Ο τοίχος είχε την δική του ιστορία …..

Αγαπητέ Γιάννη,

Η αφίσα του συνεδρίου ποινικού δικαίου, που οι εργασίες του έλαβαν χώρα στη Κω από τις 5 μέχρι τις 7 Οκτωβρίου 2012 , την οποία δημοσίευσες στο φύλλο της 5ης Οκτώβριου του φετινού ΒτΚ, απεικονίζει έγχρωμα την νότια όψη του δικαστικού μεγάρου, με πρόσωπο προς την πλατεία του πλατάνου, στο ισόγειο του οποίου βρίσκεται η πρώτη αίθουσα συνεδριάσεων του δικαστηρίου. Θα μπορούσε να χαρακτηρίσει κανείς το εικαστικό αποτέλεσμα της αφίσας επιτυχές αφού καταφέρνει να συνδυάσει αρμονικά  το αντικείμενο του συνεδρίου με τον τόπο διεξαγωγής του. Παίρνω αυτό ως αφορμή για να μεταφέρω μέσα από την εφημερίδα σου στους αναγνώστες της, μερικά στοιχεία, που αφορούν  αυτή   την πρόσοψη του κτηρίου ,που κτίστηκε στο Μεσοπόλεμο ,ως διοικητικό-δικαστικό κέντρο της ιταλικής εξουσίας, ενώ οι αντίστοιχες κομματικές κτηριακές υποδομές ,τοποθετήθηκαν σε άλλο σημείο της πόλης(σημερινή Πλατεία Eλευθερίας-Λεωφόρος Bασιλέως Παύλου κ.α),παραπέμποντας κατά τα λοιπά στις ενδιαφέρουσες μελέτες αξιόλογων συμπολιτών μας, που δημοσιεύτηκαν στα ΚΩΑΚΑ, σχετικά με όλα τα θέματα της ιταλικής πολεοδομίας και χωροταξίας της πόλης Κω.

Η πρώτη μου επισήμανση αναφέρεται  στα δύο ημικατεστραμένα ανάγλυφα σύμβολα από λευκή πέτρα στη κορυφή της πρόσοψης. .

Το αριστερό είναι το οικόσημο του βασιλικού οίκου της Σαβοΐας(λευκός σταυρός σε κόκκινο φόντο και στέμμα),ενώ το δεξιό είναι το έμβλημα του φασιστικού κόμματος,  ( δέσμη  ράβδων με τον πέλεκυ και φόντο τα χρώματα της ιταλικής σημαίας  και το ακρωνύμιο  του κόμματος P.N.F (Partito Nazionale Fascista) ,έχοντας στη κορυφή τον ρωμαϊκό αετό). 

Η τοποθέτηση των συμβόλων αυτών στη κορυφή της πρόσοψης του δικαστηρίου ,από τον αρχιτέκτονα, δεν ήταν τυχαία. Αποδίδει και προβάλλει την  διφυή πολιτειακή δομή της φασιστικής Ιταλίας, δηλαδή: Κράτος-Κόμμα, στο ύψιστο επίπεδό της .Ας μην λησμονούμε ότι η  Ιταλία στη περίοδο εκείνη της σύγχρονης ιστορίας της, εξακολουθούσε να ήταν, τύποις τουλάχιστον, συνταγματική μοναρχία με αρχηγό του κράτους, τον βασιλέα( τότε, τον Βίκτωρα Εμμανουήλ ΙΙΙ, του οίκου της Σαβοΐας, έναν από τους μακροβιότερους μονάρχες, αφού βασίλευσε 46 χρόνια) και επίσημος κρατικός τίτλος ήταν Βασίλειο της Ιταλίας(Regno d’Italia), ενώ παράλληλα είχε εγκαθιδρυθεί από το 1922,με την  πραξικοπηματική πορεία προς την Ρώμη, σταδιακά μονοκομματικό-ολοκληρωτικό καθεστώς, με πρωθυπουργό, τον αρχηγό του κόμματος, τον Benito Mussolini,ο οποίος έφερε τον κομματικό τίτλο του Duce  ενώ από το 1936 ο πλήρης  βαρύγδουπος τίτλος του ήταν: Sua Eccellenza Benito Mussolini, Capo del Governo, Duce del Fascismo e Fondatore dell'Impero.

Η νομοθετική και εκτελεστική εξουσία του ιταλικού κράτους δεν είχε  λοιπόν τυπικά μεταλλαχθεί και συνενωθεί σε ένα πρόσωπο-θεσμό  όπως συνέβη στη χιτλερική Γερμανία στο πρόσωπο του Φύρερ, με μόνο ίσως διαφοροποίηση σε συνταγματικό επίπεδο, την ίδρυση του μεγάλου φασιστικού συμβουλίου(Gran Consiglio del Fascismo  ),που ως οιονεί υπέρ-κυβέρνηση, θεωρητικά, ήλεγχε τον πρωθυπουργό και η ιστορική ειρωνεία θέλησε να αποτελέσει το  όργανο της νομότυπης εκπαραθύρωσης του ιδρυτή του από την εξουσία ,στη δραματική συνεδρίαση  του στις 25 Ιουλίου του 1943. 

Το δικαστικό μέγαρο της Κω, κτισμένο μεταξύ των ετών 1927-1929 ,έπρεπε  λοιπόν διαρκώς  να υποδηλώνει και να προβάλει στους πολίτες καλλιτεχνικά τον Δυισμό της πολιτικής εξουσίας,  με τα δύο κέντρα της ισότιμα, και το φασιστικό κόμμα, να βρίσκεται στο δεξιό μάλιστα μέρος.

Τα εμβλήματα αυτά είναι σήμερα δύσκολα αναγνωρίσιμα, λόγω φθορών. Πριν από μερικά χρόνια, αποβιώσας ήδη, γνωστός και συμπαθής  συμπατριώτης μας ,μου εκμυστηρεύτηκε ότι αυτός ήταν ,που μετά την έλευση των Άγγλων  το 1945, με ένα βαρύ σφυρί, κατέστρεψε την επιφάνεια και  των δύο. Ίσως αυτό το συμβάν να είχε υπόψη του ο πατέρας μας δικηγόρος Γιώργος Κουτσουράδης, όταν προσφωνώντας  στη πανηγυρική  πρώτη συνεδρίαση του πρωτοδικείου της Κω, στις 19 Απριλίου 1947,τους πρώτους έλληνες δικαστές, εκ μέρους του δικηγορικού συλλόγου, σε μια αποστροφή του λόγου του είπε: «…Στώμεν καλώς και στώμεν μετά δέους. Ο χώρος ούτος εν ω ευρισκόμεθα σήμερον καθαγιάζεται. Κατέπεσαν τα βάθρα και τα σύμβολα …»

Πιο ενδιαφέρουσα είναι όμως η δεύτερη επισήμανση, που σχετίζεται με την δικαστική εξουσία, που και αυτή αποτυπώνεται στο  ίδιο τοίχο, όχι όμως αυτή την φορά με την μορφή  ενός ακόμη εμβλήματος, αλλά ενός λατινικού ρητού: LEGUM OMNES SERVI  SUMUS-ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΔΟΥΛΟΙ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ, που εκφράζει τον νομικό Θετικισμό στη πιο ακραία, και σύμφωνη με την ολοκληρωτική φασιστική ιδεολογία, μορφή του. Ότι δηλαδή μοναδική πηγή του δικαίου είναι ο νόμος στον οποίο όλοι οφείλουμε τυφλή υπακοή, χωρίς να εξετάζουμε αν είναι παράλληλα δίκαιος και ορθός. Ό,τι είναι νόμος είναι και δίκαιο και δεν επιτρέπονται αξιολογήσεις και κυρίως  διαφωνίες και αμφισβητήσεις!

Θα μπορούσε κανείς  να θεωρήσει το ρητό, στη πρόσοψη του δικαστικού μεγάρου, δίπλα στα υπερκείμενα πολιτικά σύμβολα, ως ένα ακόμη αισθητικό-φιλοσοφικό κατάλοιπο της φασιστικής περιόδου. Όμως πίσω από το κείμενο κρύβεται και μια λαθροχειρία. Ο αρχιτέκτονας του δικαστικού μεγάρου και προφανώς και άλλοι, που ενέπνευσαν την ιδέα αναγραφής του ρητού, παραποίησαν γλωσσικά και εν τέλει λογόκριναν, τμήμα  ενός γνωστού δικανικού λόγου(pro Cluentio) του  ρωμαίου ρήτορα, πολιτικού κα διανοητή Κικέρωνα, που  εκφώνησε το έτος 66 π.Χ, ως συνήγορος κατηγορουμένου, με αφορμή την  ποινική δίκη σε βάρος του AULUS CLUENTIUS HABITUS MINOR,όταν αυτός κατηγορήθηκε από την ίδια την μητέρα του, ότι δηλητηρίασε, τον  τρίτο κατά  σειρά ,σύζυγό της(πατριό του).

Το σχετικό απόσπασμα από την εκτενή αγόρευση του Κικέρωνα έχει επί λέξει ως εξής: Legum ministri magistratus, legum interpretes iudices, legum denique idcirco omnes servi sumus ut liberi esse possimus. Και  σε ελεύθερη μετάφραση: Υπηρέτες των νόμων είναι οι άρχοντες. Ερμηνευτές των νόμων είναι οι δικαστές. Τελικά, όλοι είμαστε δούλοι των νόμων, για να  μπορούμε να ζούμε ελεύθεροι. 

Δεν χρειάζεται νομίζω ιδιαίτερος σχολιασμός για το γεγονός ότι οι απόγονοι του μεγάλου ρήτορα, κινούμενοι στο πλαίσιο μιας αυταρχικής κρατικής ιδεολογίας και υπακούοντας πρόθυμα στα κελεύσματα της, ακρωτηριάσαν  βάναυσα το κείμενο του  στο πιο κρίσιμο σημείο του ,αυτό που αιώνες αργότερα, επανέλαβε ο γερμανός φιλόσοφος του 18ου αιώνα,  Immanuel Kant,ότι δηλαδή  το Δίκαιο ορίζεται, μόνο και πάντα, σε σχέση με την ελευθερία. Ότι ειδικότερα αποτελεί το όργανο που οριοθετεί την ελευθερία του ενός έναντι του άλλου. Με άλλα λόγια η ευνομούμενη πολιτεία, το λεγόμενο κράτος δικαίου, είναι ένα σύστημα οργανωμένης ελευθερίας οριοθετημένης από (δίκαιους) νόμους. Η πιστή εφαρμογή των νόμων αυτών ,από όλους ανεξαιρέτως , διοικούντες και διοικούμενους ,αποτελεί αναγκαία συνθήκη για την κατοχύρωση της προσωπικής ελευθερίας.

Αυτό βροντοφώνησε ο Κικέρων και το γλωσσικό σύμβολο που χαράχτηκε στη πρόσοψη του δικαστηρίου της Κω αλλοιώθηκε από τους ίδιους  τους δημιουργούς  του, αυτή την φορά, εξ αρχής.

Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης 

Η βαριοπούλα με την οποία κατέβασε τα ιταλικά φασιστικά σύμβολα στο Δικαστικό Μέγαρο ο εργολάβος δημοσίων έργων Γιάννης Πεταλάς. Από το αρχείο του γιου του Τάσου Πεταλά.