[Χ]αρμύλου][-] Δαματρ[-][-]Λ̣Υ[․]όξε[νος(?)][-]ΣΤΟΥ[-] Λίστα ονομάτων. Τρία μη ενωμένα θραύσματα μαρμάρινης στήλης, χαραγμένα στην εμπρόσθια και πίσω όψη,τώρα λείπει.Η επιγραφή του 3ου αιώνα π.Χ βρέθηκε στην Άσπρη Πέτρα.
Παρά το γεγονός ότι ο Ήλιος φαίνεται να «αυξάνεται» από τον ορίζοντα, είναι στην πραγματικότητα η κίνηση της Γης που προκαλεί τον Ήλιο να φαίνεται. Η ψευδαίσθηση του κινούμενου Ήλιου αποτυπώθηκε από τον Ιάκωβο Ζήκα, κάποιο πρωινό από το σπήλαιο της Άσπρης Πέτρας.
Όταν μιλάμε για την προϊστορική Κω η σκέψη όλων μας πάει στην Άσπρη Πέτρα της Κεφάλου.
Θεωρείται ένα από τα παλαιότερα μνημεία της Κω και από τα πιο μυστηριώδη μέρη της Δωδεκανήσου.
Η σπηλιά της Άσπρης Πέτρας στην Κέφαλο συναντάται σε υψόμετρο 257μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και σε απόσταση 33 χλμ. από την πόλη της Κω.
Το όνομα της οφείλεται στο άσπρο χρώμα της πέτρας από το οποίο είναι κατασκευασμένο το σπήλαιο.
Για χρόνια ήταν ένας σπουδαίος τόπος λατρείας. Έχουν ανακαλυφθεί ευρήματα προϊστορικής εποχής αλλά και μεταγενέστερων χρόνων - έως και τη ρωμαϊκή εποχή.
Ο λατρευτικός χώρος της Ασπρης Πέτρας πάει πίσω στο 750-680 π.Χ. Από τα τέλη του 4ου αιώνα π.Χ είναι το Ιερο των Νυμφών, του Πάνα και της Δήμητρας σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στην σπηλιά.Ο χώρος χρησιμοποιείται και τον 1ο-2ο αιώνα μ.Χ.Κάπου τότε σταματάει η χρήση του λατρευτικού χώρου. Μήπως η σπηλιά υπέστη αξιοσημείωτη καταστροφή από τον σεισμό 7.5 βαθμών του Αντωνίνου Πίου, από το Ρήγμα της Ν.Ρόδου το 139 μ.Χ;
Η εμφάνιση του Πάνα στην μυθολογία μας ανάγεται από τον 7ο αιώνα π.Χ. Πιστεύεται ότι γεννήθηκε στο όρος Λύκαιον της Αρκαδίας. Στη Μάχη του Μαραθώνα βοήθησε τους Έλληνες εναντίον των Περσών. Οι δυνατές επαναλαμβανόμενες πολεμικές ιαχές με το «παν-παν» των Ελλήνων, είχαν ως αποτέλεσμα οι ασιάτες να καταληφθούν από πανικό, έτσι προέκυψε η λέξη που χρησιμοποιείται σήμερα από τις περισσότερες γλώσσες του κόσμου.
Στην Άσπρη Πέτρα οι Ιταλοί αρχαιολόγοι Alessandro Della Seta και Doro Levi εντόπισαν σημαντικά ευρήματα από την προϊστορική εποχή του νησιού. Η έρευνα τους έλαβε χώρα από τις 3 έως τις 17 του Ιούνη του 1922. Μεταξύ άλλων βρέθηκαν θραύσματα από πήλινα δοχεία ,ανθρώπινα απολιθώματα, μυλόπετρες, κομμάτια αγγείων, λίγες λεπίδες από οψιδιανό του Γυαλιού και υπολείμματα τροφών, κά.
Σύμφωνα με τις τότε διαπιστώσεις των Ιταλών, χρονολογικά τα ευρήματα τοποθετούνται στην πρώιμη Νεολιθική εποχή. Ωστόσο ο L.Morricone υποστήριξε αργότερα ότι δεν ανάγονται στην νεολιθική εποχή αλλά στην πρωτοελλαδική-πρώιμη εποχή του χαλκού ανάμεσα στο 2900-2100 π.Χ, και ότι προέρχονται από τις μετακινήσεις των Πελασγών, οι οποίοι έφτασαν στην Κω από την Μικρασία όσο και την ηπειρωτική Ελλάδα. Την άποψη του Morricone αποδέχονται σήμερα οι Έλληνες αρχαιολόγοι.
Ο οψιδιανός της σπηλιάς υποδηλώνει στενή σχέση με τον προϊστορικό οικισμό του Γυαλιού όσο με την απέναντι χερσόνησο της Δωρίδας.
Ο δρόμος του οψιδιανού και η παλαιογεωγραφία προτείνουν ότι πριν από περίπου 5 χιλιετίες προϊστορικοί κάτοικοι της Δωρίδας πέρασαν με σχεδίες από το Δυτικό Γυαλί, απο την Οψιδιανούσα στο Ακρ. Ρούφκιανο της Κεφάλου, το οποίο απέχει περίπου 13,5 χλμ.
Παραμένει άγνωστο γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη τοποθεσία ως τόπος λατρείας. Μήπως προϋπήρχε κοντά στη σπηλιά παλαιότερος νεολιθικός οικισμός που εγκαταλείφθηκε λόγω κάποιας φυσικής καταστροφής, γιατί όχι από το δυτικό τμήμα του Ρήγματος Κω;
Οι υποθέσεις που μπορούν να εξαχθούν από έναν τόσο ενεργό τεκτονικά μέρος είναι πολλές όμως τα ευρήματα περιορίζονται μόνο στον χώρο της σπηλιάς. Σε γενικές γραμμές η ασφάλεια και οι φυσικοί πόροι αιτιολογούν την κατοίκηση της.
Απο τα σπουδαία γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της περιοχής είναι το ρήγμα της Άσπρης Πέτρας, με μήκος τουλάχιστον 2χλμ.Η γεωδομή θεωρείται υπεύθυνη για τη δημιουργία του μοναδικού φυσικού τοπίου της τοποθεσίας, χωρίς αυτή ίσως να μην είχε δημιουργηθεί ποτέ η σπηλιά που φιλοξένησε τον παλαιότερο λατρευτικό χώρο της Κω.
Το ρήγμα χάνεται νοτιοανατολικά μέσα στα πεντακάθαρα νερά του όρμου της Κεφάλου ωστόσο το χερσαίο τμήμα του δείχνει ότι είναι ακόμη ζωντανό και ανήσυχο.
Η ηλικία του ρήγματος είναι μεταγενέστερη από εκείνη των ασβεστολιθικών σχηματισμών.
Η σπηλιά είναι ηλικίας 140-100 εκ. χρόνων και αποτελείται από τεφρόλευκους χαρακτηριστικούς ασβεστόλιθους. Η ανύψωση της συνέβη από τεκτονικές δυνάμεις τα τελευταία 150.000 χρόνια.Τα υλικά από τα οποία κατασκευάστηκε προέρχονται από έναν θαλάσσιο χώρο όπου πριν από εκατ. χρόνια κυριαρχούσε μία χαμένη σήμερα υποθαλάσσια οροσειρά [ύβωμα] στον Αιγαιακό χώρο. Σήμερα αυτή η ράχη ονομάζεται ζώνη Γαβρόβου από τους γεωεπιστήμονες.
Τα πετρώματα της σπηλιάς φέρουν σημάδια από το μακρύ γεωλογικό παρελθόν τους και για τον λόγο αυτό είναι έντονα παραμορφωμένα. Πρόκειται για δύο βράχους που θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ένα πολύ μεγαλύτερο σπήλαιο αν δεν υπήρχε ένα ρήγμα το οποίο θα τα χώριζε. Η Άσπρη Σπηλιά που σημειώνω στον χάρτη με τη θέση 2 έχει την ίδια φυσική εξέλιξη με την πιο γνωστή σε όλους μας σπηλιά καθώς έχει την ίδια λιθολογία και ηλικία.
Πώς δημιουργήθηκε η φυσική κοιλότητα της; Οι σπηλιές από ασβεστόλιθο διαμορφώνονται από νερά βροχής και διάβρωση. Καθώς το νερό της βροχής πέφτει μέσω της ατμόσφαιρας, απορροφά το CO2 και δημιουργεί ανθρακικό οξύ. Αυτό το ελαφρώς όξινο βρόχινο νερό διαβρώνει τον ασβεστόλιθο.Η ροή του νερού τόσο πάνω ή κάτω από την επιφάνεια, διαλύει τον ασβεστόλιθο δημιουργώντας αυτές τις γεωμορφές.
Ένα σημείο σύγχυσης σχετικά με τις σπηλιές είναι ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν οι ασβεστολιθικές και οι καρστικές σπηλιές είναι συνώνυμες. Γιατί; Επειδή στη συντριπτική πλειοψηφία των στη Γη αποτελούνται από καρστικό ασβεστόλιθο!
Οι σπηλιές κάρστ σχηματίζονται από διάλυμα νερού σε οποιοδήποτε υδατοδιαλυτό πέτρωμα και όχι μόνο σε ασβεστόλιθο. Μεταξύ των άλλων ουσιών και των βράχων καρστικής τοπογραφίας που διαλύονται και μπορούν να δώσουν σπηλιές είναι: ο πάγος, το αλάτι, ο γύψος, ο χαλαζίτης και ο γρανίτης. Όλα αυτά ονομάζονται σπηλιές καρστικού τύπου.
Όμως, για την ιστορία η Άσπρη Πέτρα είναι ένα σημαντικό ασβεστολιθικό σπήλαιο του ΝΑ Αιγαίου, ένας εντυπωσιακός γεώτοπος με πλούσια προϊστορία και με πολλά , αναπάντητα ερωτήματα.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Grotta di Aspripetra a Coo, D.Levi-A.Setta, 1922
2.Ιστορία των Σεισμών της Κω, 2018-2023
3. Παιδί της Ρέας, τριλογία
4.Το ρήγμα που διαμόρφωσε την σπηλιά της Άσπρης Πέτρας είναι ακόμη ενεργό
Η σπηλιά Άσπρη Πέτρα την δεκαετία του ΄20. Το 1922, ο Λεβί βρέθηκε στην Κέφαλο στο πλαίσιο της ανασκαφής της σπηλιάς η οποία θα φέρει στο φως σπουδαία αντικείμενα. Από την έρευνα θα προκύψει ένα εξαιρετικό εγχειρίδιο, το «Grotta di Aspripetra a Coo».
Η σπηλιά Άσπρη Πέτρα την δεκαετία του ΄20, φωτογραφία του Dario Levi.
Η φυσική γέφυρα της Άσπρης Πέτρας.
Το εσωτερικό της «σπηλιάς».
Τα σπήλαια της Ασπρης Πέτρας.
Σε δορυφορικό χάρτη το Ρήγμα Άσπρη Πέτρα.
Η οροφή του σπηλαίου της Ασπρης Πέτρας
Ο δρόμος του οψιδιανού προς την Ασπρη Πέτρα
Θραύσματα οψιδιανού του Γυαλιού που βρέθηκαν στην σπηλιά από τους Ιταλούς αρχαιολόγους.
Το σχέδιο της Άσπρης Πέτρας σε κλίμακα 1/100.
Πάνω, δεξιά από τον Όρμο των Σαρακηνών της Κεφάλου η σπηλιά της Άσπρης Πέτρας με το ομώνυμο ρήγμα της να τέμνει τον χωμάτινο δρόμο.
Αγαλματίδια του 4ου-3ου αιώνα π.Χ από το ασβεστολιθικό σπήλαιο του Πάνα, ένα παμπάλαιο λατρευτικό κέντρο τουλάχιστον της 3ης χιλιετίας π.Χ,Άσπρη Πέτρα της Κεφάλου. Φωτογραφία της δεκαετίας ΄20 από την έρευνα των Ιταλών αρχαιολόγων. Βρίσκονται αν δεν κάνω λάθος στο Αρχ.Μουσείο της Κω.
Η σπηλιά της Άσπρης Πέτρας, τόπος προϊστορικής κατοίκησης και λατρείας στην δυτική Κω...
Από την σπηλιά της Άσπρης Πέτρας το δυτικό άκρο της Κω,2017.
Η άγρια, γριφώδης, πανέμορφη φύση της προϊστορικής Άσπρης Πέτρας της Δυτικής Κω μας λέει: Οι σεισμοί, τα ρήγματα, οι εκρήξεις ηφαιστείων, οι βρυχηθμοί , τα κύματα , τα φυτά, η θάλασσα , οι καταιγίδες, οι μπονάτσες είναι όλα χτύποι της καρδιάς, της ανήσυχης και ενεργής πάτριας γης των Ασκληπιάδων.
