Ο αποικισμός των Κνιδίων, τον 6ο αιώνα π.Χ

«Ἐπείτε δὲ οὐκ ἀνιέναι τὸ κακόν, ἀλλ' ἔτι ἐπὶ μᾶλλον βιάζεσθαι, οὕτω δὴ τὸν βασιλέα αὐτῶν δύο μοίρας διελόντα Λυδῶν πάντων κληρῶσαι, τὴν μὲν ἐπὶ μονῇ, τὴν δ' ἐπὶ ἐξόδῳ ἐκ τῆσ χώρης, καὶ ἐπὶ μὲν τῇ μένειν αὐτοῦ λαγχανούσῃ τῶν μοιρέων ἑωυτὸν τὸν βασιλέα προστάσσειν, ἐπὶ δὲ τῇ ἀπαλλασσομένῃ τὸν ἑωυτοῦ παῖδα, τῷ οὔνομα εἶναι Τυρσηνόν.»Ηρόδοτου, Ιστορίαι.

Η Κνιδική μετανάστευση προς τα δυτικά ήταν σχετικά καθυστερημένη, κατέλαβε μάλιστα υπολειμματικές θέσεις που ο προηγούμενος ελληνικός επεκτατισμός είχε παραμελήσει. Η προσπάθεια να εγκαταλείψει κανείς την πόλη ήταν λίγο-πολύ ίδια με αυτή της ελληνικής διασποράς που είχε οδηγήσει στη δημιουργία της, Magna Graecia, σχεδόν πάντα μια μη βιώσιμη δημογραφική πίεση,ίσως συνοδευόμενη από λιμό ή φυσική καταστροφή  και συχνά από πολιτικούς λόγους που ανάγκασαν την εξορία.

Ο Ηρόδοτος δίνει μια συνοπτική αλλά αποτελεσματική περιγραφή του στη μετανάστευση των Τυρρηνών,

«Αλλά, αφού ο λιμός δεν μειώθηκε, πράγματι μαινόταν ακόμη περισσότερο, ο βασιλιάς χώρισε όλους τους Λυδούς σε δύο ομάδες, έκανε κληρώσεις τη μία για να μείνουν, την άλλη για να μεταναστεύσουν από τη χώρα και εκείνη των ομάδων που έπρεπε να μείνουν εκεί έβαλε τον εαυτό του ως βασιλιά,στον άλλον που έφευγε έβαλε τον γιο του, που είχε το όνομα Τυρρηνός». 

Η Μεσόγειος πάντα επηρεαζόταν από έντονα ρεύματα εμπορικής και μεταναστευτικής κίνησης, αλλά ήταν από τον 8ο αιώνα π.Χ. που η αποικιακή ροή εντάθηκε και προστέθηκε στην πιο αρχαϊκή, μυκηναϊκή, κυκλαδική ή ροδιακή ροή. 

Οι μεταναστεύσεις δεν πετύχαιναν πάντα σύμφωνα με αυτό που είχε προγραμματιστεί κατά την αναχώρηση, μερικές φορές η πραγματική διαμονή ή ο τελικός προορισμός αποφασιζόταν από άλλα ιστορικά ενδεχόμενα ή τυχαία, με τη μορφή της μοίρας, η οποία αποφάσισε και εξηγούσε τα πάντα. 

Ο αποικισμός των Κνιδίων στα νησιά του Αιόλου είναι ένα παράδειγμα διαφορετικού αποτελέσματος από αυτό που έλπιζαν στην αρχή.

Το 580 π.Χ μια ομάδα πολιτών της Κνίδου με Ροδίτες, υπό την ηγεσία του Πένταθλου, ενός Κνιδίου αριστοκράτη, ο οποίος ισχυριζόταν ότι ανήκει στη γενεαλογία του Ηρακλή, ξεκίνησε για τη Σικελία για να ξεφύγει από τη δύσκολη πολιτική κατάσταση της δικής του πόλης παρενοχλούμενη από τους Ασιάτες βασιλιάδες. 

Η προσπάθεια να δημιουργηθεί μια αποικία δεν ήταν ευτυχής, ο Πένταθλος  στην πραγματικότητα ηττήθηκε και σκοτώθηκε στη μάχη μαζί με πολλούς δικούς του, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Διόδωρου Σικελιώτη[90-27 π.Χ].

Μετά την ήττα, οι επιζώντες Κνίδοι αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη μεταναστευτική επιχείρηση και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, αλλά αφού πήραν τη θάλασσα, έφτασαν στο Λιπάρι όπου, καλεσμένοι από τους ιθαγενείς να μείνουν, σταμάτησαν και δημιούργησαν αποικία. 

Οι νέοι άποικοι έπρεπε να αντιμετωπίσουν εχθρότητα και επιθέσεις από Ετρούσκους πειρατές και για αυτό σχημάτισαν στόλο. Μέρος τους παραδόθηκε στη στρατιωτική-ναυτική δραστηριότητα, και έγιναν πειρατές όχι λιγότερο τρομακτικοί από τους Ετρούσκους. Οι άλλοι αφιερώθηκαν στη γεωργία που ασκούσαν στα κοντινά νησιά με καθεστώς κοινής ιδιοκτησίας ενώ στο Λίπαρι, το κέντρο της αποικίας, όλα «[...] έχοντας κοινωνικοποιήσει τα αγαθά τους και υιοθετώντας το σύστημα των κοινοτικών κυλικείων, πέρασαν λίγο χρόνο κάνοντας κοινοτική ζωή». 

Αυτή είναι η γέννηση της Κνιδικής αποικίας στο Αιολικό αρχιπέλαγος σύμφωνα με την αφήγηση του Διόδωρου, όμως μετά από προσεκτική εξέταση παρουσιάζει κάποιες αντιφάσεις και ασυνέπειες που υποδηλώνουν διαφορετική δυναμική στην εξέλιξη της περιπέτειας του Πένταθλου και των οπαδών του. 

Το Λίπαρι δεν βρίσκεται, στην πραγματικότητα, κατά μήκος της διαδρομής που οδηγεί από το Lilybaeum[αρχαία πόλη] στην Κνίδο, ούτε μπορεί να το συναντήσετε τυχαία. Από την άλλη πλευρά, δεν είναι ευλόγως αποδεκτό ότι ο αυτόχθονος πληθυσμός θα μπορούσε να υποδεχτεί με φιλικό τρόπο όσους ήταν ένοπλοι ξένοι πολεμιστές με τους οποίους μοιράζονταν τα εδάφη τους και τις γυναίκες τους εθελοντικά. 

Είναι ευκολότερο, αλλά και πιο λογικό, να σκεφτεί κανείς ότι ο προορισμός της Λίπαρης  αποικίστηκε με επακόλουθη εκκένωση των ιθαγενών από τους νεοφερμένους ή ότι οι ιθαγενείς ήταν άλλοι Κνίδιοι που είχαν προηγουμένως αποικίσει το νησί μερικές δεκαετίες πριν. 

Πρώτα όταν οι Μεγαρείς ίδρυσαν τη Σελινούντα το 627 π.Χ.Τα αρχαιολογικά στοιχεία, μεταξύ άλλων, μαρτυρούν μινωικές-μυκηναϊκές επαφές από τον 16ο αιώνα π.Χ. Αυτή η ανακατασκευή έχει το πλεονέκτημα να κάνει την ιστορία του Διόδωρου συνεκτική: το Λίπαρι δεν ήταν ένας τυχαίος προορισμός για τους Κνιδίους, αλλά ένα καταφύγιο, όπου οι ιθαγενείς ήταν αδέρφια που είχαν προηγηθεί και όχι ιθαγενείς που παραχώρησαν ελεύθερα μέρος της επικράτειάς τους. «Ο Διόδωρος είναι ένας συμπαραστάτης. Και εδώ, σύμφωνα με τη συνήθη πορεία του, συγχωνεύει, ενώνοντάς τα αυθαίρετα, δύο διαφορετικά και διακριτά επεισόδια: αυτό που σχετίζεται με την περιπέτεια του Πένταθλου και αυτό που σχετίζεται με τον αποικισμό των Αιολικών Νήσων».

Η Κνιδική αποικία του Λίπαρι αποτελούνταν από πολεμιστές που είχαν εγκαταλείψει την πατρίδα τους και ήταν επίσης βετεράνοι από τη σκληρή ήττα του Πένταθλου στο Lilybaeum: τους είχαν μείνει μόνο αυτά τα νησιά ως νέα πατρίδα, η ζωή τους θα ήταν ένας συνεχής αγώνας για επιβίωση με την εναλλακτική της εξαφάνισης ως ομάδα και ως άτομα. 

Εγκατεστημένοι σε απομονωμένες τοποθεσίες, λίγο περισσότερο από μεγάλους βράχους, αλλά με όρεξη για τη στρατηγική τους αξία, έπρεπε να αντιμετωπίσουν εχθρικές δυνάμεις, τους Ετρούσκους πειρατές, που τους επιτέθηκαν. 

Επιδέξιοι και αποφασισμένοι πολεμιστές, νίκησαν επανειλημμένα τα ετρουσκικά πλοία, αποτρέποντας τον κίνδυνο τους. Ευημερούσαν, σχεδόν σίγουρα στις θάλασσες με την πειρατεία, τόσο που μπορούσαν να στείλουν πλούσια δώρα στο ιερό των Δελφών. 

Το 396 π.Χ έπεσε κάτω από τις επιθέσεις των Καρχηδονίων του Ιμίλκωνα Β΄ για να ανακτηθεί, την ίδια χρονιά, από τον Διόνυσο των Συρακουσών, στη βοήθεια του οποίου είχε παρέμβει σπαρτιατική ενίσχυση και μια προνοητική πανώλη που είχε αποδεκατίσει τους Καρχηδονίους. 

Δεν υπάρχουν άλλα νέα για την Κνιδική αποικία των Αιολικών Νήσων που πιθανώς επισκιάστηκε από τα πολύ πιο ηχηρά ιστορικά γεγονότα που επηρέασαν τη Μεγάλη Ελλάδα και της οποίας η μοίρα ακολούθησε την εμφάνιση εκείνων των νέων δυνάμεων που θα άλλαζαν τον κόσμο, των Ρωμαίων.

Γεωδίφης

Φωτογραφία-Κνιδίων, ρωμαϊκό νόμισμα που απεικονίζει την Αφροδίτη της Κνίδου.

Ο ελληνικός αποικισμός [8ος-6ος αιώνας π.Χ] ήταν ένα από τα μεγαλύτερα κατορθώματα του ελληνισμού, τόσο ως προς την έκταση της εξάπλωσης του εγχειρήματος, όσο και ως προς τα πενιχρά μέσα της εποχής που ήταν διαθέσιμα για να υποστηρίξουν μια τόσο μεγάλη προσπάθεια [Hermahai/twitter].