Με αφορμή την ημέρα για την παγκόσμια ημέρα για την Ελληνική γλώσσα

Οι πανηγυρισμοί για την ελληνική γλώσσα, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο, δίκαιοι οπωσδήποτε, αν όχι και επιβεβλημένοι, υπό τις παρούσες συνθήκες γενικευμένης κρίσης, μου δίδουν αφορμή να υπενθυμίσω μια άλλη παράμετρο, που έχει σχέση με την Κω. Πρόκειται για την προσπάθεια όχι πια καλλιέργειας και διάδοσης της γλώσσας του Ομήρου και των Ευαγγελίων, αλλά της διατήρησης των  τοπικών διαλέκτων της. Ο νους μου πηγαίνει στον μεγάλο  συμπατριώτη μας, Αναστάσιο (Τάσο) Καραναστάση. Πρότυπο σεμνού επιστήμονα και ικανού ερευνητή, που διέσωσε, τουλάχιστον σε επιστημονικό-γλωσσολογικό επίπεδο, δύο ελληνικότατες διαλέκτους μα σαφέστατες αρχαιοελληνικές καταβολές.

Κατά χρονολογική τάξη, πρώτα, το (δυστυχώς απολεσθέν πια) τοπικό γλωσσικό ιδίωμα της νήσου Κω και των χωριών της (με δωρικές ρίζες), διασωθέν μέσα από την διδακτορική του διατριβή, που εκπονήθηκε στη κραταιά φιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης υπό την επίβλεψη του ,επίσης συμπατριώτη μας ,εκ Ρόδου καταγόμενου ,καθηγητή της κλασσικής φιλολογίας, και  Ακαδημαϊκού, Αγαπητού  Τσοπανάκη και με τίτλο: Η φωνητική των ιδιωμάτων της νήσου Κω. Εν Αθηναις 1963.Μέσα σε 100 σελίδες ,αποτυπώθηκε επιστημονικά μια  Τοπολαλιά, που δυστυχώς σήμερα πια στο νησί ελάχιστοι καταλαβαίνουν και ακόμη λιγότεροι την χρησιμοποιούν ως μέσο συνεννόησης και επικοινωνίας.

Το κατ εξοχή έργο όμως που κατέταξε τον Τάσο Καραναστάση στη χωρία των κορυφαίων ελλήνων Γλωσσολόγων υπήρξε η εργώδης προσπάθεια του, που δυστυχώς ο θάνατος δεν του επέτρεψε να απολαύσει τον δίκαιο έπαινο, για  καταγραφή των ελληνικών διαλέκτων),τα λεγόμενα «Γκρεκάνικα»  των 14 ελληνοφώνων χωρίων της νοτίου Ιταλίας (Salento Απουλίας και Aspromonte Καλαβρίας, Σε πλήρη απομόνωση από τον ελλαδικό κορμό, η εύηχη γλώσσα των ελληνόφωνων χωριών της κάτω Ιταλίας(δυστυχώς διατηρήθηκε μόνο στον προφορικό Λόγο),  έλκει την καταγωγή όχι από τα βυζαντινά Ελληνικά ,όπως υποστηρίζουν Ιταλοί και Γερμανοί Γλωσσολόγοι, αλλά, όπως απέδειξε ο Τάσος Καρναστάσης, ομιλήθηκε από τον 8ο π.Χ αιώνα συνεχώς ως  γλώσσα, που μίλησαν  ο  Αρχιμήδης, ο  Ζάλευκος, ο Πυθαγόρας , ο  Διόδωρος  Σικελιώτης κ.α.

Η καταγραφή μιας ζωντανής (ομιλούμενης και δυστυχώς; μη γραφόμενης ) γλώσσας, υπήρξε τεράστιο και κοπιώδες εγχείρημα ,που ο Καραναστάσης  έφερε  μόνος του εις πέρας, μέσα σε οκτώ χρόνια ,αποτυπωμένο σε πέντε  τόμους :ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ, με τον πρώτο τόμο να κυκλοφορεί το 1984 και τον πέμπτο το 1992 ,προσθέτοντας συνολικά ακόμη 1.500  αθησαύριστες   ελληνικής προέλευσης λέξεις σε αυτές που κατέγραψαν παλαιότεροι ερευνητές και που ανέρχονταν μέχρι τότε  σε 4.800.

Στο πρόλογο του μνημειώδους έργου του σημειώνει εμφατικά: « Δεν μου ήταν άγνωστες οι δυσκολίες που θα συναντούσα και το ότι θα χρειαζόμουν  μακρό χρονικό διάστημα για να φέρω εις πέρας μόνος ένα τέτοιο έργο, ,όμως η σκέψη ότι η ωραία γλώσσα των Ελληνοφώνων, που έζησε από τους χρόνους της Μεγάλης Ελλάδας μέχρι σήμερα, σβήνει και θα ήταν ασύγγνωστη αμέλεια, να μην διατηρηθεί πάνω στο χαρτί γραμμένη ελληνικά, μου έδινε ψυχική δύναμη  και θάρρος».

Αν όμως με το πεντάτομο ογκώδες Λεξικό, ο Τάσος Καραναστασης κατέγραψε, ανέλυσε, συμπλήρωσε  και ερμήνευσε τις λέξεις της ελληνόφωνης διαλέκτου ,δεν επαναπαύτηκε στη δόξα του. Με το δυστυχώς κύκνειο  άσμα του, προσέφερε και το εργαλείο (Γραμματική και Συντακτικό) για την προφορική και  ίσως και γραπτή χρήση της «γκρεκάνικης « γλώσσας σήμερα. Στα 1997 πρόλαβε στη επιθανάτιο κλίνη του να πάρει στα χέρια του το τελευταίο πνευματικό παιδί του, την: ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΤΩ ΙΤΑΛΙΑΣ.ΑΘΗΝΑΙ 1997.

Αντί επιστημονικού μνημόσυνου και μεταθανάτιου επαίνου, σήμερα που γιορτάζεται το μεγαλείο της γλώσσας μας, επαναλαμβάνω το συγκλονιστικό ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη , γραμμένο 1906 ,που εκφράζει ακριβώς το έργο του μεγάλου Κωου επιστήμονα, που διέπρεψε πέραν από την γλωσσολογία ,στη ιστορία  και την λαογραφία.

Ποσειδωνιάται

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους. 

Το μόνο που τους έμενε προγονικό  ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες, με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους. 

Κι είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται, και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,  που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι. Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους. 

Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες — Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί· και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,  να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά βγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό.

Στην φωτογραφία  τα μέλη της παρέας από την Καρδάμενα "τραβήχτηκε" στην δεκαετία του 1960 στο πανηγυρι του Αι Γιάννη-Περιγιαλίτη στο Μαστιχάρι.Στα άκρα οι αδελφοί Τάσος και Ηρακλής Καραναστάσης και στομέσο το ζεύγος Περσεφόνης και Γιώργη Κουτσουράδη.

Αχιλλέας Γ. Κουτσουράδης

Καθηγητής ΑΠΘ