Παμφίλη η Κώα, επινόησε την ύφανση του νήματος

Παμφίλη από την Κω, κόρη του Πλαταία, κάνει εκτροφή μεταξοσκώληκων, πίνακας του 15ου αιώνα μ.Χ.

Για να γίνει το κουκούλι ύφασμα, απαιτούνται δύο διαδικασίες: η νηματοποίηση και η ύφανση. Κατά την πρώτη, τη νηματοποίηση, γίνεται η αναπήνιση των καλών κουκουλιών.

«Οι γυναίκες υφαίνουν ιστούς, σαν τις αράχνες, φτιάχνοντας ένα πολυτελές υλικό για γυναικεία φορέματα, που ονομάζεται μετάξι. Η διαδικασία της αναπήνισης [διαδικασία του ξετυλίγματος του νήματος που ύφανε ο μεταξοσκώληκας]και της ύφανσης του νήματος επινοήθηκε αρχικά στην Κω, από μια γυναίκα που λεγόταν Παμφίλη, κόρη του Πλαταία. Αυτή είχε την αναμφισβήτητη δόξα ότι εφηύρε τον τρόπο να ελαφρύνει την ενδυμασία των γυναικών σε βαθμό γύμνιας».Με τον τρόπο αυτό ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, συγγραφέας του 1ου αιώνα μ.Χ., σχολιάζει την ιδιότητα του μεταξιού να «αποκαλύπτει» το ανθρώπινο σώμα [Naturalis Historia XI, xxvi-xxvii]. 

Την πληροφορία αντλήσαμε από τον οδηγό του που έχει γράψει η Αλεξάνδρα Τράντα [εκδ. ΠΙΟΠ], όπου μπορεί να βρει κανείς πολλά και ενδιαφέροντα στοιχεία για την ιστορία του μεταξιού. Το μετάξι στην αρχαιότητα ,τα σχόλια του Πλίνιου του Πρεσβύτερου και τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες αντλήσαμε  από τον Οδηγό του Μουσείου Μεταξιού- Metropolitan Museum της  Νέας Υόρκης .

Ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης και η Παμφίλη από την Κω

Διαβάζουμε επίσης: «Το μεταξωτό ύφασμα εισάγεται στην αρχαία Ελλάδα με τις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου [334-323 π.Χ.]. Επιθυμώντας να διαλευκάνει το μυστικό της παραγωγής του μεταξιού, ο Αλέξανδρος στέλνει κουκούλια στον δάσκαλό του, τον Αριστοτέλη, ο οποίος, πρώτος από τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς, αναφέρει το μεταξοσκώληκα, περιγράφοντάς τον ως ένα είδος σκώληκος μεγάλου [Αριστοτέλης, Των περί των ζώων ιστοριών, V.XIX, 551 b]. Κάνει λόγο, μάλιστα, για τις μεταμορφώσεις του, καθώς και για τη διαδικασία τραβήγματος της κλωστής από το κουκούλι: “εκ δε τούτου του ζώου και τα βομβύκια αναλύουσι των γυναικών τινές αναπηνιζόμεναι κάπειτα υφαίνουσι”. Επίσης, παρόλο που ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι η Παμφίλη από την Κω ύφαινε μεταξωτό ύφασμα, δεν γνωρίζουμε αν αργότερα ξεχάστηκε η μεταξουργία».

Το αυτοκρατορικό μονοπώλιο του μεταξιού

«Στα Ρωμαϊκά χρόνια συνεχίζονται οι εισαγωγές κατεργασμένης και ακατέργαστης κλωστής, καθώς και έτοιμων υφασμάτων. Οι πηγές μαρτυρούν ότι το μετάξι είναι σύμβολο υψηλής κοινωνικής θέσης και έχει αξία αντίστοιχη με αυτή των πολύτιμων λίθων και του χρυσού. Έτσι ο Αυρηλιανός [270-276 μ.Χ.] αρνείται στη σύζυγό του, Σεβερήνα, μεταξωτό επενδυτή, ισχυριζόμενος ότι δεν μπορεί να αγοράσει υφάσματα που ζυγίζονται σε χρυσό. Επίσης, είναι ενδεικτικό ότι η νομοθεσία κατοχυρώνει το αυτοκρατορικό μονοπώλιο του μεταξιού, αφού μεταξωτά ρούχα φορούσαν οι αξιωματούχοι και οι εύποροι ιδιώτες, ενώ η ενδυμασία με πορφυρά [δηλαδή βαμμένα από το όστρακο πορφύρα] μεταξωτά ήταν αποκλειστικό προνόμιο του αυτοκράτορα»

Ο μεταξοσκώληκας είναι η κάμπια του εξημερωμένου είδους Bombyx mori. Έχει μεγάλη οικονομική αξία για τον άνθρωπο καθώς εκτρέφεται  για την παραγωγή του μεταξιού. Μοναδική τροφή για τον μεταξοσκώληκα είναι τα μορεόφυλλα. Αυτά περιέχουν όλα τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά καθώς και το νερό που χρειάζονται οι μεταξοσκώληκες. 

Ο μεταξοσκώληκας εκτρέφεται σε περιβάλλον με θερμοκρασία 22-25 βαθμούς Κελσίου, υγρασία 85% περίπου, καλό αερισμό και λίγο φωτισμό. Πιθανόν για αυτό το λόγο, κατά την αρχαιότητα, άνθισε η σηροτροφία [εκτροφή του μεταξοσκώληκα] στο νησί της Κω .

Γεωδίφης

Πηγές

1. Archaeology Newsroom

2.Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας (BnF)

3.Βικιπαίδεια

4.Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη

Λεπτομέρεια μελανόμορφης ληκύθου του Ζωγράφου του Άμαση με απεικόνιση γυναικών σε οικιακές εργασίες: υφαίνουν στον όρθιο αργαλειό και γνέθουν. Metropolitan Museum, Νέα Υόρκη.

Παμφίλη η Κώα εκτρέφει μεταξοσκώληκες -Master of the Cleres Femmes του Jean de Berry [15ος αιώνας] Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας [BnF].