώδης ισθμός [τόμπολο στα ιταλικά] του Κάβου Κριός ή Τριοπίου όπως λεγόταν το νησί. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ισθμός του Κάβο Κριός συχνά συγχέεται με τον μεγαλύτερο και σημαντικότερο Ισθμό της Χερσονήσου Κνίδου που συναντάται πιο ανατολικά.
Το καταστροφικό σεισμικό συμβάν του 411π.Χ [περισσότερα, Ο «μέγιστος» σεισμός του 411 π.Χ] εκτός από την Κω Μεροπίδα, την Αλάσαρνα και την Νίσυρο, θα ισοπεδώσει τα σπίτια και τους ναούς μιας αρχαιότερης πόλης που κατοικείτο από τον 7ο αιώνα π.Χ και πιθανόν βρισκόταν στη κοιλάδα Burgaz, βόρεια του σημερινού λιμανιού Datca. Οι κάτοικοι θα αναγκαστούν να μεταφέρουν τους οικισμούς από το ανατολικό τμήμα της χερσονήσου στο Κάβο Κριός όπου θα χτίσουν τις κατοικίες τους ως επί το πλείστον στο μικρό νησάκι.
Το τόμπολο με ανθρώπινη παρέμβαση, γίνεται ένας ισθμός όπου πάνω του θα αναπτυχθούν τείχη και λιμενικά έργα τα οποία μετέπειτα θα φιλοξενήσουν ένα από τα πιο διάσημα και παράξενα λιμάνια της αρχαιότητας.
Το διπλό λιμάνι της ελληνιστικής Κνίδου, αποτελείται από ένα εμπορικό και ένα μικρότερο στρατιωτικό, είχε κατασκευαστεί με τρόπο ώστε να αντιμετωπίζει τις ιδιαίτερες συνθήκες ναυσιπλοΐας γύρω από το ακρωτήριο Τριόπιο, λαμβάνοντας υπόψη τους ανέμους που παραμένουν οι ίδιοι από την αρχαιότητα. Μέχρι σήμερα ο βόρειος όρμος [βλέπει προς Κω] δέχεται τους βόρειους ανέμους και είναι κατάλληλος για τον ελλιμενισμό μόνο μικρών σκαφών.
Η ελληνιστική Κνίδος
Η Κνίδος θα εξαπλωθεί αμφιθεατρικά, πάνω σε θαλάσσιες αναβαθμίδες που έχουν σχηματιστεί από παλιούς σεισμούς, στην ηπειρωτική στεριά. Στην πλαγιά του λόφου θα θεμελιωθούν αρχαία αριστουργήματα όπως Ωδείο, Βυζαντινή Εκκλησία από επαναχρησιμοποίηση υλικών ιωνικού ναού και μια επιβλητική Δωρική Στοά που σχεδίασε ο Κνίδιος Σώστρατος [4ος ή 3ος αιώνας π.Χ] ο οποίος έχτισε τον περίφημο φάρο της Αλεξάνδρειας, ένα από τα 7 θαύματα του αρχαίου κόσμου.
Πάνω στην επιφάνεια ενός ενεργού ρήγματος θα βρεθεί δωρικός ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα Καρνείο[ δεν ήταν ο τόπος όπου γίνονταν οι τελετές της Δωρικής Εξάπολης], το διάσημο άγαλμα του Πραξιτέλη από παριανό λευκό μάρμαρο της Κνιδίας Αφροδίτης, το πρώτο με γυμνή γυναίκα [έως τον 4ο αιώνα π.Χ υπήρχαν μόνο ανδρικά γυμνά αγάλματα]. Επίσης θα κατασκευαστούν δύο θέατρα, ψηλότερα ένα αρχαιότερο και ένα κοντά στην ακτή με χωρητικότητα 4500 θεατών που ίσως ήταν χώρος μυστικών τελετών προς τιμήν της Αφροδίτης ή και του Αδώνιδος ή ακόμη και της Δήμητρας. Ανατολικότερα των τειχών της πόλης, κάτω από την Ακρόπολη σε ύψος 284 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, υπάρχει νεκρόπολη που κάποτε φιλοξενούσε τον επιβλητικό Λέοντα της Κνίδου που ήταν από παριανό μάρμαρο.
Το ρυμοτομικό της νέας Κνίδου ήταν Ιπποδάμειο. Στην ακμή της, η πόλη-λιμάνι μέσα σε ένα τείχος 4 χλμ. ενισχυμένο από 40 πύργους λέγεται ότι είχε πάνω από 70.000 κατοίκους. Μάλλον πρόκειται για υπερβολή ή για αναφορά που έχει να κάνει με την αρχαία Κνίδο.
Το αστρονομικό παρατηρητήριο του διάσημου μαθηματικού Εύδοξου από την Κνίδο [390-337 π.Χ] που υπολόγισε πρώτος την περιφέρεια της Γης όπως και κτίσματα της αρχαίας ιατρικής σχολής δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί.
Οι Κνίδιοι αφιέρωσαν τον σημαντικότερο ναό της νέας πόλης, που βρισκόταν σε ύψος 40μ., στην Αφροδίτη Ευπλοία, η οποία θα γίνει προστάτιδα της ναυσιπλοΐας. Σύμφωνα με τον Παυσανία υπήρχε αρχαιότερος ναός της Αφροδίτης Δωρί[τι]δος και ένας άλλος της Αφροδίτης Ακραίας [λόγω του ακρωτηρίου].
Δυτικά από την Κνιδία Χερσόνησο βρίσκονται τα ενεργά ηφαιστειακά κέντρα της Νισύρου και του Γυαλιού από τα οποία πέτρες και τέφρα που έπεσαν στο Κάβο Κριός χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικά υλικά σε μερικά από τα κτίρια της πόλης [ κάτω Θέατρο, Ωδείο κά]. Πρόκειται για υλικά από πυροκλαστικές ροές από την υπερέκρηξη που συνέβη πριν 161.000 χρόνια στον υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Γυαλιού και Ακρωτηρίου Χελώνας.
Το Κάβο Κριός είναι βραχώδης τόπος φτιαγμένος ως επι πλείστον από ασβεστόλιθο ηλικίας 145 εκ.χρόνων. Τα εδάφη είναι ακατάλληλα για αγροτική δραστηριότητα. Εξαιτίας της καρστικής τοπογραφίας οι δεξαμενές της αρχαίας περιόδου είναι πολυάριθμες, όμως η μεταφορά νερού γινόταν μέσω υδραγωγείων.
Σχετικά ο Άγγλος γεωλόγος William Hamilton [1805-1867] περιγράφει «Βλέπω σκαλοπάτια που οδηγούν από μια πεζούλα σε μια άλλη στην πλευρά του λόφου και κυκλικές ή σε σχήμα αχλαδιού δεξαμενές στο έδαφος, καλυμμένες μέσα από ένα στρώμα τσιμέντου. Αυτές ήταν μάλλον για την τροφοδοσία του νερού: είχαν τοποθετηθεί σχεδόν σε κάθε σπίτι και μάλιστα φαίνεται ότι ήταν το μόνο μέσο με το οποίο ελάμβαναν νερό, καθώς δεν υπάρχει ούτε ρέμα ούτε πηγή».
Η πόλη φημιζόταν για το κρασί και τα κεραμικά. Ο πηλός, η πρώτη ύλη για τα κεραμικά, ήταν δισεύρετος. Ομως το μητρικό πέτρωμα από ασβεστόλιθο έχει καλή φυσική αποστράγγιση και χρησιμοποιείται από παλιά στην παραγωγή κρασιού. Τα βραχώδη επιφανειακά εδάφη επιτρέπουν στη θερμότητα να απορροφάται σε μεγαλύτερο βάθος εδάφους και να προστατεύεται από την εξάτμιση της επιφάνειας. Η γεωλογία είναι μόνο ένα από τα εμπλεκόμενα στοιχεία στην παραγωγή του καλού κρασιού. Το κλίμα, οι καλύτερες ποικιλίες σταφυλιών από την περιοχή παραγωγής, καθώς τα προσόντα και οι δεξιότητες του παρασκευαστή είναι σημαντικοί παράγοντες για το καλό κρασί.
Αρχαιολογικές ανασκαφές δείχνουν ότι η οικονομική και πολιτισμική ευημερία της Κνίδου συνεχίστηκε στους ρωμαϊκούς και έφτασε μέχρι τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Επιγραφές σε εκκλησίες μαρτυρούν αραβικές επιθέσεις όπως και σε άλλες παράκτιες πόλεις της μικρασιατικής ακτής στα μέσα του 7ου αιώνα μ.Χ.
Ομως η πόλη είχε ήδη υποστεί σημαντική σταδιακή πτώση κατά τη βυζαντινή περίοδο. Η δραματική κατάρρευση από το διπλό σεισμικό χτύπημα του 5ου αιώνα μ.Χ ήταν καθοριστική. Φαίνεται ότι μετά από αυτό δεν μπόρεσε να συνέλθει και να ξανασταθεί στα πόδια της.
Το Κάβο Κριός μέσα από τους σεισμούς
Αεροφωτογραφίες από το Google Earth Pro προϊδεάζουν για συν-σεισμικές καθιζήσεις εδάφους μεγάλης κλίμακας τόσο στο νησάκι όσο και στην απέναντι ακτή.
Το νησί είναι μακρόστενο, χτυπημένο από ενδογενείς δυνάμεις που έχουν αφήσει ουλές στην επιφάνεια του, με μήκος 1350μ. και πλάτος 330μ. Φτάνει σε υψόμετρο 77μ. και στο δυτικό τμήμα του μία απότομη πλαγιά καταλήγει στη θάλασσα. Με αυτόν τον τρόπο, προσφέρει τέλεια προστασία στον ισθμό από ανέμους που προέρχονται από τα βορειοδυτικά. Η αντίθεση είναι έντονη όσο ανεβαίνουμε τις αναβαθμίδες της πόλης στην ηπειρωτική χώρα, μετά από μερικές δεκάδες μέτρα, είμαστε εκτεθειμένοι στον άνεμο, γιατί δεν επωφελούμαστε πλέον από την προστασία του νησιού.
Το Τριόπιο νησί αναφέρεται συχνά ως τόπος συνάντησης δωρικών αγώνων, κάθε τέσσερα χρόνια, στον ναό του Απόλλωνα. Κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να γίνει αποδεκτό εξετάζοντας την γεωλογία του νησιού. Το ασβεστολιθικό δάπεδο, οι απότομες βραχώδεις πλαγιές και η μικρή επίπεδη επιφάνεια εξαιτίας των ρηγμάτων δεν αφήνουν περιθώρια για μία τέτοια υπόθεση.
Ο ισθμός/τόμπολο του Κάβο Κριός είναι από τα πιο επιρρεπή μέρη σε φυσικές καταστροφές [παλιρροϊκά, καιρικά και ιδίως σεισμικά φαινόμενα] απ΄ότι μια κανονική παραλία. Για παράδειγμα το τόμπολο στο Πρασονήσι της Ρόδου μετά τον σεισμό της Αμοργού του 1956 [Μ7.5] αποκολλήθηκε και βυθίστηκε κατά περίπου 9μ. Πέρασαν χρόνια μέχρι να επανέλθει το φυσικό πέρασμα στην προηγούμενη κατάσταση.
Ο σεισμός και το τσουνάμι του Αγαθία [ 554μ.Χ ,Μ7+] ήταν το μέγιστο σεισμικό επεισόδιο στην ιστορία της Κνίδου. Η τρομερή σεισμική δόνηση από το υποθαλάσσιο γειτονικό και μη ορατό ρήγμα Κω ίσως βύθισε μέρος της αμμώδους στενής λωρίδας για τουλάχιστον 3 μ. παρασύροντας τμήματα της ακτής με αρχαία τεχνικά έργα.
Η Καμπούρα της Καμήλας όπως αποκαλείται το Κάβο Κριός λόγω της ράχης του νησιού, όσο και η ανατολικότερη άκρη της χερσονήσου έχουν υποστεί σοβαρότατες ζημιές από σεισμούς τους τελευταίους αιώνες. Κοντινά σεισμικά καταστροφικά γεγονότα όπως του 1493 μ.Χ και του 1933 έχουν αφήσει τα σημάδια τους στην πολύπαθη πόλη. Τώρα κάποιος μπορεί να δει μόνο το μικρό αρχαίο θέατρο, μερικούς διατηρημένους κίονες και ερείπια από ένα ένδοξο παρελθόν.
Το κέρας Σταδία
Το δυτικό τμήμα της χερσονήσου είναι ορεινό, ελάχιστα κατοικημένο, με κορυφές που φτάνουν τα 1162μ., τις υψηλότερες στον Κεραμεικό Κόλπο, κάτι που από μόνο του ψιθυρίζει το βίαιο σεισμικό παρελθόν και επιβεβαιώνει την γεωλογική ιστορία της περιοχής.
Η εξέλιξη του κέρατος Datca [Σταδία] είναι σημαντική για την σεισμοτεκτονική της ευρύτερης περιοχής. Μπορεί το όλο σύστημα να περιβάλλεται από σχετικά μικρά υποθαλάσσια ρήγματα που ανυψώνουν την οροσειρά Bozdag με ανάλογη βύθιση της Δωρικής τάφρου, ωστόσο έχει παρατηρηθεί ότι οι μεγάλοι σεισμοί του Κεραμεικού έχουν στενή σχέση με την δραστηριότητα του κέρατος/τάφρου της χερσονήσου. Ο Αριστοτέλης ήταν από τους πρώτους που είχε κατανοήσει την σεισμική επικινδυνότητα των μακρόστενων και μεγάλων λωρίδων γης.
Η χερσόνησος της Κνίδου βρίσκεται σε ένα από τα πιο γεωλογικά ανήσυχα μέρη του κόσμου καθώς στα νότια της χερσονήσου, η Αφρικανική Πλάκα που κινείται προς τα βόρεια βυθίζεται κάτω από την Μικροπλάκα του Αιγαίου. Αυτή η κίνηση δημιουργεί τα γειτονικά ηφαιστειακά κέντρα, τους μεγάλους και καταστροφικούς σεισμούς κάτω από τη χερσόνησο που έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ιστορία της πόλης.
Το ρήγμα της Κνίδου και η ιερή φύση του
Τα ερείπια και η νεκρόπολη της Κνίδου βρίσκονται πάνω σε ενεργό σεισμικά χερσαίο ρήγμα [γνωστό ως Cnidus]. Τα μετατοπισμένα και παραμορφωμένα αρχαιολογικά μέλη κατά μήκος του ίχνους του ρήγματος υποδηλώνουν την ιστορική δραστηριοποίηση του.
Επιστημονικά στοιχεία αποδεικνύουν ότι τουλάχιστον δύο σημαντικά σεισμικά γεγονότα έχουν επηρεάσει την τοποθεσία. Το πρώτο γεγονός, γύρω στο τέλος της Ελληνιστικής περιόδου [2ος-3ος αιώνας π.Χ], προκάλεσε την καταστροφή του αρχικού στρογγυλού ναού και ενός ναού στο Ιερό της Δήμητρας.
Από τον δεύτερο σεισμό του 469μ.Χ παρατηρήθηκε ρήξη επιφάνειας του Cnidus με καταστροφή του στρογγυλού ναού και των μεταγενέστερων τοίχων του Ιερού της Δήμητρας. Πρόκειται για σεισμό [περισσότερα, Ο σεισμός που ''εξαφάνισε'' την αρχαία Κνίδο και κατέστρεψε τα ελληνιστικά κτίρια της πόλης Κω] με μέγεθος Μ6.6 που σύμφωνα με τον Σύριο λόγιο Ευαγόριο [536-600 μ.Χ], «επηρέασε μεγάλο μέρος της αιγαιοπελαγίτικης Τουρκίας και ... ήταν τόσο σοβαρός που η Κνίδος και μεταξύ των νησιών η Κως καταστράφηκε ολοσχερώς».
Το συμβάν του 469 μ.Χ πρέπει να ήταν ιδιαίτερα καταστροφικό στην Κνίδο, με πτώσεις βράχων, κατολισθήσεις στις απότομες πλαγιές της και τσουνάμι με ύψος που ίσως έφτασε τα 2 μ. Μαζί με τον σεισμό του 554 μ.Χ θα μπορούσαν να σημάνουν την παρακμή της πόλης και να προκαλέσουν την τελική οικονομική κατάρρευση.
Μελέτη έχει δείξει ότι οι δύο πιο σημαντικοί ναοί της Κνίδου έχουν τοποθετηθεί σκόπιμα ακριβώς πάνω από το ίχνος του ρήγματος αφού έχουν ξαναχτιστεί στην ίδια θέση μετά από καταστρεπτικό σεισμό.
Η σχέση ανάμεσα στα αρχαία ιερά και τα ενεργά ρήγματα δεν έχει παρατηρηθεί μόνο στο Κάβο Κριός αλλά στο Μαντείο του Απόλλωνα των Δελφών, στο Ναό του Απόλλωνα του Ασκληπιείου Κω, κά. Η ιερή φύση αυτών των περιοχών συνδέεται άμεσα στα ιδιόμορφα και ασυνήθιστα φυσικά φαινόμενα που συχνά αποδίδονται στους σεισμούς και ίσως υποδηλώνει ένα κρυφό κώδικα μεταξύ των ιερών και των σεισμικών ρηγμάτων σε όλο τον αρχαίο κόσμο.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023
2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
3.Naviguer au large du cap Triopion- Al.Bresson
4.Earthquake Faulting at Ancient Cnidus-Ε. Αltunel, I.S.Stewart, A.Barka&L.Piccardi
5.Βικιπαίδεια
6.Datcha- Stadia- Halikarnassos -F. W. Hasluck
7.Historical Geography of Asia Minor-W.M.Ramsay
8.Σεισμοί της Ελλάδας- Β&K Παπαζάχος
9.Με το βλέμμα των περιηγητών, el.travelogues.gr/
10.Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού,www.fhw.gr/
11.Researches in Asia Minor- William John Hamilton,1842
12.History of Cnidus-C.T.Newton,1863
13.Neotectonics and seismicity in the Reşadiye (Datça) Peninsula- Kadir Dirik
14.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Η εναέρια άποψη του θεάτρου της ελληνιστικής Κνίδου στη Χερσόνησο της Δωρίδας [φωτογραφία από το διαδίκτυο].Από Basileos/ twitter.
Με έντονο κίτρινο χρώμα η ακτογραμμή του Κάβου Κριός, 6000 χρόνια πριν. Με ροζ το ενεργό ρήγμα Cnidus. Με το χρυσαφί χρώμα σημειώνεται το όριο καθίζησης από παλαιότερους σεισμούς.
Το Κάβο Κριός από ψηλά.
Ο Φάρος του Τριόπιου [Φωτ. Μάνος Μαστρογιώργης].
Χάρτης με τοπωνύμια, χερσαία και υποθαλάσσια ρήγματα και ιστορικούς σεισμούς [μέγεθος,έτος] της Χερσονήσου της Κνίδου.
