Οι μυθικές «σαύρες» που ζούσαν στη φωτιά;

Η μυθική σαλαμάνδρα που ζει στη φωτιά.

Αρχαίοι μύθοι λένε για μυθικές «σαύρες» που κατοικούσαν σε πυρκαγιές και εμφανίζονταν μέσα από φλόγες, όταν μια φωτιά ήταν σε εξέλιξη. Τα πλάσματα, που θεωρούνταν ότι είναι άφθαρτα στη φωτιά, δεν είναι άλλο από τις σαλαμάνδρες, οι οποίες μοιάζουν με σαύρες και η λαϊκή παράδοση συχνά αναφέρει ότι ζουν στη φωτιά.

Τώρα γνωρίζουμε ότι η σαλαμάνδρα δεν είναι μυθικό ον [αν και εκπληκτικά φοβερή], και ότι ζούσαν στα κούτσουρα ξύλων, όμως όταν άναβαν τα κούτσουρα από τις πυρκαγιές τότε ξέφευγαν. Αλλωστε οι επιστήμονες του USGS λένε ότι, οι σαλαμάνδρες και οι φωτιές εξακολουθούν να συμβαδίζουν: πολλά είδη τους βασίζονται σε εξαρτώμενα από τη φωτιά οικοσυστήματα.

Ομως, οι σαλαμάνδρες κατέχουν εδώ και καιρό μια σημαντική θέση στη λαογραφία και τη μυθολογία πολλών διαφορετικών χωρών σε όλο τον κόσμο. Φανταστικές δυνάμεις και ιδιότητες έχουν απονεμηθεί σε αυτές δίνοντάς τους μια θέση στη μυθολογία, την αλχημεία, και τη λαϊκή κουλτούρα που είναι ίσως εκπληκτική, για αυτό που στην πραγματικότητα είναι: ένα μάλλον μικρό και ταπεινό πλάσμα.

Η πραγματική σαλαμάνδρα είναι ένα πολύ διαφορετικό πλάσμα από αυτή του μύθου, όμως της έχουν αποδοθεί εντυπωσιακά χαρακτηριστικά που την καθιστούν ένα δημοφιλές έμβλημα στην ιστορία του ανθρώπου.

Σαλαμάνδρες μπορούν να βρεθούν σε πολλά μέρη του κόσμου και υπάρχουν περίπου 500 είδη. Βρίσκονται στην Ευρώπη, την Ασία, σε ορισμένα μέρη της Αφρικής και στη Βόρεια και Νότια Αμερική. Οι μεγαλύτερες βρίσκονται στην Κίνα και την Ιαπωνία και μπορούν να φτάσουν το 1,5μ., αν και οι περισσότερες είναι πολύ μικρότερες.

Οι σαλαμάνδρες δεν είναι ερπετά και παρόλο που μοιάζουν με σαύρες, δεν σχετίζονται με αυτές και ούτε σχετίζονται με θηλαστικά ή πουλιά. Είναι αμφίβια και οι πλησιέστεροι συγγενείς τους είναι τα βατράχια. Διαθέτουν μια μοναδική ιδιότητα, να αναγεννούν χαμένα άκρα, καθώς και άλλα κατεστραμμένα μέρη του σώματός τους.

Ο Αριστοτέλης [384 π.Χ. - 322 π.Χ.] και ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος [23-79 μ.Χ.] τις συνδέουν με τη φωτιά .Οι άνθρωποι πίστευαν ότι οι σαλαμάνδρες γεννήθηκαν ή δημιουργήθηκαν από φωτιά.

Οι περισσότεροι από τους δημοφιλείς μύθους πιστεύεται ότι προέρχονται από το ευρωπαϊκό είδος, Salamandra salamandra, η οποία συναντάται σε κούφια, κούτσουρα ξύλου κατά τους χειμερινούς μήνες. Με το ξύλο να είναι το κύριο καύσιμο στην αρχαιότητα, αυτό μπορεί να εξηγήσει την ξαφνική εμφάνισή τους μέσα σε φλόγες όταν μια φωτιά καίγεται ή αναπληρώνεται. Ξυπνάνε ξαφνικά από τη χειμερία νάρκη ή από τον ύπνο, η φυσική αντίδραση τους έχει να κάνει με μια γρήγορη απόδραση δίνοντας την λανθασμένη εντύπωση  ότι γεννήθηκαν ή δημιουργήθηκαν από φωτιά και φλόγα.

Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος πίστευε ότι η σαλαμάνδρα έχει τόσο ψυχρό σώμα που θα μπορούσε να σβήσει οποιαδήποτε πυρκαγιά. Υπήρχε επίσης η πεποίθηση ότι το δέρμα και άλλα μέρη και εκχυλίσματα της σαλαμάνδρας έδιναν προστασία από τη φωτιά.

Οι πρώτοι ταξιδιώτες στην Κίνα ισχυρίστηκαν ότι είχαν δει ρούχα που φημολογούνταν από μαλλιά σαλαμάνδρας που είχαν σκοπίμως τοποθετηθεί σε πυρκαγιά και βγήκαν χωρίς αλλοιώσεις. Σήμερα, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι ήταν ρούχα από ίνες αμιάντου. Στην πραγματικότητα, αν και το δέρμα τους είναι διαφορετικό από τα ερπετά, οι σαλαμάνδρες δεν είναι οι πλέον ανθεκτικές στη φωτιά από οποιοδήποτε άλλο πλάσμα.

Η σαλαμάνδρα φημολογείται επίσης ότι είναι τόσο τοξική που εάν βρεθεί γύρω από ένα οπωροφόρο δέντρο τότε τα φρούτα γίνονται δηλητηριώδη σε όλους όσους τα τρώνε. Το σάλιο θεωρήθηκε ότι προκαλεί την πτώση των μαλλιών ενός ατόμου από το σώμα αν ερχόταν σε επαφή με το ανθρώπινο δέρμα.

Επίσης πίστευαν ότι άν έπεφτε σε ένα πηγάδι, τότε το νερό  θα δηλητηριαζόταν.Πολλά είδη σαλαμάνδρων εκκρίνουν μια τοξική ουσία από το σώμα τους όταν απειλούνται, αλλά η τοξικότητα της ουσίας που απελευθερώνει σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα ήταν εξαιρετικά υπερβολική.

Στην αλχημεία του 16ου αιώνα ο Παρακέλος [1493 -1541] γενικά πιστώνεται με την πρώτη αναφορά στην έννοια των στοιχειωδών στοιχείων. Αυτές ήταν η Air (Sylph), η Γη (Gnome), η Πυρκαγιά (Salamander) και το Νερό (Undine). Η ένωση της φωτιάς με τη σαλαμάνδρα συνέβαλε επίσης στη διαιώνιση και υπερβολική απόδοση των μύθων για το πλάσμα. Τα στοιχειώδη στοιχεία ήταν πλάσματα ή πνεύματα, αρμονικά ή κατασκευασμένα από τα στοιχεία της γης, του αέρα, της φωτιάς και του νερού.

Επίσης η  σαλαμάνδρα ήταν σημαντική στην  Εραλδική, δηλαδή την συστηματική μελέτη των οικοσήμων και των θυρεολογικών εμβλημάτων.Χρησιμοποιήθηκαν ως σύμβολα στην εραλδική μορφή που αντιπροσωπεύουν την αριστοτεχνική κυριολεξία του πάθους που σχετίζεται με τις πυρκαγιές. Αντιπροσωπεύουν τις αρετές του θάρρους, της πίστης, της αγνότητας, της παρθενίας, της αμεροληψίας. Συμβολίζουν τον Ιησού, ο οποίος βαπτίστηκε με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος, της Παναγίας και την αφοσίωση των χριστιανών που κρατούν την πίστη.

Μια σαλαμάνδρα, ήταν η εικόνα που ο βασιλιάς Φραγκίσκος Α΄ της Γαλλίας επέλεξε για το δικό σύνθημα «Nutrisco et exstinguo [τρέφω και σβήνω]. Η καλή φωτιά - το πάθος και η πίστη στον Ιησού τρέφεται - η κακή φωτιά, ο πειρασμός και το κακό ξεπερνούνται.

Η σαλαμάνδρα εμφανίζεται ως έμβλημα πολλών βασιλικών και ευγενών οικογενειών στην Ευρώπη, αλλά και σε πολλές πόλεις και θεσμούς. Τα υπερβολικά χαρακτηριστικά τους και η άποψη που έχει επικρατήσει στη κοινή γνώμη κατά της πυρκαγιάς ενθάρρυναν πολλές ασφαλιστικές εταιρείες και οργανώσεις του παρελθόντος και του παρόντος να συμπεριλάβουν την σαλαμάνδρα ως έμβλημα στο οικόσημο τους.

Η σαλαμάνδρα επίσης αναφέρθηκε και στο λαϊκό πολιτισμό. Σήμερα ο μύθος της σαλαμάνδρας διαιωνίζεται στη λαϊκή κουλτούρα. Αναφορές για τις θρυλικές δυνάμεις του βρίσκονται σε βιβλία όπως ο «War with the Salamanders (or War with the Newts», από τον Karel Capek, η « Silver Chair», από τον CS Lewis, τη σειρά Harry Potter κά.

Έχουν επίσης κεντρικό ρόλο σε πολλά παιχνίδια βίντεο και ηλεκτρονικούς υπολογιστές σήμερα, τα οποία συχνά προκαλούν μεγαλύτερη υπερβολή και παραμόρφωση των θρύλων, καθιστώντας τη μυθική σαλαμάνδρα σε ένα πολύ διαφορετικό πλάσμα από την  πραγματική σαλαμάνδρα που γνωρίζουμε σήμερα.

Γεωδίφης

Πηγές

1.USGS-Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής

2.Βικιπαίδεια

3.blog, zteve t evans

Η σαλαμάνδρα  Proteus anguinus είναι τυφλή, ζει 100 χρόνια, μπορεί να αισθανθεί ηλεκτρικά, μαγνητικά πεδία και να ζήσει για 10 χρόνια χωρίς να φάει/να κινηθεί.Φωτογραφία-A.Hodalič