Οφιδούσα της Αστυπάλαιας
Τουλάχιστον 6 νησάκια στην αιγαιακή μικροπλάκα έχουν όνομα που σχετίζεται με το ελληνιστικό «ὀφίδιον».
Το φίδι είναι από τα παλαιότερα και πιο διαδεδομένα μυθολογικά σύμβολα. Έχει σχέση με μερικές από τις παλαιότερες τελετές που είναι γνωστές στην ανθρωπότητα και αντιπροσωπεύουν τη διπλή έκφραση του καλού και του κακού.
Σε ορισμένους πολιτισμούς, τα φίδια ήταν σύμβολο γονιμότητας. Η Μεγάλη Θεά είχε συχνά φίδια στην αρχαία Κρήτη ως φύλακες των μυστηρίων γέννησης και αναγέννησης.
Το τοπωνύμιο δεν είναι μεσαιωνικό αλλά αρχαίο που έχει χρησιμοποιηθεί κατά κόρον από τους Αιγαιοπελαγίτες.
Το νησάκι του Ιταλού χαρτογράφου, νομικού και σκακιστή δεν είναι η Οφιούσα δηλαδή η Κύθνος του Στέφανου Βυζάντιου. Ούτε η Όχεντρα των Νήσων Ξεναγόρα ή η Φιγδιούσα των Κουφονησιών [Παροναξίας], η Φήμαινα των Φούρνων ή το Φορμέκουλο στη Δυτική Ακαρνανία.
Είναι η Οφιδούσα της Δωδεκανήσου, η ακατοίκητη σήμερα νησίδα στα δυτικά της Αστυπάλαιας όπου σώζονται ερείπια αρχαίου και ίσως μεσαιωνικού οικισμού.
Θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι έλαβε το όνομα της επειδή είναι γεμάτη από φίδια [«ὀφιώδης νῆσος», Στράβων]. Ωστόσο, εκτιμώ ότι ονομάστηκε επειδή είναι μακρόστενη και μοιάζει με φίδι. Άλλωστε το εξόγκωμα με την τοποθεσία Μουτσούνα ή Μουτσούνο [ρύγχος του ερπετού] ενισχύει αυτή την άποψη.
Απέχει 10,5 χλμ από την μητέρα Αστυπάλαια και από το γειτονάκι της Ποντικούσα 7,5χλμ. Η νησίδα βρίσκεται κοντά σε προϊστορικά σημαντικά κέντρα του Αιγαίου. Απέχει 38 χλμ. νότια από την αρχαία Μινώα της Αμοργού,έναν σπουδαίο οικισμό που ανάγεται στην Ύστερη Νεολιθική περίοδο, την 4η π.Χ. χιλιετία. Τόσο την Αστυπάλαια που πρωτοκατοικήθηκε προϊστορικά [μεταγενέστερα από Μινωίτες, Κάρες, Μυκηναίους, κά] όσο και την Σαντορίνη από την 5η χιλιετία π.Χ.
Η γύρω από την Αστυπάλαια θάλασσα θεωρείται «ιχθυόεσσα», λόγω των άφθονων αλιευμάτων, την μνημονεύει ο ρωμαίος ποιητής Οβίδιος.
Η γεωλογική ιστορία των κρυσταλλικών ασβεστόλιθων της Οφιδούσας αρχίζει 250 εκ.χρόνια πριν.Το Τριαδικό οι σχηματισμοί της αποτελούν μέρος της γεωτεκτονικής ζώνης Τρίπολης. Στην νησίδα παρατηρείται και σχηματισμός φλύσχη 34εκ.ετών εκεί όπου υπάρχουν τα αρχαία ερείπια ο οποίος σχετίζεται με την ανάδυση της ζώνης.
Παλαιογεωγραφικά πριν από 18 εκ. χρόνια αποτελεί μέρος της μεγάλης ξηράς της Αιγηίδας, νότια της υπήρχε μία τεράστια λίμνη που από τα Κύθηρα έφτανε στην Τήλο και εκτεινόταν βόρεια της Κρήτης.
Πριν από 12 εκ. χρόνια όλα τα νησιά των Κυκλάδων αποτελούν μία ενιαία ξηρά. Μεταξύ Αμοργού και Αστυπάλαιας υπάρχει μια σημαντική λίμνη η οποία συνορεύει με την Οφιδούσα.
Το χρονικό διάστημα από 2 εκ. μέχρι πριν από 7.000 χρόνια αποτελούσε ένα ενιαίο νησί μαζί με την Αστυπάλαια. Πριν από 6000 έχει αποκτήσει το φιδίσιο της στυλ το οποίο διατηρεί μέχρι τις μέρες μας.
Η νησίδα κατοικείται τον Μεσαίωνα σύμφωνα με τους χάρτες των περιηγητών, ομως μετά από τον 17ο αιώνα δεν εμφανίζεται πλέον ο πύργος. Μήπως καταστράφηκε από το τρομερό ηφαιστειακό επεισόδιο των 6 βαθμών της 8ης Οκτώβρη του 1650; Τότε που δραστηριοποιήθηκε το Κολούμπο το οποίο βρίσκεται 58 χλμ. δυτικά της Οφιδούσας.
Περιβάλλεται από 2 σημαντικά υποθαλάσσια ρήγματα, το της Βόρειας και Νότιας Αστυπάλαιας ενώ ακόμη βορειότερα είναι το Ρήγμα της Αμοργού τα οποία μπορούν να δώσουν σεισμούς με μέγεθος έως και 7,5 βαθμούς. Ο μεγαλύτερος γνωστός σεισμός στην περιοχή συνέβη στις 9 Ιουλίου 1956, με επίκεντρο περίπου 18χλμ.ΒΔ από την νησίδα, από το Ρήγμα της Αμοργού. Το τσουνάμι που ακολούθησε τον μεγάλο σεισμό χτύπησε το ακρ.Καστράκι της νησίδας και μάλλον έφτασε σε ύψος τα 30μ.
Επι ιταλοκρατίας φαίνεται καλλιεργημένο στο μεγαλύτερο μέρος της. Ζει μια οικογένεια αποτελούμενη από 5 άτομα.
Η Οφιδούσα χαρακτηρίζεται από απόκρημνες και βραχώδεις ακτές, έχει εμβαδόν 1,65 χλμ., περίμετρο ακτογραμμής 10,64 χλμ. και ψηλότερη κορυφή τα 133μ. ΒΑ της Μουτσούνας.
Αποτελεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας για τα είδη: Μαυροπετρίτης Falco eleonorae, Αιγαιόγλαρος Larus audouinii και Μύχος Puffinus yelkouan από το Ευρωπαϊκό Οικολογικό Δίκτυο NATURA 2000.Η βλάστησή της είναι κυρίως φρυγανώδης ενώ έχει και θαμνοκυπάρισσο juniperus phonicea.
Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή δεν έχει μόνιμους κατοίκους, ανήκει στον δήμο Αστυπάλαιας.
Γεωδίφης
