Η αναγκαιότητα της έρευνας και καινοτομίας
Η έρευνα και η καινοτομία συγκαταλέγονται στους πρώτους τομείς πολιτικής της ΕΕ κατά την πανδημική κρίση με προϋπολογισμό ύψους 95,5 δις ευρώ καθόσο το πρόγραμμα «Horizon Europe» καθίσταται το ισχυρότερο πρόγραμμα έρευνας και καινοτομίας στον κόσμο και θα αποφέρει κέρδος έως και 11 ευρώ στο ΑΕΠ ανά ευρώ επένδυσης ενώ θα δημιουργηθούν 100.000 θέσεις εργασίας μέχρι το 2027.
Το πρόγραμμα «Horizon Europe», θα δώσει ώθηση στην έρευνα και στην πρωτοποριακή καινοτομία όπως η υγεία,το κλίμα, ο ψηφιακός χώρος, η ενέργεια και η κινητικότητα, τα τρόφιμα,η γεωργία και η βιοποικιλότητα, ο πολιτισμός και η δημιουργικότητα, η πολιτική προστασία, η βιομηχανία και το διάστημα, ενώ θα επικεντρωθεί, στις ευρωπαϊκές αποστολές και στις εταιρικές σχέσεις.
Το πρόγραμμα θα συνεχίσει να υποστηρίζει σθεναρά την έρευνα αιχμής μέσω του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ΕΣΕ) και θα ενθαρρύνει περισσότερους νέους και νέες να σταδιοδρομήσουν στην έρευνα μέσω των δράσεων Marie Sklodowska-Curie (MSCA) και θα επενδύσει σε ερευνητικές υποδομές παγκοσμίου κύρους για να βοηθήσουν την Ευρώπη να προσελκύσει ικανούς ερευνητές με παγκόσμιες προκλήσεις.
Το πρόγραμμα «Ηorizon Europe» περιλαμβάνει ανατρεπτικές, προηγμένες και ρηξικέλευθες καινοτομίες στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας και στο Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Καινοτομίας με αύξηση του προϋπολογισμού πέραν του 3,3% του συνολικού προϋπολογισμού που είναι σήμερα για ισχυρότερη συμμετοχή ερευνητών και φορέων καινοτομίας προς όφελος των Ευρωπαίων πολιτών. Το Ελληνικό Σύστημα Καινοτομίας βασίζεται στις επιχειρήσεις (μεγάλες, μεσαίες, μικρομεσαίες, καινοτόμες starts-ups), στο εκπαιδευτικό σύστημα (ερευνητικοί φορείς, πανεπιστήμια, φορείς κατάρτισης) και στην κυβέρνηση και στους κρατικούς φορείς.
Καλές πρακτικές στην Ελλάδα είναι η ευρωπαϊκή τεχνολογική πλατφόρμα «Food for Life», οι θερμοκοιτίδες επιχειρήσεων στα πανεπιστήμια, όπως η Μονάδα Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο ΕΜΠ, η θερμοικοιτίδα ΕΠΙ.νοώ στο ΕΠΙΣΕΥ/ΕΜΠ ή η Μονάδα ACEin στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, τα Τεχνολογικά Πάρκα,όπως το ΤΕΠΑ «Λεύκιππος» του ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» και άλλα αντίστοιχα στο Λαύριο, στην Πάτρα, στην Κρήτη, στη Θεσσαλία κ.α. καθώς και τα προγράμματα Διδακτορικών Διατριβών και το UPatras IQ του Πανεπιστημίου Πατρών.
Στην Ελλάδα η αύξηση των δαπανών είναι χαμηλή καθόσο το 2019 ανήλθε στο 1 δις ευρώ, ενώ τα τελευταία 36 χρόνια η χώρα μας βρίσκεται σταθερά στις πρώτες δέκα Ευρωπαικές χώρες με περισσότερο από το 10% των συνολικών δαπανών να προέρχεται από ευρωπαϊκά προγράμματα. Οι δαπάνες για R&D από τον ιδιωτικό τομέα είναι πολύ χαμηλές (0,59% του ΑΕΠ, έναντι 1,42% μέσου όρου στην ΕΕ), ενώ οι συνολικές δαπάνες για R&D στην Ελλάδα το 2019 ήταν 2,34 δις ευρώ έναντι 2,14% στην ΕΕ, συγκριτικά με Ευρωπαϊκές χώρες ανάλογου πληθυσμού να διαθέτουν πενταπλάσια ποσά.
Στην κατάταξη του Global Innovation Index, του δείκτη συνεργασίας επιχειρήσεων και πανεπιστημίων η Ελλάδα καταλαμβάνει την 119η θέση ανάμεσα σε 131 χώρες και την 118η θέση στην ανάπτυξη clusters ενώ οι ελάχιστοι ξένοι ερευνητές εργάζονται στην Ελλάδα. Οι Έλληνες ερευνητές ενώ είναι πολύ παραγωγικοί, η έρευνά τους καταλήγει σε ελάχιστες πατέντες, καθόσο κατατίθενται μόνο 8,38 αιτήσεις για διπλώματα ευρεσιτεχνίας/εκατ. κατοίκων, μάλιστα δε το 42,5% των Ελλήνων ηλικίας 25-34 ετών είναι απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και οι περισσότεροι είναι εκπαιδευμένοι σε τομείς χωρίς ζήτηση στην αγορά εργασίας.
Στη χώρα μας το παραγωγικό μοντέλο είναι δυσλειτουργικό στην διασύνδεση της Έρευνας και Ανάπτυξης με την οικονομία και τις ελληνικές επιχειρήσεις, με μεγάλο βαθμό επιχειρηματικότητας ανάγκης και όχι ευκαιρίας καθώς δραστηριοποιούνται σε μη παραγωγικούς και εσωστρεφείς τομείς (εστίαση και λιανεμπόριο), ενώ το 43% αυτών των νέων επιχειρήσεων που ιδρύθηκαν το 2020, ήταν ατομικές. Στο θέμα του R&D, προτείνεται η καθιέρωση ενός μόνιμου εθνικού προγράμματος έρευνας (ΕΠΕ), με συμπληρωματική χρηματοδότηση των ευρωπαϊκών προγραμμάτων και στρατηγική στόχευση, απαραίτητη, δε, κρίνεται η σταδιακή και σταθερή αύξηση της χρηματοδότησης των πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων.
Επιβάλλονται η ανάγκη ενίσχυσης και ανανέωσης του ερευνητικού δυναμικού των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων, η ερευνητική συνεργασία με εταιρίες, η κατοχύρωση και αξιοποίηση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, η δημιουργία spin-offs εταιριών, η απλοποίηση της λειτουργίας των Ειδικών Λογαριασμών Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ) των πανεπιστημίων, αλλά και η ριζική αναβάθμιση της συνολικής εκπαίδευσης φοιτητών για ανάληψη επιχειρηματικής δράσης και συνεργασία με την βιομηχανία και τις επιχειρήσεις.