Το προϊστορικό Δισπηλιό

Το Δισπηλιό βρίσκεται περίπου στο 4χλμ. του δρόμου Καστοριάς - Άργους Ορεστικού.

Στην περιοχή έχουν ανασκαφεί νεολιθικά ευρήματα, ανάμεσα στα οποία και η πινακίδα του Δισπηλιού η οποία χρονολογήθηκε επακριβώς με τη μέθοδο του άνθρακα-14, στο 5260 π.Χ., δηλαδή στο τέλος της μέσης νεολιθικής περιόδου .Δεν αποκλείεται να αποτελεί μια πρώιμη μορφή γραπτού λόγου, όπως εικάζεται και για παρόμοια σύμβολα χαραγμένα σε πηλό. 

Ο οικισμός ανακαλύφθηκε τυχαία το 1932 όταν η στάθμη της λίμνης στην Καστοριά κατέβηκε και εμφανίστηκαν υπολείμματα ξύλινων πασσάλων.  

Oι συστηματικές ανασκαφές από το 1992 αποκαλύπτουν τα λείψανα ενός εκτεταμένου λιμναίου οικισμού της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής, από τους σημαντικότερους και παλαιότερους του είδους στην Eυρώπη.Υπήρχαν και καλύβες που ήταν χτισμένες κοντά στη λίμνη. Υπολογίζεται ότι ζούσαν 3000 άτομα. Έχοντας άψογη οργάνωση και πειθαρχία μάζευαν την τροφή τους, εξέτρεφαν κατοικίδια, ψάρευαν και κατασκεύαζαν εργαλεία και είδη καθημερινής χρήσης. Παράλληλα γνώριζαν μουσική και γραφή. 

Στα σημαντικά ευρήματα των ανασκαφών, είναι φλογέρες από κόκαλα πουλιών, από τα παλαιότερα μουσικά όργανα που έχουν ανακαλυφθεί στην Ευρώπη και μια βάρκα από μονοκόμματο ξύλο.

Μέσα στις κατοικίες αυτού του ξεχωριστού οικισμού, υπάρχουν αντικείμενα καθημερινής χρήσης, πιστά αντίγραφα των ευρημάτων που ανακαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών. Πήλινα αγγεία, όπως φιάλες, κύπελλα, φρουτιέρες και χύτρες καθώς και εργαλεία που είναι φτιαγμένα από πυριτόλιθο ή οστά συμπεριλαμβάνονται στα εκθέματα.Για το σκελετό των καλυβών χρησιμοποιήθηκαν κορμοί δένδρων, για τους τοίχους κλαδιά και σχοινί, ενώ από την λάσπη της λίμνης φτιάχτηκε ο σοβάς κάθε καλύβας και την στέγη της σκεπάζουν άχυρα.

Γεωδίφης