Το «αρχαιότερο» χωριό της Ελλάδας;

«Στον ψηλό εξώστη ενός μικρού καφενέ, που πρόβαλλε σαν θεωρείο θεάτρου πάνω απ’ αυτή την εξαίσια σκηνογραφία, 5 βουνίσια παλικάρια με ξαναμμένα μάγουλα τραγούδαγαν, μερακωμένα: Ποιος είδε τέτοιον πόλεμο, να πολεμούν τα μάτια, Δίχως μαχαίρια και σπαθιά να γίνονται κομμάτια.» Ασφενδιού, Αύγουστος του 1946-Αθηνά Ταρσούλη.

Πριν ακόμη γεννηθεί ο Όλυμπος το βουνό των θεών, η Μεσόγειος, οι Άλπεις, τα Ιμαλάια σε έναν χαμένο σήμερα ωκεανό που οι γεωεπιστήμονες ονομάζουν «Rheic» [δηλαδή της Ρέας], σε  τροπικές περιοχές κάποιοι οργανισμοί πέθαναν. Εκεί η Μητέρα των Θεών φρόντισε να προστατέψει τα λείψανα, σαν παιδιά της και να τα διαφυλάξει από τον Κρόνο που περίμενε να τα καταπιεί. 

Χάρη στη Ρέα τα ιζήματα διασώθηκαν και υπο μορφή συσκευασίας πετρωμάτων με την βοήθεια της τεκτονικής σήμερα βρίσκονται ψηλά στην οροσειρά του Δίκαιου. 

Τι Νεαντερτάλιοι,Λέγεγες,Κάρες,Μυκηναίοι και Δωριείς; Σε ένα μικρό ορεινό τόπο της Κω αποίκησαν οι πρώτοι κάτοικοι της Ελλάδας. Προτίμησαν τις νοτιοδυτικές πλαγιές του Δίκαιου από άλλες μεγαλύτερες, πιο γνωστές οροσειρές της πατρίδας μας. 

Το Ασφενδιού φιλοξενεί τα αρχαιότερα απολιθώματα της χώρας. Ο Ιταλός γεωλόγος Ardito Desio πρώτος ανακάλυψε τους ανεκτίμητης αξίας απολιθωμένους οργανισμούς. Ορισμένα είδη έχουν ηλικία μεγαλύτερη από 450 εκατομμύρια χρόνια. Αρα δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ο γεώτοπος τους ως το αρχαιότερο κέντρο κατοίκησης της χώρας.

Μετά από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια στην ευρύτερη περιοχή του Ασφενδιού ιδρύθηκε ο αρχαίος Δήμος των Φυξιωτών, σύμφωνα με τις επιγραφές που βρήκε ο Ιταλοεβραίος επιγραφολόγος Mario Segre. 

Το ορεινότερο απο τα χωριά της Κω, το χωριό Ασφενδιού είναι πλούσιο σε νερά, δάση, φαράγγια, ρήγματα και μοναδικά ορυκτά, εξαιτίας της ιδιαίτερης και πολύπλοκης γεωλογίας του Δίκαιου.

Οι κάτοικοι του λέγεται ότι προέρχονται από το Παλιό Πυλί και πιθανόν να κατοικήθηκε πριν από 150 χρόνια. Αρχαιολογικές έρευνες δεν έγιναν στο χωριό και τους γύρω οικισμούς. Ομως, η περιοχή φαίνεται να έχει κατοικηθεί τουλάχιστον από τους κλασικούς χρόνους.

Μόνο στο Ζηπάρι επί ιταλοκρατίας έγιναν ανασκαφές που έφεραν στο φως τις παλαιοβασιλικές του Καπαμά και του Αγίου Παύλου που καταστράφηκαν το 554 μ.Χ από τον Υπερμέγιστο του Κεραμεικού.

Τα εύφορα εδάφη είναι στα βόρεια του χωριού και οι κάτοικοι συχνά ήταν αναγκασμένοι να κατεβαίνουν από νωρίς στον Κάμπο και να επιστρέφουν βράδυ στο χωριό. Χρησιμοποιούσαν έναν λιθόστρωτο δρόμο που τμήματα του ακόμη σώζονται σήμερα. 

Τα κυριότερα προϊόντα της περιοχής είναι δημητριακά, σταφύλια-σταφίδες-κρασί, ντομάτες, καρύδια, καπνά, σουσάμι, ελιές-λάδι κά. 

Την εποχή του Ζαρράφτη κατοικούσαν 2.000 κάτοικοι, το 2001 ήταν περίπου 300. Η πρώην κοινότητα αποτελείται από 5 συνοικίες την ομώνυμη [με τις ενορίες Κουβούκλιο, Ζιά, Κεφαλόβρυση], το Λαγούδι, το Κονιαριό, τον Ασώματο και τις Χαηχούτες.Διασχίζεται όπως μας λέει ο Ζαρράφτης  από τους ποταμούς της Μεσσαριάς, του Αγίου Παύλου, του Ζηπάρη,του Βαθύλακα, του Τθελή και του Ρέκτη.  Στο πεδινό τμήμα υπάρχουν οι οικισμοί Ζηπάρι, Τιγκάκι και Λινοπότης. 

Από το επιβλητικό Λαγκάδι του Χριστού φαίνεται η Ζιά. Μέχρι αρχές του 19ου αιώνα ο οικισμός Ζιά [Ζυά] ονομαζόταν Κουβούκλι και ακόμη παλαιότερα Ασφενδιού. Από το 1902 και μετά ονομάζεται Ζυά ή Ζυγιά [Μ. Παξινός]. Το τοπωνύμιο πιθανόν να έχει σχέση με το νερό της πηγής του οικισμού ή από τα χαρακτηριστικά του εδάφους της περιοχής ή ακόμη από το φυτώνυμο ζυδιά μας λέει ο Μ.Σκανδαλίδης.

Το όνομα του Ασφενδιού προέρχεται από το κτήμα κάποιου Κώου σύμφωνα με μια επιγραφή του 200 π.Χ που αναφέρεται στον Αέτιον Αετίου Ασπενδίου. 

Το χωριό συναντάται στους πρόποδες του Ορομέδοντα [Πρίων, σήμερα Δίκαιος] του ψηλότερου από τα βουνά και των γύρω νησιών. Για τον Ζαρράφτη ο Δίκαιος «στέκει εκεί σαν εστεμμένος ηγεμόνας και υπερέχει από όλα τα γύρω βουνά για την γονιμότητα και την μεγαλοπρέπεια του».

Την δεκαετία του 1960 το Ασφενδιού αντιμετώπισε κύμα μαζικής μετανάστευσης προς άλλες περιοχές της χώρας, την Γερμανία, την Αυστραλία, τον Καναδά και τις ΗΠΑ. 

Ομως, τα τελευταία χρόνια τα πράγματα αλλάζουν ξανά. Μετά την κατοίκηση στα πεδινά, παρατηρείται μία στροφή προς τα ψηλότερα. Εκεί πλέον κοιτούν κτηματομεσιτικά γραφεία και τουριστικοί παράγοντες. 

Ωστόσο, ο «εξώστης της Κω» πρέπει με κάθε τρόπο να προφυλαχτεί, να διατηρήσει την ομορφιά και την ιστορία του. Με κανένα τρόπο δεν πρέπει να επιτραπούν ανεμογεννήτριες, ξενοδοχειακές μονάδες, μεγάλες κατασκευές, τελεφερίκ και οτιδήποτε άλλο αλλοιώνει το φυσικό περιβάλλον και την γεωκληρονομιά της αρχαιότερης γειτονιάς της Ελλάδας. 

Η τοπική κοινωνία οφείλει με υπεύθυνο, καινοτόμο σχεδιασμό να αναβαθμίσει την περιοχή βάζοντας φρένο στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη που σαν οδοστρωτήρας παρασύρει οτιδήποτε παλιό βρίσκει μπροστά του.

Οι φωτογραφίες είναι του 1930; από την εντυπωσιακή και λιγότερο γνωστή ορεινή Κω. 

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Γεωστοσχασμοί,2010

2.Ιστοσελίδα,dikaiosnet.gr/Μάνος Μαστρογιώργης

3.Κώια-Ιάκωβος Ζαρράφτης

4.Κωακά[Φιλητάς]

5. Παιδί της Ρέας, τριλογία

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ασφενδιού πάνω τη δεκαετία του ΄30 [Migliorini] κάτω τη δεκαετία του ΄70[Konag].

Το Ασφενδιού σε ταχυδρομική κάρτα, δεκαετία 80/90;