Η αρχαία πηγή στο Τσιλιμπίρι

Η μάντρα στην τοποθεσία Τσιλιμπίρι της εξοχής Κω.

Λίγο μετά τον σεισμό της 21ης Ιουλίου 2017 ο καλός φίλος και γείτονας Μουσταφάς Τσελεπής μου λέει: «Ξέρεις, τα νερά έσπασαν πάνω από το Ασκληπιείο. Σε μια παλιά πηγή στο Τσιλιμπίρι τρέχει νερό με δύναμη. Τσοπάνης μου είπε ότι βρωμάει η περιοχή. Μυρίζει θειάφι και αναβλύζει προς τα πάνω η πηγή του νερού καθώς εξέρχεται σαν πίδακας».

Πριν 50 χρόνια το Τσιλιμπίρι ήταν πλούσιο σε νερά όμως τα τελευταία χρόνια έπεσε η παροχή της πηγής. Μετά τον τελευταίο σεισμό αυξήθηκε απότομα η παροχή της ωστόσο παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα θείου ενώ στο ποτάμι Μύλοι το νερό άρχισε να ρέει εκ νέου. 

Η περιοχή είναι γνωστή από παλιά. Επανειλημμένα την έχω επισκεφθεί, όμως η είδηση κεντρίζει το ενδιαφέρον μου. Ψάχνω να βρω διαθέσιμα στοιχεία για την συγκεκριμένη τοποθεσία. Παντού διαβάζω «αρχαία πηγή Τσιλιμπίρι κοντά στο Ασκληπιείο» και τίποτα άλλο. Σκέφτομαι άν είναι αρχαία τότε πρέπει να έχει ιστορία;

Για τον Ν.Ζάρακα το Τσιλιμπήρι είναι ημιορεινή τοποθεσία βόρεια του Ασκληπιείου στην οποία υπάρχει αρχαία πηγή. Ο Μ.Σκανδαλίδης αναφέρει ότι το τπν. μάλλον είναι ανθρωπωνύμιο προέρχεται από το Τσιλιμπίρης [Τσίλης δηλαδή αυτός που έχει φακίδες, στίγματα και Μπίρης είναι επώνυμο] ή  από το τσιλιγκίρ  που στα τούρκικα σημαίνει κλειδαράς. Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης χωρίς πρόσθετες πληροφορίες αναφέρει ότι στο «Τσιλημπήρι» υπάρχει αρχαία πηγή και τίποτα άλλο. 

Το Τσιλιμπίρι είναι ένα από τα μέρη του νησιού όπου έχει αναφερθεί νεολιθική κατοίκηση [3000-2000 π.Χ] σύμφωνα με τους αρχαιολόγους Σαμψών και Γεωργιάδη. Αλλες  θέσεις που περιλαμβάνονται στον κατάλογο είναι το Τρουλλί, η Ασκλούπι, Καστρί Αμανιού, Βουνό στο Μαστιχάρι, Μισονήσι, το σπήλαιο της Ασπρης Πέτρας και η Καρδάμαινα. 

Οι νεολιθικοί Κώοι έζησαν στο Τσιλιμπήρι επειδή η στάθμη της θάλασσας ήταν πολύ ψηλότερα από την σημερινή, η τοποθεσία παρείχε στην κοινότητα τους ασφάλεια και προστασία και τους αναγκαίους φυσικούς πόρους όπως το νερό, τις πέτρινες λεπίδες που χρησιμοποιούσαν σε διάφορες εργασίες [κόψιμο, κυνήγι] και τον πηλό για κεραμική, ειδώλια αλλά και κτίσματα.Δεν έκαναν χρήση λαξευτού χαλκού.

Την επόμενη ημέρα μετά από τις πληροφορίες που μου έδωσε ο Μουσταφάς, μαζί με τον Κώστα Κωστογλάκη επισκεπτόμαστε το Τσιλιμπίρι για να δούμε από κοντά τι ακριβώς συμβαίνει.Ο Κώστας είχε ήδη εξερευνήσει την περιοχή σε προηγούμενες περιηγήσεις του. Ήταν εύκολο να προσεγγίσουμε την πηγή στην πλαγιά του υψώματος, μόλις 200μ. βορειοανατολικά από την μοναδική μάντρα της ομώνυμης περιοχής. Ομως, τελικά αποδείχτηκε δύσκολο να εντοπίσουμε τον πίδακα που διηγήθηκε ο τσοπάνης. Ψάξαμε όλη την περιοχή αλλά δεν βρήκαμε τίποτα. 

Η πηγή αν και σφραγισμένη τρέχει λιγοστό νερό και πράγματι φαίνεται ότι άνοιξε μετά τον σεισμό. Από μία πρώτη ματιά εκτιμώ ότι πρόκειται για ρηγματογενή πηγή, ανάλογη της Βουρίνας και του Ακτενιά.Το νερό της πηγής βγαίνει με φυσικό τρόπο. Περιβάλλεται από λιθόκτιστη λιτή κατασκευή που έχει υποστεί επισκευές στο πέρασμα του χρόνου.Η περιοχή φέρει όντως ίχνη από αρχαιότητες. 

Η μέτρηση του νερού της ποτίστρας της μάντρας έδειξε ότι το νερό στους 29,01 βαθμούς Κελσίου έχει ph 8.02, αγωγιμότητα 1700 μ/s, και 835 ppm.Είναι υπόθερμο, όμως πιο αλκαλικό από το νερό του Σούλου[29 βαθμούς,4/1/2014]. 

Η πηγή συναντάται 1185 μ. νότια από το τελευταίο άνδηρο του Ασκληπιείου, σε υψόμετρο περίπου 245 μ. από την επιφάνεια της στάθμης της θάλασσας. Η περιοχή αποτελείται από σκληρές λιμναίες μάργες και μαργαϊκούς ασβεστόλιθους ηλικίας 11,6-5,33 εκ.ετών τα οποία συχνά καλύπτονται από φερτά υλικά ποταμών πρόσφατης ηλικίας.

Δυτικά της αρχαίας πηγής σε περίπου 365 μ. βρίσκεται η υπόθερμη πηγή του Σούλου με θολωτά αρχαία κτίσματα. Κοντά της περνάει ο Ζείουλας ποταμός. Για τον Παντελή Σβουρένο είναι καλύτερο να λέγεται Θείουλας δηλαδή από τα θειούχα νερά τα οποία χλιαρά αναβλύζουν μαζί με φυσαλίδες και λόγω της έντονης μυρωδιάς του θείου. 

Το Τσιλιμπίρι είναι ανάμεσα στα ρέματα της Βουρίνας και του Ακτενιά. Η τοποθεσία είναι ζωσμένη με μία δέσμη από ενεργά ρήγματα όπως της Μάκρης, του Ακτενιά και το ομώνυμο. Ψηλότερα διέρχεται το Ρήγμα Κοκκινόνερο ένα από τα πιο σημαντικά χερσαία ρήγματα του νησιού. 

Το νερό του ρέματος Μύλοι, περιέχει θείο. Δεν είναι άγνωστο αφού τα ζώα από συγκεκριμένες θέσεις δεν πίνουν νερό. Αρκετές από τις γεωτρήσεις της περιοχής περιέχουν θείο το οποίο κάνει το νερό ακατάλληλο για πόση.

Ομως, τα ρωμαϊκά χρόνια οι πήλινοι σωλήνες τροφοδοτούσαν το Ασκληπιείο με πόσιμο νερό. Πιθανόν η περιεκτικότητα σε θείο στο υδάτινο διάλυμα ήταν σημαντικά χαμηλότερη από την τωρινή. Κατά τους μινωικούς, μυκηναικούς χρόνους το πεδίο ίσως ήταν πιο ενεργό. Απο τους ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς φαίνεται  σε ύφεση ενώ πρόσφατα παρατηρείται αυξημένη περιεκτικότητα.

Το Τσιλιμπήρι όπως και τα Βολκάνια ανήκουν στο σημαντικό γεωθερμικό πεδίο της Βόρκας. Είναι από τα μέρη όπου έχει καταγραφεί η ψηλότερη μαγνητική ανωμαλία στο νησί. Η ανωμαλία οφείλεται στην γεωλογία της περιοχής [ρήγματα, ηφαιστειακά, κά].

Η θερμοκρασία αυξάνεται όσο πιο βαθιά πάμε κάτω από την επιφάνεια της γης. Οι υδροθερμικές διεργασίες, οι πηγές, οι κρατήρες ,οι ατμίδες, η γεωθερμική λάσπη  ήταν πάντα αδιάψευστη απόδειξη αυτού του γεγονότος στην Βόρκα.Υπάρχουν αρκετές ρωγμές και περατά πετρώματα που επιτρέπουν στο νερό να διαβρωθεί και να μεταφέρει θερμότητα από τα βαθύτερα θερμότερα στρώματα στην επιφάνεια. Πρόκειται για γεωθερμικά ενεργή τοποθεσία που χαρακτηρίζεται από καθιζήσεις ασβεστίου, πυριτικών αλάτων, θείου και πολύχρωμου χώματος με υψηλή θερμική δραστηριότητα, όλα αυτά είναι φυσικές ενδείξεις γεωθερμικής δραστηριότητας.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Γεωλογικός χάρτης Κω-ΙΓΜΕ

2.Κώια-Ι.Ζαρράφτης

3.Η Κως μια φορά και έναν καιρό-Π.Σβουρένος

4.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μ.Ε.Σκανδαλίδης​

5.Ιστοσελίδες-USGS,GNS

6.Βικιπαίδεια

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η αρχαία πηγή του Τσιλιμπίρι.

Νότια του Ασκληπείου σε ημιορεινή θέση βρίσκεται το Τσιλιμπίρι(μάλλον πρόκειται για ανθρωπωνύμιο-Τσιλιμπίρης ) όπου υπάρχει και μία αρχαία πηγή(Ν.Ζάρακας).Το Τσιλιμπίρι κείται σε μειοκαινικά ως επί το πλείστον εδάφη. Η Μειόκαινος είναι η πρώτη γεωλογική εποχή της Νεογενούς Περιόδου και εκτείνεται από περίπου 23,03 έως 5,332 εκ.χρόνια πριν. Ονομάστηκε από τον Sir Charles Lyell από τις ελληνικές λέξεις μείον (λιγότερο") και καινός (καινός, "νέος") και σημαίνει ''λιγότερο πρόσφατη" επειδή έχει 18% λιγότερα σύγχρονα θαλάσσια ασπόνδυλα από την Πλειόκαινο που ακολουθεί. Μέχρι το τέλος αυτής της εποχής, οι πρόγονοι μας είχαν διαχωριστεί από τους χιμπατζήδες και ακολούθησαν τη δική τους εξελικτική πορεία. Τα λιβάδια συνέχισαν να επεκτείνονται και να λιγοστεύουν τα δάση σε έκταση. Στις θάλασσες της Μειόκαινου, δάση από φύκια έκαναν την πρώτη εμφάνισή τους και σύντομα έγιναν ένα από τα πιο παραγωγικά οικοσυστήματα της Γης. Τα φυτά και τα ζώα του Μειόκαινου έμοιαζαν με αρκετά σύγχρονα. Η θάλασσα της Τηθύος συνέχισε να συρρικνώνεται με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί το μεγαλύτερο μέρος της, καθώς η Αφρικανική πλάκα συγκρούστηκε με την Ευρασιατική μεταξύ 19 και 12 εκ.χρόνια πριν -κάτι το οποίο βέβαια εξακολουθεί να συμβαίνει σήμερα.

Το κελάρυσμα του νερού έχει από χρόνια σταματήσει.Η παλιά θολωτή κρήνη με κρουνούς στη συνοικία Κρητικά [Πλατάνι, Κερμετές Κω], ανενεργή σήμερα. Μέχρι την δεκαετία του 70 προσέφερε αδιάκοπα τις υπηρεσίες της. Κάποια στιγμή εγκαταλείφθηκε για άγνωστους λόγους.Τροφοδοτείται με νερό από ένα παμπάλαιο καθαρτήριο, την αρχαία πηγή Τσιλιμπίρι. Αραγε κάτω από τον ασβέστη τι υλικά κρύβονται;Πόσο παλιά είναι;Ξεδίξαγε μόνο τους Τουρκοκρήτες της Κω ή πρόκειται για κάτι παλαιότερο;