Ζώσιμος ο Αλχημιστής, Ισαάκ Νεύτων και η μυθική φιλοσοφική λίθος
«Τα αρχαία και θεϊκά γραπτά λένε ότι άγγελοι ερωτεύθηκαν γυναίκες. Και, κατεβαίνοντας, δίδαξαν όλα τα έργα της φύσης. Από αυτούς, λοιπόν, είναι η πρώτη παράδοση, σχετικά με αυτές τις τέχνες. Επειδή ονόμασαν αυτό το βιβλίο Χύ(η)μα και ως εκ τούτου η επιστήμη της Χημείας πήρε το όνομά της» - Ζώσιμος ο Αλχημιστής (350-420 μ.Χ).
Ο Ισαάκ Νεύτων (1643-1727) ήταν Άγγλος φυσικός, μαθηματικός, αστρονόμος, φιλόσοφος και θεολόγος. Ως ένας από τους σημαντικούς λόγιους της εποχής του, είχε επίσης ενδιαφερθεί για την πιο σκοτεινή πλευρά της γνώσης, όπως ήταν η μελέτη της αλχημείας.
Πριν τον Νεύτωνα, περίπου το 300 μ.Χ., ο Ζώσιμος ο Αλχημιστής έδωσε έναν από τους πρώτους ορισμούς της αλχημείας ως μελέτη της "σύνθεσης των υδάτων, της κίνησης, της ανάπτυξης, της ενσωμάτωσης και της απόσπασης, της έλξης των πνευμάτων από τα σώματα και τη σύνδεση των πνευμάτων μέσα στα σώματα.
Ο Ζώσιμος ήταν Έλληνας, από τους πρώτους αλχημιστές. Γεννήθηκε στην Πανόπολη [νότια της Αιγύπτου], και έγραψε τα παλαιότερα γνωστά βιβλία σχετικά με την αλχημεία, τα οποία ονόμασε «Χειρόκμειτα». Έζησε στα τέλη του 3ου και αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα. Αραβικές μεταφράσεις κειμένων του Ζώσιμου ανακαλύφθηκαν το 1995 σε ένα αντίγραφο του βιβλίου Keys of Mercy and Secrets of Wisdom από τον Πέρση αλχημιστή Ιμπν Αλ-Χασάν Ίμπν Αλί Αλ Τούγκραϊ.
Ο Νεύτων αφιέρωσε ένα μέρος της ζωής του στην προκάτοχό της σύγχρονης χημείας, και είχε εμπλακεί και με τις αρχές της γεωλογικής έρευνας, ψάχνοντας για τη λεγόμενη «λυδία λίθο» στην προσπάθεια του να εξηγήσει την προέλευση των ορυκτών και πολύτιμων μετάλλων.
Η λυδία λίθος ήταν πέτρωμα με μαύρο χρώμα, που πήρε το όνομα της από τη Λυδία της Μικράς Ασίας. Ήταν ένα είδος βασάλτη [από την λέξη βάσανος που σημαίνει έλεγχος για εξακρίβωση της αλήθειας], από τον οποίο μπορεί να εξακριβωθεί η περιεκτικότητα ενός κράματος σε χρυσό.
Το 1680-1681 ο θεολόγος και φυσιοδίφης Τόμας Μποέρνετ(1635?-1715) παρέδωσε ένα προσχέδιο από το βιβλίο του «Η Ιερά Θεωρία της Γης», στον Νεύτωνα, ζητώντας του να εξετάσει το χειρόγραφο. Σε αυτό το βιβλίο, ο Μποέρνετ περιγράφει το σχηματισμό των πετρωμάτων, μιλά για τα βουνά, ακόμη και το σύνολο της Γης. Οι προτεινόμενες ιδέες του κέντρισαν το ενδιαφέρον του Νεύτωνα. Με βάση τις προσωπικές του παρατηρήσεις από την κρυστάλλωση λιωμένου κασσίτερου και νιτρικού κάλιου, αλλά και από την ανάμιξη με γάλα και μπίρα, ο Νεύτων είχε φανταστεί τον σχηματισμό της Γης ως το αποτέλεσμα της κρυστάλλωσης ύλης από μια αρχέγονη διαδικασία και το αδιαφοροποίητο χάος.
Ο Νεύτων ποτέ δεν είχε δημοσιεύσει τις γεωλογικές του ιδέες του στο ακέραιο, αλλά μερικές από τις σωζόμενες σημειώσεις του ασχολούνται με κάποιες (πρώιμες) γεωχημικές έννοιες. Σε δύο σημειώματα που χρονολογούνται από το 1670, με τίτλους «Of Natures Obvious Laws & Processes in Vegetation» και «Humores mineralis», υποστηρίζει τη θεωρία «sal nitrum». Αυτή η θεωρία προήλθε από το γεγονός ότι η κρυστάλλωση του νιτρικού (νιτρικό κάλιο) είναι εύκολα παρατηρήσιμη στο εργαστήριο. Η εργασία του θεωρήθηκε από πολλούς φυσιοδίφες της εποχής του Νεύτωνα ως ιδανικό μοντέλο για την κατανόηση της ανάπτυξης των ορυκτών και πετρωμάτων στον φυσικό κόσμο. Αν ο Νεύτων είχε επηρεαστεί από τον Ζώσιμο δεν είναι γνωστό όμως οι σημειώσεις του περιείχαν στοιχεία από το έργο του μεγάλου αλχημιστή.
Το νιτρικό έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην αλχημεία. Θεωρήθηκε ως ένα είδος φιλοσοφικής λίθου, η οποία στην αλχημεία είχε χαρακτηριστεί ως ένα μυθικό υλικό, που είναι σε θέση να μετατρέψει οτιδήποτε σε άλλο πολύτιμο υλικό. Ο Νεύτων είχε φανταστεί ότι το νιτρικό μπορεί να μεταμορφώνεται συνεχώς σε άλλα μέταλλα. Επίσης χρησιμοποιεί τη λέξη «βλάστηση» στον τίτλο του σημειώματος του για να περιγράψει αυτή τη διαδικασία. Για τον Νεύτωνα, ακριβώς όπως τα φυτά αναπτύσσονται στην επιφάνεια, μια δύναμη ζωής δημιουργεί νέα μέταλλα στο κέντρο της Γης και τα διοχετεύει στο φλοιό της. Ο Νεύτων περιγράφει αυτά τα υγρά και ατμούς («πνεύματα», όπως γράφει) και θεωρεί ότι ζευγαρώνουν στο φλοιό της γης για να γεννηθούν οι πρόγονοι των πολύτιμων μετάλλων:
«Πράγματι, αυτά τα στοιχεία βρίσκουν μεταλλικές λύσεις και θα ανακατευτούν μαζί τους. Κι όταν βρίσκονται σε κατάσταση κίνησης και βλάστησης, θα σαπίζουν [και] καταστρέφοντας τη μεταλλική φόρμα και μετατρέποντας [αυτό] σε υλικά όμοια με τον εαυτό τους. Το οποίο μπορεί στη συνέχεια να ανέβει και πάλι και έτσι μια αέναη κυκλοφορία των μετάλλων λαμβάνει χώρα».
Ο Νεύτων θεωρούσε ότι οι πρόγονοι των ορυκτών προέρχονται από την αρχική φιλοσοφική πέτρα που βρίσκεται στο κέντρο της Γης. Κατά την άποψη αυτή, το θείο και ο υδράργυρος (δύο πολύ σημαντικά στοιχεία στην αλχημεία του Ζώσιμου) συνεχίζουν να μεταναστεύουν στην επιφάνεια της Γης, όπου τα στοιχεία θα συνεχίσουν να αντιδράνε και να μετατρέπονται για να σχηματίσουν τελικά πολλά, χρήσιμα και πολύτιμα μέταλλα. Ο Ζώσιμος, φαντάζεται το αλχημικό σκάφος ως βαπτιστική γραμματοσειρά και οι ατμοί που κρατούσαν τον υδράργυρο και το θείο είχαν παρομοιαστεί με τα καθαριστικά νερά του βαπτίσματος .Επιπλέον ο Παννοπολίτης χρησιμοποίησε αυτό που αποκαλούσε ὕδωρ θεϊον, που σημαίνει τόσο θεϊκό νερό, όσο και θειούχο νερό.
Ο Νεύτων λανθασμένα πίστευε και φανταζόταν ότι τα ορυκτά σχηματίζονται από την μυστηριώδη φιλοσοφική λίθο. Όμως ορθά είχε αναφέρει ότι τα υγρά,οι ατμοί και ένα είδος μεταμόρφωσης των πετρωμάτων, παίζουν ένα τέτοιο ρόλο.
Όταν μάγμα, δηλαδή το τηγμένο πέτρωμα, ανέρχεται και φθάνει στην κρούστα της Γης, αρχίζει να ψύχεται, σχηματίζοντας λεπτόκοκκα, μαγματικά πετρώματα, όπως ο γρανίτης. Στην τελευταία φάση αυτής της διαδικασίας ψύξης, αναδεικνύεται ένα μείγμα από νερό και διάφορα ηφαιστειακά αέρια (που αναφέρονται ως ρευστά). Αυτά τα θερμά ρευστά με θερμοκρασίες γύρω στους 249-649 βαθμούς Κελσίου, πλούσια σε διαλυμένα στοιχεία (συμπεριλαμβανομένων των πολύτιμων μετάλλων) συχνά εγχέονται από το μάγμα και ψύχονται σε ανοικτές υπόγειες σχισμές γύρω από βράχους. Εδώ τα υγρά ψύχονται αργά, σχηματίζοντας μεγάλους κρυστάλλους. Έτσι συχνά θα έχουμε τη μετάβαση από τον κοινό γρανίτη, με σχετικά μικρούς κρυστάλλους, σε ένα πηγματίτη, μια φλέβα που σχηματίζεται από μεγάλους κρυστάλλους με μαρμαρυγίες και άστριους. Τέτοιες πηγματιτικές φλέβες μπορούν να περιέχουν περισσότερα πολύτιμα ορυκτά, όπως ο κρυσταλλωμένος χρυσός και πολύτιμους λίθους όπως ο τουρμαλίνης ή βηρύλλιο. Έτσι, αντί οι αλχημιστές να ψάχνουν για την μυθική φιλοσοφική πέτρα, θα έπρεπε να αναζητήσουν για μια πραγματική και πλούσια φλέβα πηγματίτη!
Στην αλχημεία η διαφυσιτική φύση τονίζει διαρκώς, δύο αρχές που αντισταθμίζουν η μία την άλλη, ενεργές και παθητικές, αρσενικές και θηλυκές, οι οποίες αποτελούν τον αιώνιο κύκλο γέννησης και θανάτου. Αυτό απεικονίζεται επίσης στην εικόνα του Ουροβόρου, του δράκου που δαγκώνει την ουρά του και η οποία εμφανίζεται νωρίτερα στη χρυσοποιία [δηλαδή μεταστοιχείωση σε χρυσό]. Ο όρος χρυσοποιία χρησιμοποιείται συμβολικά για να δηλώσει τη δημιουργία της φιλοσοφικής πέτρας και την ολοκλήρωση του Μεγάλου Έργου.
«Καθώς ο ήλιος ετοιμάζεται, ένα λουλούδι της φωτιάς και (ταυτόχρονα) ο ουράνιος ήλιος, το δεξί μάτι του κόσμου, τότε ο χαλκός ανθίζει - δηλαδή όταν παίρνει το χρώμα του χρυσού, μέσω του καθαρισμού - γίνεται χερσαίος ήλιος, ο οποίος είναι βασιλιάς της γης, καθώς ο ήλιος είναι βασιλιάς των ουρανών» αναφέρει ο Ζώσιμος στο πλούσιο έργο του.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Βικιπαίδεια
2.A Translation of a Zosimos' Text in an Arabic Alchemy Book -Prof. Hassan S. El Khadem
3. forbes.com/David Bressan
