Η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη της χιλιετίας στο Αιγαίο
Υποθαλάσσια ηφαιστειακή δραστηριότητα κατά μήκος τμήματος του κρατήρα Kolumbo στον πυθμένα της θάλασσας, που παρατηρήθηκε με εξοπλισμό παρακολούθησης SANTORY.
Το 1649 δεν ήταν μια καλή χρονιά για το Αιγαίο. Στον βορειανατολικό υποθαλάσσιο χώρο μεταξύ Σαντορίνης και της νήσου Ίου καταγράφεται μια έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα η οποία ξεκίνησε με πολλούς και συχνούς σεισμούς. Δυστυχώς, όπως συνήθως συμβαίνει με αυτά τα φυσικά φαινόμενα τα πράγματα εξελίχτηκαν κατά τον χειρότερο τρόπο.
Ήταν νύχτα της 27 Σεπτεμβρίου 1650, όταν έγινε μια μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη έξω από τη γνωστή σε όλους μας καλδέρα της Σαντορίνης. Από τη λάβα σχηματίστηκε μια μικρή νησίδα, η οποία, όμως, εξαιτίας των θαλασσίων κυμάτων, γρήγορα κατέρρευσε σε ύφαλο. Από την κατάρρευση αυτή προκλήθηκε τσουνάμι, ύψους περίπου 10 μέτρων, το οποίο έγινε ιδιαίτερα αισθητό στη γειτονική Ίο και τη Σύκινο ενώ προκάλεσε ζημιές μέχρι την Κρήτη και σε απόσταση 150 χιλιομέτρων. Η έκρηξη του ηφαιστείου ήταν η μεγαλύτερη που έγινε όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και στην Ανατολική Μεσόγειο κατά την τελευταία χιλιετία.
Η έκρηξη προήλθε από το υποθαλάσσιο ενεργό ηφαίστειο Κολούμπο, που βρίσκεται λίγο, πριν τη νήσο Άνυδρο. Για την προέλευση της λέξης λέγεται ότι προέρχεται από την ιταλική «colombo» (περιστέρι), επειδή κατά την περιγραφή της έκρηξης του 1650 στην επιφάνεια της θάλασσας φαίνονταν αφροί λευκοί όπως το περιστέρι.
Η περίοδος αυτή κατόπιν ονομάστηκε από τους ντόπιους ως «ο καιρός του Κακού». Από εκείνη τη δραστηριότητα περίπου 70 άνθρωποι και πολλά ζώα έχασαν της ζωή τους κυρίως λόγω των δηλητηριωδών αερίων που εκλύονταν επί μήνες από το ηφαίστειο, ενώ καταγράφηκαν και τεράστιες απώλειες σε καλλιέργειες. Μετά την έκρηξη χτίστηκε ο ναός «Παναγία του Καλού», ως μια προσπάθεια ευχαρίστησης των ανθρώπων για το τέλος της δυσάρεστης αυτής κατάστασης. Για το γεγονός αυτό υπάρχουν διηγήσεις από τον Καισάριο Δαπόντε και από τον Γάλλο ιερωμένο Francois Richard, ο οποίος δημοσίευσε τις περιγραφές του για το δραματικό αυτό περιστατικό λίγα χρόνια μετά.
Σήμερα το Κολούμπο έχει ύψος 280 μέτρων σε σχέση με τον τριγύρω θαλάσσιο πυθμένα και βρίσκεται περίπου 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κρατήρας του έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιομέτρων και βάθος 512 μέτρων. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο έχουν εντοπιστεί υδροθερμικά φρέατα από τα οποία αναβλύζει καυτό νερό, έως και 220 βαθμούς Κελσίου, με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και τα οποία φιλοξενούν ένα σπάνιο οικοσύστημα από βακτήρια.
Η μεγάλη θερμοκρασία που καταγράφεται στα υδροθερμικά φρέατα αποδεικνύει ότι το ηφαίστειο Κολούμπο είναι ενεργό και ότι υπάρχει μάγμα κάτω από την επιφάνεια. Κάτω από το Κολούμπο, σε βάθος περίπου 5 χιλιόμετρα στο εσωτερικό της Γης, μεγάλες ποσότητες μάγματος ακολουθούν ανοδική πορεία προσπαθώντας να βρουν διέξοδο προς τον θαλάσσιο πυθμένα. Καθώς το μάγμα και τα υδροθερμικά ρευστά ανέρχονται από τον μαγματικό θάλαμο, συναντά τα πετρώματα κάτω από τον ηφαιστειακό κώνο και τα συμπιέζει, σπάζοντάς τα και δημιουργώντας σεισμο-ηφαιστειακούς σεισμούς. Την ίδια στιγμή, μέσα από τις ρωγμές των πετρωμάτων, αναζητούν διέξοδο προς τα πάνω, υδροθερμικά αέρια όπως το υδρόθειο και το διοξείδιο του άνθρακα. Στον βυθό γύρω από το ηφαίστειο Κολούμπο αυτές οι περιβόητες καμινάδες έχουν ύψος περίπου 4 μέτρα. Από μέσα τους, εκτοξεύονται με δύναμη υδροθερμικά αέρια, σε ύψος 10 μέτρα από τον πυθμένα. Αντιθέτως στο εσωτερικό της καλντέρας στη Σαντορίνη, τα αέρια που διαχέονται από τον πυθμένα έχουν θερμοκρασίες που κυμαίνονται από 15-17 βαθμούς Κελσίου. Το φαινόμενο αυτό είναι σε συμφωνία με το γεγονός ότι κάτω από την καλντέρα δεν καταγράφονται σεισμοί, σε αντίθεση με το Κολούμπο όπου η εκδήλωσή τους είναι ιδιαίτερα έντονη.
Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο, φαίνεται πως σιγά σιγά παραμορφώνεται προκαλώντας σειρά από ασθενείς σεισμικές δονήσεις βαθιά κάτω από τον πυθμένα της θάλασσας. Μετρήσεις που έγιναν από επιστήμονες με ειδικούς αισθητήρες και όργανα, που λέγονται κλισιόμετρα διαπίστωσαν ότι η παραμόρφωση του κώνου του ηφαιστείου και του πυθμένα περιμετρικά του αποτελεί μια διαδικασία που εκτυλίσσεται με πολύ αργούς ρυθμούς και έχει πολύ μεγάλη διάρκεια. Οι περισσότεροι σεισμοί κάτω από το ηφαίστειο συμβαίνουν σε βάθος από 6 έως 9 χιλιόμετρα, κατά μήκος μιας κατακόρυφης στήλης η οποία συμπίπτει με τον δρόμο ανόδου του μάγματος.
Το Κολούμπο ανήκει στο ηφαιστειακό κέντρο της Σαντορίνης όπου μαζί με το Σουσάκι, τα Μέθανα, τη Μήλο και τη Νίσυρο αποτελούν το ενεργό ηφαιστειακό τόξο του Νότιου Αιγαίου. Η διαδικασία δημιουργίας του τόξου ξεκίνησε πριν απο 13 εκατομμύρια χρόνια όταν το βορειότερο τμήμα της Αφρικανικής πλάκας άρχισε να υποβυθίζεται κάτω από μικροπλάκα του Αιγαίου με ρυθμό περίπου 3,5 έως 4 εκατοστών τον χρόνο.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Με πληροφορίες από την Βικιπαίδεια, Nature,Global Volcanism Programm, https://santory.gr/eruption/
2. Ο μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνη
3.Cascading events during the 1650 tsunamigenic eruption of Kolumbo volcano-
Jens Karstens, Gareth J. Crutchley, Thor H. Hansteen, Jonas Preine, Steven Carey, Judith Elger, Michel Kühn, Paraskevi Nomikou, Florian Schmid, Giacomo Dalla Valle, Karim Kelfoun & Christian Berndt
Οι ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να προκαλέσουν τσουνάμι, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στις παράκτιες κοινότητες και τις υποδομές. Η δημιουργία τσουνάμι κατά τη διάρκεια ηφαιστειακών εκρήξεων είναι πολύπλοκη και συχνά οφείλεται σε συνδυασμό διεργασιών. Η έκρηξη του υποθαλάσσιου ηφαιστείου Κολούμπο το 1650 προκάλεσε τσουνάμι προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στα γύρω νησιά στο Αιγαίο Πέλαγος. Ωστόσο, οι μηχανισμοί πηγής πίσω από το τσουνάμι έχουν αμφισβητηθεί λόγω δυσκολιών στη δειγματοληψία και την απεικόνιση υποθαλάσσιων ηφαιστείων. Στην παραπάνω μελέτη με βάση τα τρισδιάστατα σεισμικά δεδομένα, προτείνεται ότι ~1,2 km³ της ΒΔ πλευράς του Κολούμπο μετακινήθηκαν 500-1000μ. κατηφορικά κατά μήκος μιας βασικής επιφάνειας αποκόλλησης. Αυτή η κίνηση είναι σύμφωνη με την αποσυμπίεση του συστήματος τροφοδοσίας μάγματος, προκαλώντας μια καταστροφική έκρηξη. Οι αριθμητικές προσομοιώσεις τσουνάμι δείχνουν ότι μόνο ο συνδυασμός της κίνησης των πλευρών που ακολουθείται από μια εκρηκτική έκρηξη μπορεί να εξηγήσει τις ιστορικές μαρτυρίες.
