Φασισμός, προπαγάνδα και αρχαιολογία

Ο Amedeo Maiuri (1886-1963) «θήτευσε» στην Κω, Ρόδο, Κάλυμνο και τα Δωδεκάνησα. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Ιταλούς αρχαιολόγους του 20ου αιώνα και το επιστημονικό αρχαιολογικό του έργο έχει μελετηθεί πολύ.

Ο Maiuri ίδρυσε το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στο μεσαιωνικό κάστρο της Κω, ενώ σημαντική ήταν η συμβολή του στα αρχαιολογικά δρώμενα της Δωδεκανήσου, την δεκαετία του ΄20.

Ωστόσο, ενώ το έργο του Maiuri άνθισε υπό την αιγίδα του φασιστικού καθεστώτος του Μουσολίνι, η φύση της σχέσης του με το κόμμα του Duce έχει λάβει λιγότερη προσοχή.

Μία μελέτη υποστηρίζει ότι τα γραπτά του Maiuri καθώς και η μουσειολογική του πρακτική στην ανοικοδόμηση του Herculaneum ως «αναστημένης» και «ζωντανής» ρωμαϊκής πόλης, αντιπροσωπεύουν μια προσπάθεια περαιτέρω ανάπτυξης της συναισθηματικής πτυχής του φασιστικού δόγματος της ρωμανοποίησης. 

Ο Maiuri, γοητευμένος από τη «δράση, όχι λόγια» του φασισμού, παρείχε στην προπαγάνδα του καθεστώτος ένα εμπνευσμένο παράδειγμα του τι θα μπορούσαν να επιτύχουν η θέληση, η σκληρή δουλειά και οι σύγχρονες μηχανές στην αρχαιολογία της «Νέας Ιταλίας».

Ο Ιταλός αρχαιολόγος εργάστηκε στην Ποσειδώνια μια σημαντική αρχαία ελληνική πόλη στην ακτή του Τυρρηνικού Πελάγους της Μεγάλης Ελλάδας (νότια Ιταλία) τα ερείπια της οποίας είναι διάσημα για τους τρεις αρχαίους ελληνικούς ναούς τους δωρικού ρυθμού, που χρονολογούνται περίπου από το 550 έως το 450 π.Χ.

Στο Paestum, την πρώην Ποσειδώνια, ο αρχαιολόγος Amedeo Maiuri φόρεσε τη φασιστική στολή; 

Ένα αδημοσίευτο πλάνο στις 6 Ιουλίου 1935, δείχνει μια ομάδα φασιστών να συνοδεύει τον Μουσολίνι κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στον αρχαιολογικό χώρο της Paestum. Ένας φωτογράφος, διαπιστευμένος από το καθεστώς, απαθανάτισε τη σκηνή: ο Duce προχωρά βιαστικά μπροστά από την ομάδα, ακολουθούμενος από έναν άντρα  με γκρι μαλλί που δείχνει τη βάση του βάθρου, πίσω από μια μεγάλη ομάδα «ιεραρχών» με τις χαρακτηριστικές φασιστικές στολές. Αυτός ο άνθρωπος, που περιγράφει το μνημείο που είχε βρεθεί τότε , είναι ο διάσημος αρχαιολόγος Amedeo Maiuri.

Υπάρχουν και άλλες φωτογραφίες από εκείνη την περίοδο.Ο Maiuri απαθανατίζεται με τον Duce και τους πιστούς του επίσης κατά τη διάρκεια μιας διάσημης επίσκεψης στις ανασκαφές της Πομπηίας, το 1931. Όμως η διαφορά αυτής της φωτογράφισης με τις προηγούμενες είναι στο ντύσιμο, σημαντική λεπτομέρεια αν αναλογιστούμε την ιστορική περίοδο. 

Αν στην Πομπηία ο διάσημος Ιταλός αρχαιολόγος, μάλιστα, συνοδεύει τον Μουσολίνι και μια μεγάλη ομάδα αξιωματούχων ντυμένων με πολιτικά ρούχα με σακάκι και γραβάτα, στο Paestum- την αρχαία Ποσειδώνια των Ελλήνων, ο ίδιος φοράει την πλήρη φασιστική στολή. 

Ωστόσο, ο Maiuri πέρασε αλώβητος από τις μεταπολεμικές εκκαθαρίσεις και μάλιστα διορίστηκε από την κυβέρνηση Badoglio ως διευθυντής αρχαιολογικής έρευνας. Αυτή τη θέση συνέχισε να διατηρεί μέχρι τα 75 του χρόνια. 

Το ερώτημα που τίθεται άν ο αρχαιολόγος Amedeo Maiuri προσχώρησε πραγματικά στον φασισμό;

«Κανείς δεν τον έχει δει ποτέ με μαύρο πουκάμισο αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι δεν το έχει φορέσει». Ανακοινώνει ο αρχαιολόγος Giuseppe Maggi, στενός συνεργάτης και μελετητής του Maiuri, πριν ακόμη δημοσιεύσει ένα εκτενές άρθρο συνοδευόμενο από ιστορικές φωτογραφίες.

Μέχρι πριν από λίγο καιρό, λοιπόν,  δεν υπήρχαν φωτογραφίες αρχείου που να απεικόνιζαν τον Maiuri με στολή και επομένως δεν υπήρχαν φωτογραφικά «στοιχεία» ότι είχε ασπαστεί -από ανάγκη ή από επιλογή, δεν ξέρουμε- την φασιστική ιδεολογία. 

Όμως το φωτογραφικό υλικό που ήρθε τελευταία στο φως, προκαλεί ερωτήματα σχετικά με τις σχέσεις του πολυτάλαντου αρχαιολόγου με το καθεστώς του Duce.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Rivista di Studi Pompeiani 

2.Κάστρο της Κω, e-book, 2021

3. Ιστορικές φωτογραφίες του G.Maggi

4.Amedeo Maiuri: Herculaneum, Archaeology and Fascist Propaganda

Brian Brennan,2020

5. Σελίδα,https://archaeologybulletin.org/articles/10.5334/bha-625

6. Ποιός ήταν ο Amedeo Maiuri;

https://geogeodifhs.blogspot.com/2020/04/amedeo-maiuri.html

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

O  Amedeo Maiuri στην Κω, δεκαετία του ΄20.

Πλατεία του Duce, ιταλικός τίτλος που προέρχεται από τη λατινική λέξη dux «αρχηγός» και συγγενής του δούκας. Για τον αρχηγό του Εθνικού Φασιστικού Κόμματος Μπενίτο Μουσολίνι, πόλη της Κω δεκαετία ΄30. Τοποθεσία Αμυγδαλώνας, κοντά στην Πλατεία Ανταγόρα, φαίνεται ο αρχαίος ναός των Ατταλιδών- του Διόνυσου. Στο βάθος είναι η Γρηγορίου Έ με παραπήγματα-καλύβες όπου στεγάζονταν οι σεισμόπληκτοι μετά από τον σεισμό του ΄33.

  Musolini και Maiuri, στο Ερκολάνο.

Σχέδιο της Herculaneum-Ερκολάνο που δείχνει την αρχαία τοποθεσία κάτω από τη σύγχρονη (1908) πόλη και τη ροή λάβας του 1631.

Ο Maiuri δείχνει στον Μουσολίνι την Πομπηία, αυτή την φορά με πολιτικά ρούχα. Η πολιτική ανέκαθεν οδηγούσε τις ανασκαφές στην Πομπηία από την προ-Bourbon έως τη σύγχρονη περίοδο.

Amedeo Miauri τον Ιούνιο, 1931. Ο Νομάρχης του Σαλέρνο προσκαλεί τους διοικητές της επαρχίας στο συνέδριο για τις «Νέες ανασκαφές του Paestum», που πραγματοποιήθηκε από τον τότε Έφορο Amedeo Maiuri.Φωτογραφία-archeome.it

Ο Μουσολίνι ως Ηρακλής στο δέρμα του λιονταριού της Νεμέας. Μετάλλιο Littorali 1932, Casolari 1996.

«Ο Ντούτσε σε καθοδηγεί»- Ημερολόγιο Ιταλών φοιτητών (1940) που δείχνει τον Μουσολίνι έφιππο.

Υδροσίφωνας στην ακτή του Σαλέρνο, Ιταλία -21 Νοεμβρίου 2023. Η αρχαία ελληνική αποικία Ποσειδωνία της Κάτω Ιταλίας, αργότερα Paestum των Ρωμαίων, στην περιοχή της Καμπανίας, ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ κατά τη διάρκεια του 2ου ελληνικού αποικισμού. Μητρόπολή της ήταν η πόλη Σύβαρη.