Η αρχαία Αρμεδών;
Σε χάρτη του Marco Boschini, δημοσιεύθηκε το 1658, η Κάρπαθος, η Κάσος με τα βόρεια νησιά της ή Κασονήσια[πηγή-Galica].
Πρόκειται για τα Αρμάθια, η «μείζων πασών Κασίων νήσων».Το νησάκι που απέχει 2,734χλμ. από το Ακρ.Πούντα [του Αγ.Γεωργίου] της βόρειας Κάσου, 51 χλμ. από το Κυριαμάδι της ανατολικής Κρήτης.
Το κασονήσι δεν αναφέρεται από τον Στέφανο Βυζάντιο, στο σπουδαίο λεξικό του 5ου αιώνα μ.Χ. Η αρχαιολογική έρευνα είναι περιορισμένη, «ἐν γύψῳ κείμενη», όμως πρέπει να ήταν σημαντικός σταθμός των Κρητών τουλάχιστον πριν από 3500 χρόνια, μαζί με την αρχαία Χέλαρτο [νότια της Κάσου].
Σήμερα συναντάται βόρεια της κρητικοροδιακής ράχης ενα σημαντικό γεωλογικό υποθαλάσσιο χαρακτηριστικό εκεί όπου συγκρούονται η μικροπλάκα του Αιγαίου με την Αφρικανική Πλάκα.
Η νησίδα έχει στρατηγική θέση στον πολυσύχναστο θαλάσσιο δρόμο προς το Αιγαίο και πάνω από όλα γύψο ένα από τα πιο αγαπημένα υλικά των μινωιτών.Τον χρησιμοποιούσαν στην οικοδομική, την κατασκευή εκμαγείων, στα υφάσματα, στην κατεργασία του κρασιού,στη ζωγραφική κά.
Ομως, η φυσική ιστορία της πάει πίσω τουλάχιστον 146εκ.χρόνια όταν διαμόρφωνονταν οι πρώτοι κόκκοι από τους ασβεστόλιθους που απαρτίζουν σήμερα το βόρειο τμήμα της.Το κλίμα του πλανήτη τότε ήταν πιο δροσερό, εντούτοις ήταν ακόμα πολύ θερμότερο από αυτό που είναι σήμερα.
Αποτέλεσε μέρος της Αιγηίδας πριν από 23εκ.χρόνια. Πριν από 12εκ. χρόνια περίπου βόρεια της υπήρχε μία τεράστια προϊστορική λίμνη με μέγεθος τουλάχιστον 2 φορές όσο η Κρήτη.
Κατά τη διάρκεια της Μεσσηνιακής Κρίσης Αλατότητας [5,97 -5,33 εκ.χρόνια πριν] την περίοδο που ξεράθηκε το μεγαλύτερο μέρος της Μεσογείου μεγάλες ποσότητες γύψου και αλίτη αποτίθενται στην ευρύτερη περιοχή.
Πριν από 10000 χρόνια τα Αρμάθια με τα υπόλοιπα Κασονήσια, την μητέρα Κάσο, την Κάρπαθο και την Σαρία αποτελούν μια ενιαία γη, ένα μεγάλο νησί.
«Είναι η μεγαλύτερη των νήσων των Κασίων. Περιέχει καλλιεργήσιμη γη. Εχει γυψορυχεία απο όπου εξάγονται 10.000 τόνοι γύψου τα οποία εισάγονται στην Ρωσία στην Οδησσό.Λόγω του επιβληθέντος δασμού από την ρωσική κυβέρνηση η εισαγωγή σχεδόν έπαυσε, η δε παραγωγή περιορίστηκε σε μικρότερες ποσότητες εισαγόμενες στην Αλεξάνδρεια, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη και Πειραιά. Η ελάττωση της εξαγωγής δεν επηρέασε μονο του μεταλλωρύχους, λεμβούχους αλλά και τους πλοιάρχους. Όχι μακριά από την βορειοδυτική ακτή υπάρχει λίμνη βαθιά χωριζόμενη από την θάλασσα από στενή λωρίδα λωρίδα βραχώδους γης .Η λίμνη θα μπορούσε να γίνει ασφαλές λιμάνι εάν επικοινωνούσε με την θάλασσα.Υπάρχει επίσης ο ναός της Υπαπαντής όπου γίνεται πανηγύρι κάθε χρόνο. Ο από Κάσου μέχρι τα Αρμάθια διάπλους διαρκεί περίπου μία ώρα με πλοιάριο»,γράφει στο βιβλίο του ο δικηγόρος Μ.Μαλλιαράκης,που εκδόθηκε το 1894 στην Αλεξάνδρεια, με τίτλο «Επίτομος περιγραφή της Νήσου Κάσου».
Οι νησίδες είναι «ως ορμαθός το έν παρά το άλλο» σημειώνει στο λεξικό του ο Μιχαηλίδης-Νουάρος. Ο Κ.Μηνάς στο «τοπωνυμικό της Κάσου» μας λέει ότι το όνομα προέρχεται από την αρχαία λέξη αρμαθός.
Πράγματι πρόκειται για σύνολο από νησίδες που φαίνεται ότι είναι περασμένες σε νήμα, σύρμα ή σπάγγο, αρμαθιά.
Η κύρια νησίδα έχει εμβαδόν 2,44 τετρ.χλμ, μεγαλύτερο ύψος τα 101μ.και περίμετρο 9683μ. Η Λίμνη έχει εμβαδόν 0,02 τετρ.χλμ. και 658μ. σε περίμετρο η δε Λιμνούλα έχει εμβαδόν 739μ. και περίμετρο 113μ.
Η Λίμνη[αρχαίο τοπωνύμιο] της Αρμάθιας απέχει 55μ. από την ακτή, συναντάται σε ασβεστολιθικό υπόβαθρο. Πως μπορεί να γεννήθηκε; Στον χάρτη του 1521 του Πίρι Ρεις δεν εμφανίζεται.Η διάβρωση που δημιουργούσε η ροή υπόγειων υδάτων στα ασβεστολιθικά πετρώματα ίσως ευθύνεται για τον σχηματισμό της. Πιθανόν γεννήθηκε από κατάρρευση γιατί όχι καταβόθρας.
Κάποτε στο Αρμάθι κατοικούσαν τουλάχιστον 100 κάτοικοι. Από τα 7 καφενεία, τα σπίτια και τους στάβλους έχουν απομείνει μόνο ερείπια.Το μόνο οίκημα που στέκεται ακόμα είναι η εκκλησία Υπαπαντή, η οποία γιορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου.Γύρω από την εκκλησία υπάρχουν ερείπια από τον παλιό οικισμό.
Στο Καραοστάσι σταματούσαν παλιά τα ιστιοφόρα για να προφυλαχτούν από την τρικυμία. Ο Ορμος Μουχελής στα βόρεια έλαβε το όνομα του από κάποιο Μιχελή γι αυτό συχνά λέγεται και αυλάκι του Μιχελή.
Η νησίδα είναι διάσημη για τον γύψο της και τις ωραίες παραλίες της. Η παραλία Μάρμαρα θεωρείται ως μία από τις ωραιότερες της Μεσογείου και το τοπωνύμιο της οφείλεται στον εξαιρετικής ποιότητας γύψο που μοιάζει με μάρμαρο[Κων/νος Μηνάς, Τοπωνυμικό της Κάσου].
Ο γύψος της σχηματίστηκε υπό την επίδραση μεγάλης εισροής γλυκού νερού κάτι που πρέπει να έγινε πριν από 5,3 εκ.χρόνια.Σήμερα η ψιλή άμμος μέσα και έξω από το νερό, καθώς και ο λευκός γύψος που φαίνεται σε πολλά σημεία του βυθού δίνουν στη θάλασσα απίστευτα χρώματα.
Ο γύψος της Αρμάθιας παρουσιάζει μεγαλύτερη οικονομική αξία από αυτό της Κάσου και τα αποθέματα της δεν πρέπει να υπερβαίνουν τους 250.000 τόνους [Γ.Χριστοδούλου].
Είναι ορυκτό του ασβεστίου από το οποίο παράγεται το γυψοκονίαμα για οικοδομική, ορθοπεδική, οδοντιατρική,καλλιτεχνική χρήση ,κά. Στην αρχαία ελληνική γύψος [θηλυκό] σήμαινε κιμωλία, ήταν είδος ασβέστου.Στο λεξικό Liddell-Scott: γύψος είναι κιμωλία γῆ, Ἡρόδοτος, Πλάτων Φαίδωνι 110C. ΙΙ. εἶδος ἀσβέστου μετ’ ὀξέος χαλκάνθου μεμιγμένης, gypsum, Θεόφραστος Λίθοι.
Το γυψορυχείο της λειτούργησε μέχρι τα μέσα του 20ου και.Μέχρι τις αρχές του 1970 στο νησάκι ζούσαν λίγοι κτηνοτρόφοι με τις οικογένειες τους. Στην απογραφή του 1951 αναφέρθηκαν 8 μόνιμοι κάτοικοι.
Γύρω από την ζώνη η περιοχή είναι τεκτονικά ενεργή.Ο μεγαλύτερος σεισμός που εκδηλώθηκε βόρεια της Κάσου είχε 5,6 βαθμούς, συνέβη στις 9 Αυγούστου 1944 και είχε επίκεντρο 39 χλμ. βορειοδυτικά της νησίδας. Βόρεια, βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά συναντώνται τα σημαντικά υποθαλάσσια ρήγματα Βόρεια Κάσος [μήκος 88χλμ.], Δυτική Κάσος [50χλμ.] και Στενό Κάσου [63χλμ.] που μπορούν να δώσουν σεισμούς από 6,5-6,7 βαθμούς.
Το νησάκι σήμερα είναι ακατοίκητο όμως από τα μέσα του 2000 υπάρχει παρατηρητήριο όπου φυσιολάτρες και μέλη οικολογικών ομάδων μπορούν να μελετούν την πανίδα της περιοχής.Διοικητικά ανήκει στον δήμο Κάσου.
Γεωδίφης
