ΔΙΙΚΩ: ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΗΣ 5ΗΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2021

Στην εκδήλωση του  ΔΙΙΚΩ  σε συνεργασία με τον ΔΟΠΑΒΔΣ  στο πλαίσιο των Θερινών Ιπποκρατείων  την Πέμπτη 05/08/21 στις 20.30 διεξήχθησαν: 

α) η εξαιρετικού ενδιαφέροντος ομιλία του καθηγητού της Ιστορίας της Ιατρικής κ. Στέφανου Γερουλάνου με θέμα: «Επιδημίες που άλλαξαν τη ροή της ιστορίας»  (Βλ. Σχετικό video)

β) Ακολούθησε  η ομιλία του Αντιπροέδρου του ΔΙΙΚ ψυχιάτρου κ. Νικολάου Μανούση με θέμα: «Ένας χρόνος πανδημίας: ποιος είναι ο αντίκτυπος στην ψυχική υγεία», με πολλά μηνύματα μεταξύ άλλων για την αύξηση της χρήσεως ψυχοφαρμάκων καθώς και τους κινδύνους από την κατάχρηση τους. 

Ακολουθεί η ομιλία: 

5 Αυγούστου 2021

Αγαπητές αρχές, 

Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι, 

Είναι για εμένα μεγάλη η χαρά και η τιμή που βρίσκεστε σήμερα κοντά μας εν μέσω ιδιαίτερων καταστάσεων που προκάλεσαν τόσο η πανδημία όσο και οι ακραίες καιρικές συνθήκες. 

Ακόμη όμως και υπό κανονικές συνθήκες, η καλή ψυχική υγεία είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία της κοινωνίας. Και ο λόγος γι’ αυτό, είναι ότι η υγεία του ανθρώπου είναι άμεσα συνυφασμένη όχι μόνο με τη σωματική αλλά και με την ψυχική υγεία. 

Αλήθεια, ποιος θα φανταζόταν ότι από το Μάρτιο του 2020 ο πληθυσμός, σε παγκόσμια κλίμακα, θα βίωνε τέτοιους κλυδωνισμούς σε σχέση με την υγεία του αλλά και την ίδια του τη ζωή;

Καθημερινά χιλιάδες ερωτήματα κατακλύζουν το μυαλό μας. 

Θα μπορέσουμε να περιορίσουμε τον ιό; 

Πότε θα επιστρέψουμε στην κανονικότητα; 

Θα καταφέρουμε να ζήσουμε όπως παλιά; 

Θ’ ανταπεξέλθουμε στα οικονομικά μας; 

Θα κάνουμε το εμβόλιο; Είναι ασφαλές; 

Η κοινωνική απομόνωση ήρθε για να μείνει; 

Χείμαρρος σκέψεων συναισθημάτων, ανάμεικτων. Θετικών και αρνητικών. 

Υπάρχουν διάφοροι τρόποι με τους οποίους η πανδημία επηρέασε την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα μέσω της εκτεταμένης κοινωνικής απομόνωσης, η οποία αξιοποιήθηκε ως μέτρο αποφυγής εξάπλωσης του ιού. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό.

Μια σειρά πολύπλοκων ζητημάτων όπως η οικονομική ύφεση, η διεύρυνση των ανισοτήτων, η συνεχιζόμενη αβεβαιότητα, η ανεργία, η τηλεκπαίδευση, η τηλεργασία συνέθεσαν ένα σκηνικό που επηρέασε άμεσα την ποιότητα της ψυχικής υγείας.  

Στο καθημερινό μας λεξιλόγιο έχουν εδραιωθεί η ανησυχία, το άγχος, η αγωνία. Δεν αποτελεί πλέον έκπληξη ότι οι εμπειρίες άγχους, φόβου, προβλημάτων ύπνου, ευερεθιστότητας, έλλειψης συγκέντρωσης, έλλειψης ενέργειας, ανθυγιεινές διατροφικές συνήθειες είναι ευρέως διαδεδομένες. Αυτές είναι κυρίως οι απαντήσεις του μυαλού στην ιδιάζουσα πραγματικότητα που αντιμετωπίζουμε καθημερινά.  

Τα παραπάνω συμπεράσματα επιβεβαιώνονται από σχετικές έρευνες όπως αυτή του EUROFOUND, η οποία διεξήχθη ηλεκτρονικά τους πρώτους μήνες του 2021 και στα 27 κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στα αποτελέσματα της έρευνας συγκαταλέγεται το συμπέρασμα ότι έχει επηρεαστεί σημαντικά η ψυχική υγεία και ευεξία των νέων καθώς και των γυναικών σε σχέση με την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2020. Η αύξηση των αρνητικών και καταθλιπτικών συναισθημάτων και των συναισθημάτων μοναξιάς στις προαναφερθείσες ομάδες αγγίζει το 13%. 

Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται και τα στοιχεία στις ΗΠΑ. Περίπου 4 στους 10 ενήλικες έχουν αναφέρει συμπτώματα άγχους ή καταθλιπτικής διαταραχής, από 1 στους 10 ενήλικες το 2019. 

Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, οι ενήλικες σε νοικοκυριά με απώλεια θέσεων εργασίας ή χαμηλότερα εισοδήματα αναφέρουν υψηλότερα ποσοστά συμπτωμάτων ψυχικής νόσου από εκείνα χωρίς απώλεια εργασίας ή εισοδήματος. 

Η ίδια έρευνα κατά τη διάρκεια της πανδημίας υπογραμμίζει την κακή ψυχική υγεία και ευεξία των παιδιών και των γονέων τους, ιδίως των μητέρων, καθώς αντιμετωπίζουν προκλήσεις με το κλείσιμο του σχολείου και των δομών φροντίδας. Οι γυναίκες με παιδιά είναι πιο πιθανό να αναφέρουν συμπτώματα άγχους ή και καταθλιπτικής διαταραχής από τους άνδρες με παιδιά 

Καθώς η πανδημία κορυφώνεται και συνοδεύεται από σημαντική οικονομική ύφεση, ελλοχεύει σοβαρός κίνδυνος να εμφανιστούν επιπλέον θάνατοι λόγω αυτοκτονίας, κατάχρησης αλκοόλ ή και ναρκωτικών έως το 2029.

Οι εξελίξεις αυτές εντάσσονται σε ένα πλαίσιο παγκόσμιας αύξησης της χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών, ηρεμιστικών, ναρκωτικών και αλκοόλ, όπως αυτές καταγράφονται στην Ετήσια Έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον έλεγχο των Ναρκωτικών, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2021. 

Με ιδιαίτερη έμφαση, η Διεθνής Επιτροπή αναδεικνύει μια νέα άγνωστη επιδημία, η οποία αφορά στην αλόγιστη χρήση ψυχοδραστικών ουσιών από ηλικιωμένους, δηλαδή από άτομα άνω των 65, τα οποία μέχρι το 2050 θα αποτελούν τον 1 στους 6 ανθρώπους πάνω στη Γη, καθώς ο παγκόσμιος πληθυσμός γερνάει ταχέως. Όπως επισημαίνει η Έκθεση καταγράφεται μια νέα τάση σε αυτή την πληθυσμιακή ομάδα, η οποία ωστόσο φαίνεται να αγνοείται επιδημιολογικά, επιστημονικά και πολιτισμικά.

Η κατανάλωση παυσίπονων, ηρεμιστικών και καταπραϋντικών είναι υψηλότερη σε αυτήν την ηλικιακή ομάδα από ό,τι στον γενικό πληθυσμό. 

Στην Ελλάδα, τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια της πρωτοβουλίας με τίτλο «ΔΙΑΛΟΓΟΙ» του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, τον Απρίλιο του 2021 καταγράφουν ρεκόρ δεκαετίας στην χρήση κοκαΐνης ενώ τον Μάρτιο του 2021 διπλασιάστηκε η χρήση αντικαταθλιπτικών, σε σχέση με τον ίδιο μήνα του 2019. Ενδεικτικό της κακής συναισθηματικής κατάστασης του πληθυσμού στην Ελλάδα αναφέρεται το γεγονός πως από το πρώτο μέχρι το δεύτερο lockdown η χρήση κοκαΐνης διπλασιάστηκε, ενώ το Μάρτιο του 2021 είχε ήδη πενταπλασιαστεί. 

Εντυπωσιακό παραμένει και το εύρημα ότι έχει διογκωθεί σημαντικά η συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων. Και αναφέρομαι στα αντικαταθλιπτικά, αγχολυτικά αλλά και στα ηρεμιστικά.

Τα νούμερα είναι ανησυχητικά και προβληματίζουν όλους εμάς τους ειδικούς της ψυχικής υγείας, όμως αποτυπώνουν μια σκληρή πραγματικότητα. Και για το λόγο αυτό πρέπει να βρισκόμαστε σε συνεχή εγρήγορση και να συμβάλλουμε ουσιαστικά στην ενημέρωση του πληθυσμού. Θα μου επιτρέψετε από τη θέση αυτή, έχοντας πολυετή εμπειρία στην κλινική ψυχιατρική, να κάνω έκκληση σε όλους τους λειτουργούς υγείας να περιοριστεί όσο είναι δυνατόν η χορήγηση των απλών ηρεμιστικών με τα γνωστά ονόματα. Η εύκολη χορήγηση των ουσιών αυτών συνήθως συνοδεύεται από τη μαγική λέξη «πανικός», η οποία μπορεί να εμπεριέχει πολλές έννοιες και να μην είναι απαραίτητη η χορήγησή τους. 

Εξάλλου, είναι γνωστά τα προβλήματα που προκύπτουν από τον εθισμό, τα στερητικά φαινόμενα, τις σοβαρές διαταραχές της μνήμης και την έκπτωση των ανωτέρω γνωσιακών λειτουργιών από τη μακρόχρονη χρήση των ουσιών αυτών. 

Όλα τα παραπάνω αποτελούν μια νέα πραγματικότητα. Ωστόσο, για τις επιπτώσεις στην ψυχική υγεία από την μόλυνση ασθενών με COVID-19 συνεχίζουμε να μαθαίνουμε.

Σύμφωνα με μελέτη του HARVARD HEALTH BLOG, διαπιστώθηκε ότι η μόλυνση με COVID-19 αυξάνει τον κίνδυνο εκδήλωσης ψυχιατρικής διαταραχής, άνοιας ή αϋπνίας. Αυτή είναι η πρώτη μεγάλη μελέτη που έδειξε ότι η μόλυνση με COVID-19 αυξάνει πράγματι τον κίνδυνο εμφάνισης ψυχιατρικών διαταραχών. Εξάλλου, έχει αποδειχθεί ότι τα άτομα που νοσούν από ψυχιατρικές διαταραχές είχαν 65% περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν με COVID-19, εξέλιξη η οποία μπορεί να σχετίζεται με διαταραχές συμπεριφοράς, συνθήκες τρόπου ζωής (όπως το κάπνισμα).

Παράλληλα, μέρος των ερευνητικών μελετών εστιάζεται στο «LongCOVID», ένας όρος που χρησιμοποιείται στην περίπτωση που ακόμη και τέσσερις εβδομάδες μετά την ασθένεια, τα συμπτώματα εξακολουθούν να εμποδίζουν ένα άτομο να επανέλθει στις κανονικές του δραστηριότητες. Άλλοι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν την ίδια κατάσταση είναι η «συνεχιζόμενη συμπτωματική νόσος COVID-19» (τα συμπτώματα διαρκούν 4 έως 12 εβδομάδες), και το «μετά-COVID-19 σύνδρομο» (τα συμπτώματα διαρκούν 12 εβδομάδες ή περισσότερο). Τα συμπτώματα των συνδρόμων μπορεί να είναι απρόβλεπτα και να παρουσιάζουν διακυμάνσεις με την πάροδο του χρόνου.

Φαίνεται ότι οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία επιμένουν και θα παραμείνουν με δυναμική σε βάθος χρόνου. Χρειάζεται συνεπώς περαιτέρω εμπεριστατωμένη έρευνα για να αναδειχθεί το μέγεθος του προβλήματος που επέφερε η πανδημία στο χώρο της ψυχικής υγείας.

Χαρακτηριστικό είναι ότι μετά την πανδημία της ισπανικής γρίπης του 1918-1919, οι απόγονοι μητέρων που μολύνθηκαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης βρέθηκαν να έχουν υψηλότερα ποσοστά ψυχωσικής διαταραχής. 

Εάν η μόλυνση με COVID-19 αυξάνει ελαφρώς τον κίνδυνο ψυχικής ασθένειας στους απογόνους, αυτό θα μπορούσε να έχει μεγάλη επίδραση στο επίπεδο του πληθυσμού, δεδομένου του υψηλού αριθμού λοιμώξεων παγκοσμίως.

Παράλληλα με την ερευνητική διάσταση, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σχεδιάζουν την επόμενη μέρα μετά την πανδημία, καθώς οι εμβολιασμοί πραγματοποιούνται με ταχύτητα παγκοσμίως. Θα ήθελα να τονίσω ότι είναι σημαντικό να ενισχυθούν και να στελεχωθούν οι δομές της ψυχικής υγείας.  Κύριος στόχος πρέπει να είναι η προστασία και η βελτίωση της ευημερίας της κοινωνίας και του ατόμου, η προστασία και η προαγωγή της ψυχικής υγείας, η παροχή υψηλού επιπέδου ασφάλειας και ευημερίας για το ευρύ κοινό και η αύξηση του αλφαβητισμού για την υγεία, ξεπερνώντας τα στερεότυπα του κοινωνικού στίγματος. Οφείλουμε να εργαστούμε περισσότερο ώστε η διασφάλιση της πρόσβασης όλου του πληθυσμού σε ποιοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, για μια ζωή με υγεία και αξιοπρέπεια, να είναι υλοποιήσιμη και όχι μόνο στα λόγια. 

Αυτό δεν αναιρεί την υποχρέωση για σχολαστική τήρηση των μέτρων ατομικής προστασίας και υγιεινής, ιδιαίτερα μετά την πρόσφατη μετάλλαξη του ιού, με τη γνωστή ραγδαία αύξηση της μεταδοτικότητας. Ως εκ τούτου, η προτροπή για εμβολιασμό γίνεται σήμερα ισχυρότερη από ποτέ, ως απάντηση στις ανυπόστατες θεωρίες συνομωσίας που διαπερνούν όλες τις κοινωνίες. Σε κάθε περίπτωση, η ενίσχυση των δεσμών εμπιστοσύνης των ατόμων προς την επιστημονική κοινότητα είναι πλέον μονόδρομος, με εξαιρετική έμφαση στην πρόληψη και για την ψυχική υγεία.

Γιατί όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ο Ιπποκράτης: «Κάθε νόσος ξεκινά πρώτα από την ψυχή και μετά καταλήγει στο σώμα».

Σας ευχαριστώ πολύ!

ΝΙΚΟΣ. Σ. ΜΑΝΟΥΣΗΣ