Ο σεισμός του Αντωνίνου Πίου, το 139 μ.X

«Πόλη δεν είναι τα σπίτια με γερές στέγες, ούτε οι δρόμοι και τα νεώρια, αλλά άνθρωποι ικανοί  να αντιμετωπίζουν τις περιστάσεις και να μην πιστεύουν ότι υπάρχει τόσο μεγάλη συμφορά ώστε να μη μπορούν να βρουν λύση'»,Ροδιακός λόγος του νεοσοφιστή Αριστείδη του Αίλιου[117-180 μ.Χ].

Στην πάνω φωτογραφία τα ερείπια της αρχαίας Αλάσαρνας, στην Καρδάμαινα, Κω.

Την εποχή των Αντωνίνων [2ος αιώνας μ.Χ] η ελληνορωμαϊκή κοινωνία χαρακτηρίζεται από πολιτισμική, διοικητική και επιστημονική άνθηση. Η κοινωνική ευημερία διακόπτεται από ένα φονικό λοιμό γνωστό ως «πανώλη των Αντωνίνων» του 165-180 μ.Χ. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρά το υψηλό επίπεδο ιατροθεραπευτικής φροντίδας και υγιεινής θα αντιμετωπίσει έντονα προβλήματα.

Οι Αντωνίνοι ως δυναστεία οφείλουν το όνομα τους στον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τίτο Αίλιο Αδριανό Αντωνίνο Πίο [138- 161μ.Χ] του οποίου η βασιλεία συνδέθηκε με μια από τις πιο ειρηνικές και λαμπρές περιόδους της ρωμαϊκής ιστορίας και γι' αυτό του απονεμήθηκε ο τίτλος του Ευσεβή[Πίος].

Επί βασιλείας Αντωνίνου Πίου, το νοτιοανατολικό Αιγαίο όπως και οι μικρασιατικές περιοχές θα δοκιμαστούν ακόμη μία φορά από μία ισχυρότατη σεισμική δόνηση. Σύμφωνα με αρχαιολογικά δεδομένα[Αλευρά,2004] ο σεισμός έγινε το 139μ.Χ, και όχι το 141/142μ.Χ όπως συχνά αναφέρεται από διάφορους ερευνητές.

Από τον σεισμό θίγονται οι πόλεις της Καρίας [Στρατονίκαια],της Λυκίας,της Κω, η Σέριφος, η Σύμη και η Ρόδος. Η πόλη της Ρόδου, αναφέρουν ιστορικές μαρτυρίες ότι κατεστράφη όχι τόσο από το σεισμό όσο από ένα θαλάσσιο κύμα- τσουνάμι το οποίο εισέβαλε και προχώρησε πολλά χιλιόμετρα στην ξηρά.

Σύμφωνα με τον σεισμολόγο Γ.Παπαδόπουλο ο σεισμός  ήταν γύρω στα 7,2R είχε πολύ μεγάλη εδαφική επιτάχυνση επειδή η υποθαλάσσια εστία του βρισκόταν πολύ κοντά στην πόλη της Ρόδου.Kατέστρεψε κτίρια και αγάλματα αφήνοντας πολλούς νεκρούς. Επιπλέον ερμηνεύοντας τα ιστορικά στοιχεία καταλήγει ότι ο σεισμός δεν έδωσε τσουνάμι. Η υποχώρηση της θάλασσας την οποία ανέφερε ο Αριστείδης Αίλιος, ενδεχομένως να προέκυψε από συνσεισμική ανύψωση που όμως δεν συνοδεύτηκε από εφόρμηση θαλάσσιων κυμάτων. Είναι πιθανό να παρατηρήθηκαν ρευστοποιήσεις εδάφους και εδαφικές καθιζήσεις  στις παράκτιες περιοχές.

Ο σεισμός δεν προήλθε από τον συνήθη ύποπτο, το ρήγμα του Δίαυλου Κω-Νισύρου. Κατά πάσα πιθανότητα είχε επίκεντρο [συντεταγμένες επίκεντρου 36.3,29.0] κοντά στο ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας, τον υποθαλάσσιο χώρο της Μεγίστης ή Καστελόριζου [Castello Rosso,δηλαδή το Κόκκινο Κάστρο].Το μέγεθος του σεισμού κατ' εκτίμηση πρέπει να ήταν 7,5R και πιθανόν να προήλθε από ένα ήδη γνωστό θαλάσσιο ρήγμα, το ρήγμα της Μεγίστης-βορειοανατολικής διεύθυνσης-με μήκος ρήγματος περίπου 130 χλμ.

Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιολόγο Morricone το σεισμικό συμβάν έπληξε ιδιαίτερα το νησί της Κω ωστόσο η καταστροφή δεν πρέπει να ήταν ολική. Ο σεισμός θεωρείται υπεύθυνος για την καταστροφή πολλών μνημείων της υπαίθρου της Κω, της Καρίας και της Λυδίας.

Την ανοικοδόμηση της πόλης Κω βοήθησε ο Αυτοκράτορας Αντωνίνος ο Πίος. Μετά τις παρεμβάσεις θα αλλάξει η όψη της πόλης και θα δώσουν μεγαλοπρεπή και μνημειώδη όψη στην πόλη της Κω. Περιορίζεται η χρήση του τραβερτίνη(αμυγδαλόπετρα κατά τους αρχαιολόγους)και τη θέση του παίρνει ο «μάρμαρος λίθος».Γίνεται ανακατασκευή της αγοράς και των οικοδομικών τετραγώνων, στα κτήρια παρατηρείται χρήση χυτής τοιχοποιίας.

Η ανοικοδόμηση που ακολούθησε το σεισμό του 139 μ.X. χαρακτηρίζεται από τη χρήση κυρίως ντόπιων μαρμάρων. Μάρμαρο θα χρησιμοποιηθεί στην πλακόστρωση της κεντρικής αυλής της Αγοράς της πόλης καθώς το τότε Γυμνάσιο θα πλαισιωθεί από μαρμάρινους κίονες, θα επισκευαστούν ο Ναός του Ηρακλή, το ιερό της Αφροδίτης στη συνοικία του Λιμανιού. Επισκευές σε κτίρια θα γίνουν στη συνοικία του Αμυγδαλώνα και στο Ασκληπιείο. Επιπλέον θα κτιστούν πολυτελείς επαύλεις με αξιόλογα γλυπτά, τότε θα γίνουν τα μωσαϊκά δάπεδα στην οικία της Ευρώπης, στις κεντρικές Θέρμες και στην Casa Romana.

Από τον σεισμό θα προξενηθούν μεγάλες ζημιές στην Καρδάμαινα της Κω.Το σεισμικό συμβάν και η πυρκαγιά που θα ακολουθήσει ισοπεδώνουν και καταστρέφουν το Ιερό του Απόλλωνα της Καρδάμαινας(αρχαία Αλάσαρνα). Η Αλάσαρνα, ήταν ένας από τους 6 αρχαίους δήμους του νησιού, ενώ υπήρξε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της εποχής. Η τοποθεσία βρίσκεται κοντά στη θάλασσα, σε χαμηλό υψόμετρο, απέχει περίπου 180 χλμ. από το σεισμικό επίκεντρο του 139 μ.Χ. 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Σεισμοί της Ελλάδας- Β. Παπαζάχος

2.Κωακοί λίθοι και κωακή λιθοξοΐα-Ειρ.Πουπάκη

3.Ανασκαφές στην αρχαία Αλάσαρνα (σημερινή Καρδάμαινα) στην Κω-Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά, καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας

4.Archeologia e terremoti a Kos- C.Malacrino,2007

5.Βικιπαίδεια

6.Οι σεισμοί και τα τσουνάμι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα,Ρόδος-Γ.Παπαδόπουλος

7. Ιστορία των σεισμών της Κω,2018-2023.

8. Earthquakes in the Mediterranean and Middle East - N. Ambraseys, 2009

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η Αλάσαρνα από το Google Earth.

Ιερό της αρχαίας Αλάσαρνας.

Το επίκεντρο του σεισμού,139 μ.Χ.  

Σύμφωνα με τον N. Ambraseys, ένας σεισμός που λανθασμένα έχει αποδωθεί  στο 115 μ.Χ φέρεται να έχει προκαλέσει σοβαρές ζημιές στην πόλη της Ρόδου, πιθανώς περίπου την ίδια εποχή με ένα σεισμό στην Αντιόχεια. Το ιερό του Ασκληπιού ισοπεδώθηκε, αλλά αργότερα ξαναχτίστηκε από τον Τιβέριο Κλαύδιο Αντίπατρο, αναφέρει ο  Μαλάλας, η μόνη  πηγή για αυτό τον σεισμό ο οποίος λέει ότι την ίδια νύχτα που η Αντιόχεια υπέστη σεισμό «η νησιωτική πόλη της Ρόδου υπέφερε από την οργή του Θεού για δεύτερη φορά». Ωστόσο, λέει στην προηγούμενη παράγραφο ότι ο σεισμός της Αντιόχειας ξεκίνησε με το λάλημα του πετεινού, ενώ ο σεισμός της Ρόδου έλαβε χώρα τη νύχτα. Η σύμπτωση, και η ασυνέπεια,υποδηλώνουν ότι ο Μαλάλας έχει χειραγωγήσει τη χρονολογία, όπως κάνει τόσο συχνά, για να πετύχει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Μια επιγραφή από τη Λίνδο της Ρόδου, που χρονολογείται περίπου στις αρχές του δεύτερου αιώνα μ.Χ., καταγράφει τη γενναιοδωρία του Τιβέριου Κλαύδιου Αντίπατρου, ο οποίος «ανακτισε στην πόλη, με δικά του κεφάλαια, μαζί με τον γιο του Κλαύδιο Διοκλή, το ιερό του Ασκληπιού που ισοπεδώθηκε από σεισμό». Μια άλλη επιγραφή που χρονολογείται περίπου την ίδια εποχή ευχαριστεί τους θεούς για την σωτηρία τους από τον σεισμό (Robert 1978, 403 κ.ε.). Οι ημερομηνίες αυτών των επιγραφών δεν είναι βέβαιες και δεν χρειάζεται απαραίτητα να συνδέονται με τον ίδιο σεισμό με αυτόν στον οποίο αναφέρεται ο Μαλάλας. Οι Guidoboni et al. (1994, 235) συνδέουν την πρώτη επιγραφή που βρέθηκε στη Λίνδο με τον σεισμό της Ανατολικής Μεσογείου του 141-2 μ.Χ. Ωστόσο και αυτή η χρονολογία δεν είναι σωστή σύμφωνα με τα ευρήματα της ανασκαφής της αρχαίας Αλάσαρνας Κω.Αυτός ο σεισμός συνέβη το 139 μ. Χ, είχε μέγεθος τουλάχιστον 7.5 βαθμούς έπληξε μια μεγάλη περιοχή στη νοτιοδυτική Μ.Ασία και σχεδόν όλα τα Δωδεκάνησα. Οι ζημιές επεκτάθηκαν από το νησί της Κω και της Ρόδου μέχρι τον κόλπο της Αττάλειας και μέχρι την Κίνη στα βόρεια, μια περιοχή ακτίνας 90 χιλιομέτρων. Πολυάριθμες επιγραφές από τη Λυκία αναφέρουν ονομαστικά τις πόλεις που επλήγησαν, εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη τους για τη βοήθεια που έλαβαν για επισκευές και για την ανοικοδόμηση δημόσιων κτιρίων: Ακαλισσός (3000 δηνάρια), Αντίφελλος, Απέρλες, Άραξα (10.000 π.χ.), Αρνεές, Αρύκανδα, Βάλβουρα (6.000 π.χ.), Βούβων (2000 π.χ.), Καδυάνδα (15.000 π.χ.), Καλύνδα, Κάντυβα (1000 π.χ.), Χώμα (6.000 π.χ.), Κορυδάλλα, Κρύα, Κυάνεες (15.000 π.χ.), Γάγες, Λίμυρα (10.000 π.χ.), Μύρα (10.000 π.χ.), Οινόανδα (7.000 +10.000 π.χ.), Φάσηλις, Φελλός (5.000 π.χ.), Πινάρα (5.000 π.χ.), Ποδάλια, Σίδυμα, Σεβάστειο (7.000 π.χ.), Σύν- Βρέον (?), Τελμησσός (3000 +5000 π.χ.) και Ξάνθος (3000 +30.000 π.χ.). Οι ευεργεσίες του πλούσιου Λυκιάρχη (προέδρου της συνομοσπονδίας των Λυκιακών πόλεων) Οπραμόα της Ροδιάπολης επέτρεψαν την αποκατάσταση όλων των πόλεων που αναφέρονται παραπάνω, αν και είναι απίθανο να είχαν ξεκινήσει σοβαρές εργασίες πριν από τον δεύτερο, πιο σοβαρό, σεισμό. Η Στρατονίκεια στην Καρία υπέστη ιδιαίτερα σοβαρές ζημιές: στέλνοντας τον εβδομηνταετή αρχιερέα της ως πρεσβευτή, η πόλη έλαβε 250.000 δηνάρια για την ανοικοδόμηση από τον αυτοκράτορα Αντωνίνο. Η Ρόδος καταστράφηκε από τον σεισμό και η θάλασσα υποχώρησε, αφήνοντας το λιμάνι στεγνό. Η πόλη ανοικοδομήθηκε γρήγορα, ωστόσο, αφού μερικά χρόνια αργότερα ο ρήτορας που είχε καταγράψει την καταστροφή της με κάποια ποιητική άδεια την περιέγραψε ως την ομορφότερη από τις ελληνικές πόλεις. Το νησί της Κω αναφέρεται επίσης ότι υπέστη ζημιές σε αυτό το γεγονός. Η Νίσυρος μπορεί να έχασε το ιερό του Ποσειδώνα από αυτό τον σεισμό, όπως η Κάλυμνος μπορεί να έχασε το Ασκληπιείο της.Η μόνη σύγχρονη ιστορική πηγή που καταγράφει δύο σαφώς ξεχωριστούς σεισμούς είναι ο Παυσανίας. Σε ένα σημείο, μαζί με τον σεισμό της Σικυώνας, καταγράφει ότι ο ίδιος σεισμός «κατέστρεψε επίσης τις πόλεις της Καρίας και της Λυκίας, και το νησί της Ρόδου σείστηκε πολύ βίαια». Αλλού στην Περιγραφή της Ελλάδας του αναφέρει έναν σεισμό που έπληξε «τις πόλεις της Λυκίας και της Καρίας, καθώς και τη Ρόδο και την Κω» και σημειώνει, σημαντικό, ότι η ανοικοδόμηση πραγματοποιήθηκε από τον αυτοκράτορα. Σημειώστε επίσης ότι η δεύτερη αφήγηση υποδεικνύει ένα γεγονός που προκάλεσε πολύ μεγαλύτερες ζημιές από την πρώτη, απαιτώντας αυτοκρατορική βοήθεια. Ο Αριστείδης φαίνεται να γράφει για το δεύτερο γεγονός: περιγράφει ένα σεισμικό κύμα θάλασσας που κατέστρεψε τη Ρόδο και την άφησε ερειπωμένη. Αυτό θα συμφωνούσε με τη δεύτερη αφήγηση του Παυσανία, όπου αναφέρει ότι οι πόλεις της Ρόδου ξαναχτίστηκαν από τον αυτοκράτορα. Μια περαιτέρω πηγή είναι η επιγραφή από το Ηρώο της Ροδιάπολης. Αυτή καταγράφει τις ευεργεσίες του Οπραμόα σε πολλές πόλεις της Λυκίας που είχαν υποστεί έναν ή δύο σεισμούς. Το κείμενο παραθέτει κάθε μία από τις πόλεις ξεχωριστά, με το ποσό των δηναρίων που τους έδωσε ο Οπραμόας, και συχνά αναφέρει τη φύση των επισκευών. Οι ίδιες πόλεις βρίσκονται συχνά και στις δύο ενότητες, με διαφορετικά στοιχεία για διαφορετικές επισκευές. Θα μπορούσε κανείς να συμπεράνει από αυτό ότι οι δύο λίστες αναφέρονται σε επισκευές μετά από δύο ξεχωριστούς σεισμούς. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι αφηγήσεις του Παυσανία δείχνουν ότι ο πρώτος σεισμός ήταν λιγότερο καταστροφικός από τον δεύτερο, φαίνεται περίεργο το γεγονός ότι τα Μύρα, τα οποία αναφέρονται ότι έλαβαν το τεράστιο ποσό των 100.000 δηναρίων για επισκευές, αλλά δεν αναφέρονται στον κατάλογο υποτίθεται για τον δεύτερο σεισμό, από τον οποίο δεν είναι δυνατόν να γλίτωσε. Φαίνεται ότι ο πρώτος σεισμός έλαβε χώρα περίπου την ίδια εποχή με την αποστολή μιας συγκεκριμένης επίσημης επιστολής στον κυβερνήτη της Λυκίας Βοκόνιο Σάξα. Αυτό επιτρέπει τη χρονολόγηση του γεγονότος πριν από το 149 μ.Χ. Η παλαιότερη αναφερόμενη ευεργεσία εκ μέρους του Οπραμόα είναι από το έτος του Αντίμαχου, 143 μ.Χ.: «και έδωσε 60.000 δηνάρια στον Τλω για επισκευές...» .’ Επιπλέον, οι Petersen και von Luschen προσθέτουν ότι μια αναφορά στον Οπρομόα σε μια άλλη επιστολή από τον Saxa («Επαινώ... τον Οπρομόα... για τη φροντίδα και την προνοητικότητά του...»), δεδομένης της ημερομηνίας, ανάγει τις παραμέτρους στο φθινόπωρο του 141 μ.Χ. - Φεβρουάριο του 142 μ.Χ. Η ημερομηνία του δεύτερου γεγονότος έχει εσφαλμένα οριστεί μεταξύ του 153 και του 154 μ.Χ. (Frazer 1898, iv. 410). Έχει υπολογιστεί, με βάση τη δήλωση του Αριστείδη, ότι κατά τη στιγμή του σεισμού ήταν 25 ετών και δίδασκε στην Κύζικο, και επίσης ότι γεννήθηκε το 129 μ.Χ. (βλ. για παράδειγμα Clinton 1845, 187). Δεδομένου ότι έχει διαπιστωθεί ότι ο Αριστείδης γεννήθηκε το 117 μ.Χ. (Wicks 1960), αυτό χρονολογεί τον σεισμό στο 142 μ.Χ., γεγονός που συνάδει με την ημερομηνία που προκύπτει ανεξάρτητα από επιγραφικές μαρτυρίες από τη Ροδιάπολη, η οποία από μόνη της υποδηλώνει Φεβρουάριο ή φθινόπωρο του 142 μ.Χ. (Petersen και von Luschen 1889, 132). Περαιτέρω στοιχεία σχετικά με την ημερομηνία του δεύτερου σεισμού βρίσκονται σε άλλες επιγραφές. Μια επιγραφή από τη Στρατονίκεια είναι αφιερωμένη από έναν επιζώντα των «σεισμών» (σημειώστε τον πληθυντικό) «στον [Αντωνίνο] Πίο» και στη χώρα του επιζώντος, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι και οι δύο σεισμοί συνέβησαν κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αντωνίνου Πίου (138-161 μ.Χ.· Robert 1978, 402). Η χρονολογία του 142 μ.Χ. υποστηρίζεται από μια άλλη επιγραφή από τη Στρατονίκεια, η οποία ανεγέρθηκε προς τιμήν του Λέοντα, γιου του Παναιτίου και εγγονού του Θράσονα, ο οποίος, σε ηλικία άνω των 70 ετών, στάλθηκε ως πρέσβης στη Ρώμη «μετά τους σεισμούς που είχαν συμβεί-άνοιξε» και «δόθηκαν 250.000 δηνάρια στην πόλη από τον αυτοκράτορα» (Αντωνίνος). Ο Laumonier υποστηρίζει με πειστικό τρόπο ότι ο σεισμός μπορεί να χρονολογηθεί από αυτήν την επιγραφή. Επομένως, δεν θα μπορούσε να είχε συμβεί πριν από το 138 μ.Χ., όταν ο Αντωνίνος έγινε αυτοκράτορας, ούτε μετά το 142 μ.Χ., αφού ο γιος του Λέοντα, ο Θράσον, ήταν 16 ετών πριν από τον σεισμό και 20 αμέσως μετά (Laumonier 1937, 269 σημ. 2). Έτσι, αυτός ο δεύτερος σεισμός πιθανότατα συνέβη στα τέλη του χειμώνα/άνοιξη του 142 μ.Χ., λίγους μήνες μετά το πρώτο γεγονός. Είναι ίσως εκπληκτικό το γεγονός ότι αυτό το γεγονός δεν αναφέρεται από κανέναν από τους χρονικογράφους του τέταρτου αιώνα, όπως ο Ευσέβιος και ο Άγιος Ιερώνυμος, αν και ο Ιούλιος Καπιτωλινός, ένας από τους Scriptores Historici Augusti του τέταρτου αιώνα, το αναφέρει μεταξύ άλλων καταστροφών κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Αντωνίνου.