Η γεωλογία του μεγάλου ναού της Αρτέμιδος της Εφέσου!

Ο Ναός της Αρτέμιδος [Diana] από τον Φερντιντάν Νταμπ [1834-1902]. Βρίσκεται στη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας ,σύγχρονη Τουρκία, χτίστηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. Το τεράστιο μέγεθος του, με διπλάσιες διαστάσεις από άλλους ελληνικούς ναούς, συμπεριλαμβανομένου του Παρθενώνα, το έκανε σύντομα να θεωρηθεί ως ένα από τα 7 Θαύματα του Αρχαίου Κόσμου.

Έχουν γραφτεί πολλά για τον ναό όμως ελάχιστα είναι γνωστά για την γεωλογία του.

Ο ναός ήταν ένα αρχαίο ιερό αφιερωμένο στην Άρτεμη, κόρη του Δία και της Κώας Λητούς. Η δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα ήταν η βασίλισσα των βουνών,των δασών, θεά του κυνηγιού, προστάτιδα των εγκύων γυναικών, μικρών παιδιών και ζώων.

Η Εφεσος ιδρύθηκε κοντά στο στόμιο του Κάυστρου ποταμού, γύρω στο 1000 π.Χ από Ίωνες, πιθανόν από την Αθήνα. Στις βόρειες πλαγιές του Όρους Panayır dağı ιδρύθηκε η παλιά πόλη που κατοικείτο αρχικά από Κάρες και άλλους γηγενείς οι οποίοι είχαν φτιάξει έναν ναό της Κυβέλης. 

Η παλαιότερη έκδοση του ναού [ένα τέμενος] πριν από την ιωνική μετανάστευση χρονολογείται στην Εποχή του Χαλκού. Ο Καλλίμαχος, στον ύμνο του για την Άρτεμη, το απέδωσε στους Αμαζόνες.Τον 7ο αιώνα π.Χ. καταστράφηκε από πλημμύρα.

Ενας νέος μεγάλος ναός της Αρτέμιδος χτίστηκε γύρω το 550 π.Χ, όμως  καταστράφηκε στις 21 Ιουλίου 356 π.Χ. από μια πράξη εμπρησμού που διέπραξε ο Ηρωστράτος. Σύμφωνα με την ιστορία, το κίνητρό του ήταν η φήμη με κάθε κόστος. Τον ναό είχε κατασκευάσει ο Χερσίφρων, αρχιτέκτονας της Κνωσού.

Γύρω στο 4ο αιώνα π.Χ σε μία νέα πλημμύρα του ποταμού ο ναός μετακομίζει στην θέση όπου σήμερα βρίσκονται τα ερείπια του.

Ο ναός της Αρτέμιδος ξαναχτίστηκε, εξίσου μεγάλος αλλά και πιο περίπλοκος. Ήταν αυτή η 2η έκδοση του Ναού της Αρτέμιδος που έγινε γνωστή σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα ο ναός της Αρτέμιδος καταστράφηκε ξανά το 262 μ.Χ. όταν οι Γότθοι εισέβαλαν στην Έφεσο, μετά  δεν ξαναχτίστηκε.

Στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., η Έφεσος έγινε η ρωμαϊκή πρωτεύουσα της Μικράς Ασίας και το σημαντικότερο εμπορικό, θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο της περιοχής.

Οι εποχιακές πλημμύρες του ποταμού Cayster [Küçük Menderes] ήταν η κύρια πηγή του λάσπης που προοδευτικά πλημμύρισε το λιμάνι.

Οτι, ο ναός καταστράφηκε από τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, δεν μπορεί να επιβεβαιωθεί. Λέγεται ότι στη συνέχεια λεηλατήθηκε από τους ίδιους τους κατοίκους της περιοχής, όπου πήραν τα μάρμαρα του ναού και τα έκαναν ασβέστη, όπως εξάλλου γινόταν μέχρι και τον 19ο αιώνα σε όλη την Ελλάδα.

Ο Ιουστινιανός τον 6ο αιώνα πήρε από τον ήδη ερειπωμένο ναό κάποιους κίονες και ίσως κάποια ειδώλια, και τα ενσωμάτωσε στην Αγία Σοφία και ίσως στο Ιερό Παλάτι.

Το 1864, το Βρετανικό Μουσείο χρηματοδότησε τον John Turtle Wood να σκάψει την περιοχή με την ελπίδα να βρει τα ερείπια του ναού της Αρτέμιδος. Μετά από 5ετή αναζήτηση, βρήκε τελικά τα ερείπια του Ναού της Αρτέμιδος κάτω από 8 μέτρα από το έδαφος μέσα στην λάσπη του βάλτου. 

Μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι έχουν ανασκάψει την περιοχή, αλλά δεν έχουν βρει πολλά.Στην ίδια την Έφεσο, από τους 127 κίονες που στήριζαν την οροφή αυτού του υπέροχου κτιρίου, παραμένει μόνο ένας. Σήμερα τα περισσότερα ευρήματα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.

Ο πλούτος της Εφέσου εξαρτιόταν από την γεωλογία και την γεωγραφία της. Βρισκόταν σε μία εύφορη κοιλάδα με βαθύ λιμάνι.

Η πόλη έχει θεμελιωθεί πάνω σε φερτά, χαλαρά, κυρίως ποταμοχειμάρια υλικά. Η ευρύτερη περιοχή αποτελεί μέρος της ενεργής και πολύ σημαντικής τεκτονικής τάφρου Kucuk Menderes. Ο γειτονικός ορεινός όγκος, το Κέρας του Μεντερέ αποτελείται από ιζηματογενή πετρώματα, σχιστόλιθους, γνεύσιους και μάρμαρα.

Σύμφωνα με τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο, ο ναός χτίστηκε σε μια βαλτώδη περιοχή για να τον προστατεύσει από τους σεισμούς. Ηταν φτιαγμένος εξ΄ ολοκλήρου από μάρμαρο.Ο ελληνιστικός ναός περιείχε περίπου 50.000 m3 μαρμάρου.Ηταν μια πολύ βαριά κατασκευή πάνω σε «σάπιο» υπέδαφος.

Τα ερείπια του ναού σήμερα βρίσκονται μόλις 8μ. πάνω από το επίπεδο της θάλασσας. Απέχει 7,83 χλμ. από την κοντινότερη ακτογραμμή.Την ελληνιστική περίοδο η ακτογραμμή περνούσε κοντά από τον ναό, περίπου 7,3χλμ. πιο μέσα στην ενδοχώρα. Την ρωμαϊκή περίοδο ήταν κοντά στην πόλη. Η μεταβολή της ακτογραμμής έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατασκευή του Αρτεμισίου τόσο του 550π.Χ  όσο και του 356π.Χ.

Το μάρμαρο για την κατασκευή του διάσημου ναού το πήραν 15 χλμ. ΒΑ από το Belevi. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι εξορύχθηκε στο λατομείο του Αϊτέκιν [Κέντι Çiftligi]. Η κατασκευή του πρώτου κτιρίου που είναι γνωστό ότι χρησιμοποίησε μάρμαρο ως δομικό υλικό άρχισε ήδη στα τέλη του 7ου αιώνα στη δυτική πλευρά του ναού της Αρτέμιδος. Τα θεμέλια αυτού του κτιρίου είναι επίσης από «κίτρινο» ασβεστόλιθο, αλλά οι ανερχόμενοι τοίχοι ήταν από μάρμαρο.Τα λατομεία που χρησιμοποιούνται για τον αρχαϊκό ναό είναι επίσης το Belevi και το Kuçini.

Πως καταστράφηκε ο ναός; Δεν φταίνε μόνο οι πλημμύρες του ποταμού Κάυστρου που προκάλεσαν την καταστροφή του ναού.Οι ιστορικοί σεισμοί που έπληξαν την περιοχή δεν είναι γνωστοί στο σύνολο τους. Ομως, ο Ναός της Αρτέμιδος περιβάλλεται από σημαντικά ρήγματα που η κατα καιρούς ενεργοποίηση τους προξένησε την σταδιακή καθίζηση του ιερού. Τα βαλτώδη εδάφη προστάτευσαν το ελληνιστικό ναό από τους σεισμούς, όπως σωστά είχαν εκτιμήσει οι αρχαίοι μηχανικοί. Αλλά όχι από την καθίζηση που υπόκεινται τα χαλαρά εδάφη σε ισχυρές σεισμικές καταπονήσεις με κοντινό επίκεντρο που ξεπερνούν τους 6,5 βαθμούς.

Ο σεισμός του 47 μ.Χ [δες χάρτη] με τουλάχιστον 7 βαθμούς, από το νότιο ρήγμα Kucuk Menderes Graben, εκτιμώμενο επίκεντρο μόλις 17 χλμ. ΒΑ από τον ελληνιστικό ναό προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στα αρχαία κτίρια της Εφέσου. 

Μελετώντας την γεωλογία του Αρτεμισίου της Εφέσου μπορώ να υποθέσω ότι ένας αρχαίος ναός αφιερωμένος στην θεά του κυνηγιού είχε κάποιες προδιαγραφές που τηρούσαν σε γενικές γραμμές οι αρχαίοι μηχανικοί. Ποιές ήταν; Να βρίσκεται σε βάλτο, σε ενεργή τεκτονικά  περιοχή, να γειτονεύει με σημαντικό ποτάμιο σύστημα,να είναι έξω από την πόλη που εξυπηρετεί, να είναι από μάρμαρο, να είναι μεγάλων διαστάσεων και να  συναντάται σε υπώρειες ενός σημαντικού βουνού.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.Βρετανικό Μουσείο

2.Demise of a harbor: a geochemical chronicle from Ephesus

Hugo Delile, Janne Blichert-Toft, Jean-Philippe Goiran, Friederike Stock, Florent Arnaud-Godet,Jean-Paul Bravard, Helmut Brückner, Francis Albarede

3.Βικιπαίδεια

4.Παιδί της Ρέας,τριλογία

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ο Παρθενώνας της Αθήνας,  σε σύγκριση με το Αρτεμίσιο της Εφέσου (130μ x 70μ.) και το  ναό του Απόλλωνα  των Διδύμων (110μ x 60μ.). Και οι δύο χτισμένοι στη Μικρά Ασία, ήταν από τους μεγαλύτερους ναούς της ελληνικής αρχαιότητας μαζί με το Ηραίο της Σάμου.

Η γεωλογία του ιερού της Αρτέμιδος[ρήγματα και ιστορικοί σεισμοί]

Ότι έχει απομείνει από τον Ναό της Αρτέμιδος το 2017 [από την Βικιπαίδεια]

Μαρμάρινο μέλος από το Αρτεμίσιο της Εφέσου. Βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. 

Μαρμάρινο μπλοκ από σύμη, από τον Ναό της Αρτέμιδος του 4ου αιώνα π.Χ. Βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. 

Η πόλη της Εφέσου κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, όπως την φαντάστηκε ο Βρετανός αρχιτέκτονας Edward Falkener, που πέρασε δύο εβδομάδες για να εξερευνήσει και να σχεδιάσει τα ερείπια το 1845, σχεδόν δύο δεκαετίες πριν ο John Turtle Wood (1821-1890) ξεκινήσει τις πρώτες αρχαιολογικές ανασκαφές το 1863.