Γιατί έγινε ο σεισμός του 1933 -Μέρος δεύτερο

Ο σεισμός του 1933, είχε μέγεθος 6,6 βαθμών και είχε βάθος λιγότερο από 5 χιλιόμετρα. Έπληξε το γειτονικό νησί της Νισύρου και τις γύρω περιοχές, ενώ έγινε ιδιαίτερα αισθητός και στη Μικρά Ασία, όπου προκάλεσε αρκετές βλάβες. Εκτός από την πόλη της Κω, καταστράφηκαν μερικώς ή ολικώς η Αντιμάχεια, το Ασφεντιού, η Καρδάμαινα και το Πυλί. Ωστόσο, είχε πολλά θύματα εξαιτίας του πανικού που επικράτησε αλλά και του συνωστισμού των κατοίκων, κατά τη διάρκεια του σεισμού, στα στενά σοκάκια του νησιού. Πρόκειται για ένα γεγονός, το οποίο θα πρέπει να μας προβληματίσει ιδιαίτερα, πριν από τις όποιες αναπλάσεις και παρεμβάσεις γίνουν στην πόλη της Κω. 

Το σεισμικό φαινόμενο προήλθε για μια ακόμη φορά από το σύστημα ρηγμάτων του δίαυλου Κω-Νισύρου και όταν αυτό ενεργοποιείται, δίνει ισχυρότατους και καταστροφικούς σεισμούς ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο και πάντοτε με εκατοντάδες θύματα. Πρόκειται για ένα υποθαλάσσιο σύστημα ρηγμάτων αρκετά γνωστό και χαρτογραφημένο σήμερα, μήκους περίπου 60 χιλιομέτρων, με αζιμούθιο διεύθυνσης 50º, κλίση 48º και με γωνία ολίσθησης -78º. Όμως τι πραγματικά έγινε εκείνη την ημέρα; Γιατί χτύπησε ο Εγκέλαδος τόσο βίαια την περιοχή μας;  Πρέπει να γνωρίζουμε ότι κάθε σεισμικό γεγονός έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες. Κάθε σεισμός που συμβαίνει στο νησί μας, δεν εκδηλώνεται τυχαία αλλά μόνο σε συγκεκριμένες περιοχές, εκεί όπου υπάρχουν ρήγματα, δηλαδή σπασίματα του γήινου φλοιού. Τα ρήγματα αυτά βρίσκονται σε πολλά σημεία του νησιού μας. Δε διακρίνονται εύκολα και με γυμνό μάτι. Όμως, όταν ξεκινά κάποιο σπάσιμο στα πετρώματα του εδάφους του, κανείς δεν ξέρει πώς και πού θα καταλήξει. Ο μηχανισμός διάρρηξης των πετρωμάτων που μας δίνει ένα σεισμό, εξαρτάται από τη γεωμετρία του ρήγματος απ’ όπου προέρχεται, τις ιδιότητες του πετρώματος που σπάει καθώς και από τις ασκούμενες τάσεις πάνω    σ’ αυτό. 

Το σπάσιμο του πετρώματος γίνεται σε κάποιες περιοχές που ονομάζονται «φράγματα». Αυτά είναι θέσεις πάνω στο ρήγμα με μεγάλη αντοχή, συγκριτικά με τις γύρω περιοχές. Τα φράγματα δρουν ως χώροι συγκέντρωσης τάσεων και είναι σημαντικά για την κατανόηση της επαναλαμβανόμενης δράσης των ρηγμάτων. Πειραματικές έρευνες έδειξαν ότι στα πρωταρχικά στάδια του σπασίματος του ρήγματος, τα αδύνατα φράγματα που είναι ομοιόμορφα κατανεμημένα στο ρήγμα, σπάζουν σταδιακά, προκαλώντας έτσι μικρούς σεισμούς τους «προσεισμούς». Στη συνέχεια και ως συνέπεια της αύξησης της τάσης, σπάζει το ισχυρότερο φράγμα, όταν η τάση φτάσει στο όριο θραύσης τους, δίνοντας τον κύριο σεισμό, που προκαλεί έτσι την κύρια ολίσθηση του ρήγματος. Μέσα από μια τέτοια διάρρηξη, τα φράγματα που παρέμειναν άθραυστα ευθύνονται για την τοπική αύξηση των τάσεων. Από την άλλη, η τεκτονική τάση που ελαττώθηκε λίγο, αυξάνει σιγά σιγά με το χρόνο, μέχρι το επόμενο σπάσιμο και  την επαναδραστηριοποίηση του ρήγματος. 

Στη δικιά μας περίπτωση δεν παρατηρήθηκε ολίσθηση πριν τον κύριο σεισμό, γι’ αυτό και είχαμε την απουσία προσεισμών. Η ολίσθηση παρουσιάστηκε μετά τον κύριο σεισμό και αυτό προκάλεσε την έντονη μετασεισμική  ακολουθία. Μετά το σεισμό είχαμε ανακατανομή των τάσεων και ανομοιόμορφη κατανομή, που αποτυπώθηκε με πολλούς σεισμούς, που ακολούθησαν τον κύριο. Συνήθως πριν από τα μεγάλα σεισμικά γεγονότα που συμβαίνουν στο νησί μας, δεν παρατηρείται προσεισμική δραστηριότητα. Τα φαινόμενα αυτά όμως συνοδεύονται από άλλα πρόδρομα φαινόμενα, όπως η μετακίνηση των νερών και το στέρεμα των πηγών, η μεταβολή του ραδονίου, η διαφυγή αερίων από τον πυθμένα της θάλασσας και η μεταβολή στην ένταση του ηλεκτρικού πεδίου. Όμως, πρέπει να τονίσω ότι τους σεισμούς (της περιοχής μας) δεν τους αισθάνονται μόνο οι άνθρωποι. Έχει παρατηρηθεί ότι και τα ζώα της περιοχής μας παρουσιάζουν μια ασυνήθιστη συμπεριφορά, που οφείλεται είτε σε μεταβολές του μαγνητικού πεδίου της περιοχής μας είτε σε απελευθέρωση τοξικών αερίων από το σεισμογόνο χώρο. Τα σκυλιά, τα φίδια, οι αγελάδες, τα ψάρια και τόσα άλλα αισθάνονται αυτό το φαινόμενο πριν συμβεί, συνήθως σε χρονικό διάστημα που κυμαίνεται από κάποιες ημέρες έως και 12 ώρες πριν κατά μέσο όρο.

Όμως, ο σεισμικός κίνδυνος στο νησί της Κω μπορεί να προέλθει εκτός από την ενεργοποίηση των υποθαλάσσιων ρηγμάτων, που ήδη σας ανέφερα, και από ρήγματα που βρίσκονται στην ξηρά. Τα χερσαία ρήγματα έχουν ένα σημαντικό δυναμικό και μπορούν να δώσουν σεισμούς από 5,5-6 της κλίμακας Ρίχτερ, ενώ τα αντίστοιχα υποθαλάσσια έχουν δυνατότητα ανάπτυξης σεισμικών γεγονότων έως 7,8 της κλίμακας Ρίχτερ. Αν προσπαθούσαμε να αναλύσουμε τη σεισμική δράση στο βάθος του χρόνου, θα παρατηρούσαμε ότι τα τελευταία 5.000.000 χρόνια, στο κεντρικό τμήμα του νησιού, έγιναν σεισμοί που αναλογούν σε 1,5-2,5 χιλιόμετρα αθροιστικής παραμόρφωσης. Αυτό μας δείχνει ότι στην περιοχή της Αντιμάχειας η παραμόρφωση που οφείλεται σε σεισμούς είναι περίπου  0,05 εκατοστά το χρόνο.

Τα ρήγματα, εκτός από καταστροφικά με τις συνεχείς τους ενεργοποιήσεις, θεωρούνται και υπεύθυνα για τα μαγευτικά τοπία της περιοχής μας. Το νησί μας διασχίζεται από πολλά ρήγματα, στη δράση των οποίων οφείλεται η διαμόρφωση του Κωακού τοπίου, οι θερμές πηγές του Άγιου Φωκά, τα γεωθερμικά πεδία της Κεφάλου και Νισύρου. Τα μεγάλα χερσαία ρήγματα βρίσκονται στα όρια της πεδιάδας με την ορεινή περιοχή του Δίκαιου. Από τα ρήγματα που κατατέμνουν το νησί μας μόνο ορισμένα μπορούν να προκαλέσουν σεισμούς. Τα μικρά σε μήκος ρήγματα δίνουν σεισμούς μικρού μεγέθους. 

Ένα φυσιολογικό, σεισμικά ενεργό ρήγμα κινείται με ρυθμούς που μπορεί να κυμανθούν από 10-15 δέκατα του χιλιοστού ως και 10 χιλιοστά, το χρόνο ενώ εκείνα που βρίσκονται στα όρια των λιθοσφαιρικών πλακών διευρύνουν τα όρια τους με ταχύτητες της τάξης του ενός εκατοστού το χρόνο κατά μέσο όρο. Στην περίπτωση μεγάλων σεισμικών φαινομένων, όπως εκείνος του 1933 στην περιοχή μας, σημειώθηκε κατακόρυφη μετακίνηση της τάξης του 1-1,50 μέτρου. Η μεγαλύτερη μετακίνηση, που έχει παρατηρηθεί μέχρι σήμερα ήταν στο σεισμικό γεγονός (9,3 Ρίχτερ) της Σουμάτρα του 2004, όπου είχαμε μετατόπιση περίπου 20 μέτρων. 

Όταν ξεκινάει μία μικρή διάρρηξη του φλοιού πάνω σε μια ομάδα ρηγμάτων, θα δώσει σίγουρα ένα σεισμό, αλλά το πόσο μεγάλος θα είναι εξαρτάται από την ταυτότητα του συστήματος των ρηγμάτων. Ωστόσο, όπως όλα τα πράγματα στη φύση έτσι και οι σεισμοί έχουν τα όριά τους και η διάρρηξη που ξεκίνησε από μια πηγή δε συνεχίζεται ενεργοποιώντας τα γειτονικά ρήγματα. Πειράματα που έχουν γίνει σε σεισμολογικά μοντέλα έδειξαν ότι τα ρήγματα διαθέτουν «μνήμη» και θυμούνται την ιστορική τους πορεία, με αποτέλεσμα μια περιοχή μετά από 100, 500 ή 1.000 χρόνια να επαναδραστηριοποιείται ξαφνικά. Το ρήγμα διατηρεί αυτή τη μνήμη και επαναλαμβάνει τη συνήθεια που έχει αποκτήσει όλο αυτό το διάστημα για πολλές χιλιάδες χρόνια, μέχρι να νεκρωθεί και να σταματήσει να δίνει σεισμούς.

Στο νησί μας, εκτός από τα μεγάλα και καταστροφικά γεγονότα, σεισμοί γίνονται κάθε στιγμή. Οι μικροί σεισμοί είναι ένα καθημερινό φαινόμενο και συνήθως είναι τυχαίοι, ενώ οι μεγάλοι συσσωρεύονται με το πέρασμα του χρόνου. Όμως, ο φλοιός μετακινείται αδιάκοπα και καθημερινά. Η κίνηση συνοδεύεται και από μια υπόκωφη βοή που γίνεται αντιληπτή μόνο κατά τη διάρκεια των μεγάλων και καταστροφικών γεγονότων. Το τρομερό βουητό που ακούγεται κατά τη διάρκεια ενός σεισμού, και σύμφωνα με αρκετές μαρτυρίες επαληθεύτηκε και στο σεισμικό γεγονός του 1933, οφείλεται στον ερχομό των πρώτων σεισμικών κυμάτων από το εσωτερικό του φλοιού της Γης. Πρόκειται για τα επιμήκη κύματα που μεταδίδονται στην ατμόσφαιρα σαν ακουστικά κύματα και τα αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο αυτί σαν υπόκωφη βοή. Μετά από αυτά ακολουθούν τα επώδυνα σεισμικά κύματα, τα εγκάρσια. Οι ήχοι αυτοί στην πραγματικότητα οφείλονται στις κινήσεις των ρηγμάτων και στις ανακατατάξεις που συντελούνται από τις υπόγειες ολισθήσεις. Γιατί όμως στον τόπο μας να γίνονται συνεχώς μικροί, μεγάλοι και καταστροφικοί σεισμοί εδώ και χιλιάδες χρόνια; Γιατί παρά τη μικρή του έκταση, να  εκδηλώνονται τέτοια βίαια σεισμικά γεγονότα.

Η απάντηση βρίσκεται στη λιθόσφαιρα που βρίσκεται κάποια χιλιόμετρα κάτω από το νησί μας. Στη γειτονιά μας συναντώνται η Ευρασιατική και η Αφρικανική πλάκα. Η Ευρασιατική περιλαμβάνει όλο τον ευρωπαϊκό χώρο, τη Μικρά Ασία, την Ελλάδα, τη Σιβηρία και την Κίνα ενώ η Αφρικανική αποτελείται από την Αφρική και τμήματα του Ινδικού και του Ατλαντικού ωκεανού. Το όριο σύγκρουσης μεταξύ των δύο πλακών για την Ελλάδα αρχίζει από τα Ιόνια νησιά, περνάει νοτιοδυτικά της Πελοποννήσου, νότια της Κρήτης και νοτιοανατολικά της Ρόδου. Αυτή η σύγκρουση επηρεάζει το καθετί που μας περιβάλλει. Η Ευρωπαϊκή πλάκα αποτελείται από μικρότερα κομμάτια, όπως τη μικροπλάκα του Αιγαίου και τη μικροπλάκα της Ανατόλιας. Η πολύπλοκη κίνηση αυτών των μικροπλακών, αλλά και το σπρώξιμο που δημιουργεί η γειτονική Αραβική πλάκα, που κινείται προς τα βόρεια σαν σφήνα, δίνουν τους καταστροφικούς σεισμούς που παρατηρούμε στην περιοχή μας.

Το νησί μας γειτονεύει με μια περιοχή, όπου έχουμε πληθώρα συνάθροισης ρηγμάτων που ενεργοποιούνται λόγω της συσσώρευσης τάσης από την κίνηση των πλακών. Ένα από τα πιο μεγάλα και επικίνδυνα συστήματα ρηγμάτων και πιο επικίνδυνα του νοτιοανατολικού Αιγαίου βρίσκεται στην περιοχή μας. Πρόκειται για μια μεγάλου μήκους φονική ρωγμή κάτω από τη θάλασσα που ξεκινά από τα μικρασιατικά παράλια και χάνεται μέσα στη λεκάνη Κω-Αστυπάλαιας. Είναι μία κατακόρυφη, υποθαλάσσια επιφάνεια, κατά μήκος της οποίας μετακινούνται δύο χωριστά τεμάχια του εξωτερικού φλοιού της Γης. Το υποθαλάσσιο αυτό τεράστιο ρήγμα μετά από τόσους σεισμούς συνεχίζει να ολισθαίνει με αργό ρυθμό χιλιοστό χιλιοστό, χωρίς να γίνεται αντιληπτό στην καθημερινότητα μας. Μετά το σεισμό του 1933, δηλαδή έπειτα από 77 χρόνια ολίσθησης, έχει ήδη μετατοπιστεί 10-15 εκατοστά, αναζητώντας στο χρόνο νέες συνθήκες ισορροπίας. Όμως τα ρήγματα δεν ολισθαίνουν μόνο σιγά σιγά, κάποια στιγμή σπάνε απότομα και τότε δημιουργείται ο σεισμός, που χτυπά ύπουλα και ξαφνικά σε αντίθεση με την ολίσθηση που εκδηλώνεται με αργούς ρυθμούς. Είναι ένα επικίνδυνο δίκτυο ρηγμάτων, που έχει να δώσει μεγάλο σεισμό από το 1933, αλλά κάποια στιγμή να είστε βέβαιοι ότι θα το ξανακάνει. 

Βλέπετε, ενώ για μας τους ανθρώπους τα σεισμικά ενεργά ρήγματα είναι τόσο καταστροφικά, για τον πλανήτη μας η λειτουργία τους είναι μια υγιής διαδικασία εκτόνωσης. Κάποια στιγμή τα ρήγματα της περιοχής μας θα εκτονωθούν ξανά. Οι σεισμοί δεν είναι τυχαία γεγονότα αλλά στάδια μιας εξελικτικής ακολουθίας που διαρκεί πάρα πολλά χρόνια και το μεγάλο κακό με αυτούς είναι ότι δε συγχρονίζονται ποτέ με τις καθημερινές δραστηριότητες μας.

Γεωδίφης

Πηγή-Γεωστοχασμοί,2010

Μέρος 1ο

https://geogeodifhs.blogspot.com/2010/06/23-1933.html

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Η γεωγραφία του σεισμού του ΄33.