Παλιά Καρδάμαινα

«ἱερεὺς Χαρμύλος Μύρμακος καὶ ἱεροποιοὶ Θευγένης Ἁγήτορος,Χαρμύλος Θευτιμίδα, Φιλῖνος Κρατίνου, ΝόσσωνἙκατοδώρου, Ἀρισταγόρας Ἑκατοδώρου, Ἀριστομένης Ἀριστωνύμου, Ἑκάται Στρατίαι», Επιγραφή, βρέθηκε στους Αγίους Ανάργυρους της Καρδάμαινας, αφιέρωμα στην Εκάτη Στρατία από τον Χάρμυλο, ιερέα του Απόλλωνα, και τους ιεροποιούς.Γκρι μαρμάρινη κολόνα από το ιερό του Απόλλωνα-περίπου του 200 π.Χ. Δημοσιεύθηκε από τους Paton-Hicks, 1891.

Τοποθεσία Άγιοι Ανάργυροι, οι πρώτοι άποικοι της Καρδάμαινας. Απολιθωμένη πανίδα από θαλάσσια οστρακοειδή μας αφηγείται ότι πριν πατήσει το πόδι του στην Καρδάμαινα ο πρώτος Κώος στην ευρύτερη περιοχή, για μεγάλο χρονικό διάστημα, κυριαρχούσε το θαλάσσιο περιβάλλον.

Η πεδιάδα της Καρδάμαινας όπως την γνωρίζουμε σήμερα άρχισε να διαμορφώνεται πριν από 8000-6000 χρόνια. Σε αυτή την περιοχή ιδρύθηκε ο πρώτος οικισμός της Κω σύμφωνα με τα υπάρχοντα αρχαιολογικά ευρήματα.

Η Καρδάμαινα είναι το μικρότερο και το νεότερο χωριό της Κω. Ιδρύθηκε μετά το 1865 όταν  κάτοικοι του μετοίκησαν από την Παλιά Καρδάμαινα και ακόμη παλαιότερα από το Κάστρο της Αντιμάχειας στο οποίο κατοικούσαν Αντιμαχείτες.

Το Κάστρο της Αντιμάχειας στο οποίο αρχικά φυλακίζονταν οι καταδικασμένοι Ιππότες χτίστηκε πάνω σε θαλάσσιες πλειστοκαινικές αποθέσεις ηλικίας 1,8-0,01 εκ.χρόνων. Ένα μέρος του κάστρου κατέρρευσε από τον μέγιστο σεισμό του 1493. 

Μετά την έξοδο τους από το κάστρο οι Καρδαμιώτες εγκαταστάθηκαν στην Παλιά Καρδάμαινα, κάπου μεταξύ 1847-1850. 

Ο Ιάκωβος Ζαρράφτης για την Παλιά Καρδάμαινα, μας λέει:«Στους πρόποδες της παλιάς ακρόπολης της Αντιμάχειας συναντάται η λαγκαδιά της Παλιάς Καρδάμενας.Στη μέση της ανατολικής παραλίας απλώνεται η πρόσφατα οικοδομημένη Καρδάμενα η μετοίκηση της οποίας έγινε πριν από 50 χρόνια γιατί η προηγούμενη θέση της ήταν ανθυγιεινή. Στη νέα τοποθεσία του οικισμού ήρθαν και εγκαταστάθηκαν σταδιακά και ξένοι που ξεπερνούν σήμερα τους 500, όλοι χριστιανοί και αγρότες. Γύρω στο 1821 τα επαναστατικά κινήματα πολλαπλασιάζονταν και οι Οθωμανοί άρχισαν να υποπτεύονται τους ραγιάδες και άρχισαν να τους βγάζουν έξω από τα κάστρα. Τότε χριστιανοί του φρουρίου της Αντιμάχειας εκδιώχθηκαν και μετοίκησαν άλλοι προς το μικρό χωριό της Καρδάμενας που βρισκόταν στην παλιά θέση της Αλάσαρνας και άλλοι στη θέση σε ράχη του δήμου Αντιμαχιδών και ίδρυσαν χωριό με την ίδια ονομασία».

Ο Ηρακλής Καραναστάσης,στο βιβλίο του «Γιος της Μαμμής»,σχετικά με τον μετοικισμό αναφέρει τα εξής:«Στα 1494 κατοικοῦσαν χρόνια καὶ χρόνια οἱ πρόγονοι τῶν σημερινῶν κατοίκων τῶν δύο χωριῶν ᾿Αντιμάχειας καὶ Καρδάμενας.Πρὶν βγοῦν ἀπὸ τὸ κάστρο οἱ ἐνοικοί του, σ᾽ ὅλο τὸ νησὶ ὑπῆρχαν, ή Χώρα [πρωτεύουσα], τὰ χωριὰ Ασφενδιοὺ καὶ Πυλί, χτισμένα στὶς βόρειες πλαγιὲς τοῦ Δίκιου, μακριὰ ἀπὸ τὴν παραλία, ἡ Κέφαλος, τὸ ἀκραῖο χωριό, σὲ δυσκολοπροσπέλαστο ὕψωμα ἀπὸ τὴ θάλασσα, καὶ οἱ Καστρινοί, Αντιμαχεῖτες καὶ Καρδαμιῶτες. Οἱ τελευταῖοι ζοῦσαν συγκεντρωμένοι στὸ κάστρο ἀπὸ τὸ φόβο τῶν κουρσάρων καὶ ἀποτελοῦσαν μιὰ κοινότητα. Καὶ φαίνεται ὅτι ἦσαν ἀρκετοί, γιὰ νὰ ἔχουν δυὸ ἐνορίες, τῆς ῾Αγίας Παρασκευῆς καὶ τοῦ ῾Αγίου Νικολάου.῞Οταν πιὰ ξεκαθαρίστηκε ή Μεσόγειος καὶ ἀπαλλάχτηκε ἀπὸ τὴν μάστιγα τῶν πειρατών, γύρω στὰ 1840 -50, τότε σ' ὅλα τὰ νησιὰ καὶ στὶς μεσόγειες πόλεις ποὺ ὑπῆρχαν προστατευτικὰ φρούρια, οἱ κάτοικοί τους τὰ ἐγκατέλειψαν καὶ κατέβηκαν στὶς παραλίες, στὸν κάμπο καὶ στὶς βουνοπλαγιές. Ἐκεῖ ἄλλωστε εἶχαν μικροχώραφα - «ἀπεστροφὲς» - καὶ χαμόσπιτα, τοὺ τὰ φρόντιζαν, ὅταν ἔβγαιναν ἀπὸ τὰ κάστρα στὴ διάρκεια τῆς ἡμέρας.Βγῆκαν λοιπὸν καὶ ἀπὸ τὸ Κάστρο τῆς ᾿Αντιμάχειας γύρω στο 1845-50 όσοι κατοικοῦσαν ἐκεῖ καὶ μοιράστηκαν σὲ 2 ὁμάδες. Ἡ μιά, η μεγαλύτερη ἐγκαταστάθηκε στὴ σημερινὴ ᾿Αντιμάχεια. Ἡ ἄλλη, ἡ μικρότερη κατέβηκε στὴν Παλιὰ Καρδάμενα καὶ στὸ «Στόλος», γιὰ νὰ μετακομίσουν ὕστερα ἀπὸ 30-40 χρόνια στὴν παραλία, τὴ σημερινὴ Καρδάμενα. Ἀπὸ τὰ 5 μεγάλα χωριὰ τῆς Κῶ, γιατὶ υπάρχουν καὶ μικροσυνοικισμοί, τὸ μεγαλύτερο ἀπ᾿ ὅ λα, τὸ κεφαλοχώρι, ἦταν ἡ ᾿Αντιμάχεια. Στὴ δεύτερη σειρὰ ἐρχόταν τὸ ᾿Ασφενδιού. Αὐτὰ βέβαια ἀναφέρονται στὰ χρόνια, ἀνάμεσα στα 1850-1900».

Το ρέμα της Παλιάς Καρδάμαινας φημίζεται για τον εξαιρετικό σε ποιότητα και ποσότητα πηλό του. Το υλικό του χρησιμοποίησαν οι αρχαίοι όσο και οι σύγχρονοι αγγειοπλάστες της Καρδάμαινας. Η γύρω από το ρέμα είναι πολύ εύφορη γη και πλούσια σε απολιθώματα περιοχή.  

Ο Στόλος είναι εξίσου σημαντικός από παλαιοντολογική άποψη, αποτελεί το διπλανό ρέμα ανατολικά της Παλιάς Καρδάμαινας.Εδώ ανακαλύφθηκαν από τους ερευνητές F.Mayor το 1887,Airaghi το 1928, Desio το 1931, και άλλους απολιθώματα από διάφορα είδη μεγάλων θηλαστικών που σήμερα πια δεν υπάρχουν όπως Mastodon Arvernrnsis, Elephas Meridionalis, Hippopotamus Major, Cervus(ελάφι) dieranius, Hyaena(ύαινα) κά, ηλικίας περίπου 3,5-1,9 εκ.ετών.Μία παλαιοντολογική έρευνα θα έριχνε άπλυτο φως στην πλούσια φυσική ιστορία της περιοχής. 

Σύμφωνα με τον Ηρακλή Καραναστάση το όνομα του Στόλου προήλθε από έκκρουση κατά την οποία σιγείται το ένα από δύο συνεχόμενα φωνήεντα στα όρια 2 συνεχόμενων λέξεων δηλαδή στο έλος=στόλος. Η βλάστηση και τα χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος παραπέμπουν σε βάλτο.

Είναι πολύ πιθανό η μετοίκηση και η ίδρυση της νέας παραθαλάσσιας Καρδάμαινας να συνδέεται με τον σεισμό που γκρέμισε αρκετά τζαμιά του νησιού. Το σεισμικό συμβάν 7,5 βαθμών του 1863 είχε επίκεντρο 58 χλμ.ΝΑ, ενδεχομένως προκάλεσε ζημιές σε σπίτια του Στόλου και της Παλιάς Καρδάμαινας.Μάλλον συνέβη κάτι ανάλογο με αυτό της ίδρυσης του Μαστιχαριού το 1926, όταν κάτοικοι από την πληγείσα από σεισμό περιοχή μετακινήθηκαν στην  εύφορη πεδιάδα, κοντά στη  θάλασσα.  

Οι ποταμιές δεν είναι ότι καλύτερο για την εγκατάσταση ενός οικισμού ακόμη και δίχως σεισμικές δονήσεις.Μεταξύ Καρδάμαινας και Αντιμάχειας συχνά παρατηρούνται μετακινήσεις υλικού, υποσκαφή πρανών από τα ρέματα, διάβρωση, διαβροχή από βροχοπτώσεις και ξήρανση.Υπάρχει έντονη σχέση μεταξύ κατολισθητικών φαινομένων και βροχοπτώσεων ιδιαίτερα κατά τα έτη με μεγαλύτερο ύψος βροχής.

Ο οικισμός της Παλιάς Καρδάμαινας είχε μικρή διάρκεια ζωής, περίπου 30-40 χρόνια[Η.Καραναστάσης], και πλέον δεν υφίσταται. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄70 υπήρχαν κτίρια γύρω από τους Αγ.Αναργύρους.

Σε μια φωτογραφία από το έτος 1973 διακρίνεται ακόμη η χουρμαδιά, μετά από το προσκύνημα στους Αγίους Αναργύρους του Αχιλλέα και του πατέρα του Γιώργου Κουτσουράδη.Πίσω από τον καθηγητή το πέτρινο είναι το δημοτικό σχολείο της Παλιάς Καρδάμαινας.

Σήμερα δεν υπάρχει ούτε η χουρμαδιά ούτε το σχολείο. Εκτός από την εκκλησία τίποτα δεν έχει απομείνει από τον οικισμό του 19ου αιώνα της Παλιάς Καρδάμαινας.

Οι Καρδαμιώτες έχτισαν τον νέο οικισμό τους στην παραλία από επαναχρησιμοποιημένες πέτρες του προηγούμενου και από συντρίμμια της αρχαίας Αλασάρνας. 

Σήμερα όλο το χωριό είναι μια ενορία με την εκκλησία της Παναγίας[Γενέσιο].

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Προφορικές μαρτυρίες Grasso Vanda, Παρασκευή Ιερομνήμονος, Αχιλλέας Κουτσουράδης

2.Κώια-Ι.Ζαρράφτη

3. Ιστορία των σεισμών της Κω,2018

4.Δημοσιεύσεις F.Mayor το 1887,Airaghi το 1928, Desio το 1931

5.Γιος της Μαμμής-Ηρακλής Καραναστάσης

6. Δάμος ο Κώιων,2021

7. Παλιές Φωτογραφίες της Κω/ΦΒ

8.Αχιλλέας Κουτσουράδης, καθηγητής ΑΠΘ

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ 

Καρδάμαινα, δεκαετία ΄80;

Η Νέα Καρδάμαινα.Ο μεγάλος κάμπος με τον οικισμό της Νέας Καρδάμαινας σε μία σπάνια φωτογραφία της δεκαετίας του ΄20, περίπου 30 χρόνια μετά τον τελευταίο μετοικισμό. Διακρίνονται οι Μύλοι και ο ναός της Γενεσίου Θεοτόκου που ολοκληρώθηκε το 1904. Από τὸ Κάστρο τῆς ᾿Αντιμάχειας γύρω στο 1845-50 ίσως λίγο πιο μετά ξεκίνησε το ταξίδι των Καρδαμιωτών προς τον κάμπο. «Όσοι κατοικοῦσαν ἐκεῖ [Κάστρο] μοιράστηκαν σὲ 2 ὁμάδες. Ἡ μιά, η μεγαλύτερη ἐγκαταστάθηκε στὴ σημερινὴ ᾿Αντιμάχεια. Ἡ ἄλλη, ἡ μικρότερη κατέβηκε στὴν Παλιὰ Καρδάμενα καὶ στὸ Στόλο, γιὰ νὰ μετακομίσουν ὕστερα ἀπὸ 30-40 χρόνια στὴν παραλία, τὴ σημερινὴ Καρδάμαινα»αναφέρει ο Ηρακλής Καραναστάσης.

Σήμερα ο πρώην οικισμός της Παλιάς Καρδάμαινας.

Το εσωτερικό των Αγ.Αναργύρων της Παλιάς Καρδάμαινας με τον χαρακτηριστικό τρούλο Καρπάθιας τεχνοτροπίας.

Το Κάστρο της Αντιμάχειας

Στο βάθος η Νέα Καρδάμαινα.

Σε μια φωτογραφία από το έτος 1973 διακρίνεται ακόμη η χουρμαδιά, μετά από το προσκύνημα στους Αγίους Αναργύρους του Αχιλλέα και του πατέρα του Γιώργου Κουτσουράδη.Πίσω από τον καθηγητή το πέτρινο είναι το δημοτικό σχολείο της Παλιάς Καρδάμαινας.

Η γεωγραφία της Παλιάς Καρδάμαινας.

Το Ρέμα Στόλος.

Μετακίνηση μάζας(πριν το 2006) στην συμβολή του ρέματος Β(η)ισικό και Στόλου.

Η πεδινή θέση της  Νέας Καρδάμαινας με τις ωραίες ακρογιαλιές.

Η Καρδάμαινα της δεκαετίας του ΄70 σε καρτ ποστάλ.

Καρδάμαινα σε αεροφωτογραφία του 2011[Από Πανοράμιο].

Το ψαροχώρι της νέας Καρδάμαινας σε σκίτσο της λαογράφου Αθηνάς Ταρσούλη, δεκαετία ΄40.