Που έγινε η Μεγάλη Έκρηξη της Κω;

Μέχρι το 2003, το υπερηφαίστειο δεν ήταν ένας επιστημονικός όρος που χρησιμοποιούσαν οι ηφαιστειολόγοι. Συνήθως οι επιστήμονες προτιμούσαν τις περισσότερες φορές τον όρο μεγακαλντέρα. Ωστόσο τον τελευταίο καιρό είδαμε ότι και ο όρος αυτός δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε ηφαίστεια τεραστίων διαστάσεων που απαντώνται σε ορισμένα μέρη της Γης. Τα υπερηφαίστεια είναι σχετικά νέα στην επιστήμη.  Έτσι πρόσφατα μετά τις τελευταίες ανακαλύψεις η επιστημονική κοινότητα έθεσε κάποιες προδιαγραφές που πρέπει να τηρεί ένα υπερηφαίστειο. Όμως τι είναι ένα υπερηφαίστειο;

Ένα υπερηφαίστειο είναι ένα ηφαίστειο, ικανό να δώσει ηφαιστειακή έκρηξη, η οποία μπορεί να εκτινάξει υλικό περισσότερο από 1.000 κυβικά χιλιόμετρα (240 κυβικά μίλια), και η οποία είναι χιλιάδες φόρες περισσότερη από τις ιστορικές ηφαιστειακές εκρήξεις. Ένα υπερηφαίστειο δηλαδή εκτινάσσει περισσότερο από 1 τρισεκατομμύριο τόνους ηφαιστειακού υλικού όταν εκρήγνυται και μπορεί να καλύψει μια ολόκληρη ήπειρο από τέφρα. Μια έκρηξη του είναι περίπου 30 φορές ισχυρότερη από την ηφαιστειακή έκρηξη που εμφανίστηκε στο Κρακατόα της Ινδονησίας. Οι εκρήξεις των υπερηφαιστείων μετρούνται με έναν ηφαιστειακό δείκτη Explosivity 8 (vei-8) και αφορά κολοσσιαία γεγονότα που ρίχνουν έξω από τον κρατήρα τεράστιες ποσότητες από ηφαιστειακό  υλικό. Οι Vei-7 ή 8 εκρήξεις είναι τόσο ισχυρές που διαμορφώνουν συχνά κυκλικές καλντέρες αντί των απλών κώνων επειδή η προς τα κάτω απόσυρση του μάγματος αναγκάζει την επικαλυπτόμενη μάζα να καταρρεύσει και να γεμίσει την κενή αίθουσα μάγματος που βρίσκεται από κάτω.

Όλοι γνωρίζουμε ότι πριν από 161.000 χρόνια από σήμερα, έγινε μια τεράστια έκρηξη στον υποθαλάσσιο χώρο της Κω που ξεκίνησε από ένα μεγάλο ηφαίστειο που βρισκόταν μεταξύ Γυαλί-Κω και Νισύρου. Το συγκεκριμένο ηφαίστειο τίναξε στον αέρα 240 δισεκατομμύρια τόνους λιωμένο πέτρωμα και κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος της Κω, με στρώματα ελαφρόπετρας και ηφαιστειακής στάχτης πάχους δεκάδων μέτρων. Την εποχή εκείνη το Γυαλί και η Στρογγυλή δεν υπήρχαν, ενώ η Νίσυρος ήταν ένα υποθαλάσσιο ηφαίστειο που πιθανά μόνο η κορυφή του βρισκόταν πάνω από τη θάλασσα. Η έκρηξη ήταν πάρα πολύ μεγάλη, έδωσε καλντέρα σαν αυτή ενός υπερηφαιστείου όμως τίναξε στον αέρα 240 δισεκατομμύρια τόνους και ήταν κατά πολύ λιγότερο από το 1 τρισεκατομμύριο τόνους ηφαιστειακού υλικού που ορίζουν οι νέες προδιαγραφές. 

Ένα υπερηφαίστειο είναι η ισχυρότερη γνωστή καταστρεπτική δύναμη στον πλανήτη. Μόνο αστεροειδή ή άλλα κοσμικά γεγονότα είναι πιο ισχυρά και μπορούν να υπερβούν το μέγεθός τους. Η διαφορά μεταξύ των ηφαιστείων και υπερηφαιστείων έγκειται στον  τρόπο με τον οποίο το μάγμα ανέρχεται στην επιφάνεια. Σε ένα κανονικό ηφαίστειο, μια λεπτή δεξαμενή μάγματος οδηγεί σε έναν υψωμένο κώνο, με ένα σχετικά λεπτό στρώμα βράχου που προστατεύει το μάγμα από την επιφάνεια. Όταν αυξάνεται η πίεση από κάτω αυτό το ενισχύει αρκετά, με αποτέλεσμα το μάγμα να εξέρχεται προς τα πάνω.  Σε  ένα υπερηφαίστειο, το μάγμα εμφανίζεται κοντά στην επιφάνεια, αλλά μια μεγάλη μάζα του βράχου το αποτρέπει από την έξοδο. Αυτός ο βράχος διαμορφώνει την μελλοντική καλντέρα. Κατά τη διάρκεια των εκατοντάδων χιλιάδων των ετών, το μάγμα από κάτω ενισχύεται σε υλικό που συσσωρεύεται σε μια τεράστια δεξαμενή που ασκεί πίεση στην επιφάνεια. Όταν αυτή η πίεση φθάσει σε ένα κρίσιμο κατώτατο όριο, ανατινάζει ολόκληρη την επιφάνεια και ταυτόχρονα καταβυθίζεται δημιουργώντας την καλντέρα εκτινάσσοντας τις εκατοντάδες των κυβικών χιλιομέτρων της λειωμένης λάβας.

Η τελευταία φορά που ένα ηπερηφαίστειο εξερράγη ήταν το Toba της Sumatra περίπου 71.000 έτη πριν. Η τέφρα σκέπασε τον ουρανό και η ανθρωπότητα τότε βρέθηκε κοντά στην εξάλειψη. Οι ανθρωπολόγοι υπολογίζουν ότι μόνο περίπου 5.000 άνθρωποι επέζησαν σαν συνέπεια αυτού του γεγονότος. Ένα άλλο διάσημο υπερηφαίστειο βρίσκεται κάτω από το εθνικό πάρκο Yellowstone, στις ΗΠΑ. Η καλντέρα του είναι περίπου 40-50 χιλιόμετρα. Είναι τόσο μεγάλη ώστε να είναι ορατή από το διάστημα. Το Yellowstone, εκρήγνυται περίπου μιά φορά κάθε 600.000 έτη. Η τελευταία φορά που έδωσε ηφαιστειακή έκρηξη ήταν  630.000 έτη πριν.

Γεωδίφης

Μύθος των Κώων για το ακρωτήριο Χελώνη