Μεταλλείο γαληνίτη στον Ασώματο-1
Κύρια γαλέρα του Μεταλλείου του Ασφενδιού Κω.
Η κατάληψη των Δωδεκανήσων από τους Ιταλούς αρχίζει το 1912. Για 31 χρόνια στο νησί της Κω γίνονται σημαντικά έργα μεγάλης κλίμακας. Η αξιοποίηση των φυσικών πόρων του νησιού ήταν υψίστης σημασίας. Στο Όρος Ωρομέδοντα- σήμερα γνωστό ως Δίκαιος- επιδίωξαν να εκμεταλλευθούν μία μεταλλοφόρο φλέβα από αργυρομόλυβδο [γαληνίτη], χαλκοπυρίτη και μαγνητικά σιδηρούχα.
Το Μεταλλείο -όπως πλέον αποκαλείται -βρίσκεται νοτιοανατολικά της ενορίας Ασωμάτων, η μεγαλύτερη συνοικία του Ασφενδιού, σε υψόμετρο 379-390 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και όχι 703 μέτρα [κοντά στην κορυφή του Δίκαιου] όπως έχει καταγραφεί σε δημόσια αρχεία.
Αρχικά το μεταλλείο λειτούργησε το 1932 υπό την καθοδήγηση ενός Αμερικάνου μεταλλειολόγου ο οποίος άνοιξε 3 γαλέρες, με μήκος 50-100 μέτρων η καθεμία .Πρόλαβε να εξορύξει 300 τόνους μεταλλεύματος πριν το «απαλλοτριώσουν», οι Ιταλοί - με συνοπτικές διαδικασίες- στα πλαίσια του προγράμματος αξιοποίησης και εκμετάλλευσης της δημόσιας γης.
Το 1935, το Μεταλλείο ήταν σε πλήρη λειτουργία και η εξόρυξη του μεταλλεύματος γινόταν επιφανειακά. Οι μεταλλωρύχοι χρησιμοποιούσαν ξύλινες σκαλωσιές από όπου τρυπούσαν το πέτρωμα με λοστούς και βαρειοπούλες. Το βαρύ φορτίο μεταφερόταν με βαγονέτα σε σιδηροτροχιά καθώς η αντίσταση κατά την κύλιση μεταλλικού τροχού πάνω της είναι η μικρότερη από όλες τις άλλες περιπτώσεις. Στην τοποθεσία υπήρχαν 2 λιθόκτιστοι οικίσκοι με στέγη από λαμαρίνα. Το 1935, περίπου 400 τόνοι μεταλλεύματος προωθήθηκαν στο Κάλιαρι [Σαρδηνία] σε ένα νησί με μακρά μεταλλευτική ιστορία,πλούσια κοιτάσματα μολύβδου και αργύρου και τρία αρχαία μεταλλεία αργύρου. Το γιατί παραμένει άγνωστο.
Σύμφωνα με τους Ασφενδιανούς οι Ιταλοί έβγαζαν ένα μέταλλο που περιείχε ασήμι. Από τον ίδιο χώρο οι ντόπιοι έβγαζαν και σαπουνόχωμα.
Μετά το 1960 το ορυχείο δούλεψε από τον Κ.Παπαμάνταλο και τον Ν.Μπούργα ο οποίος αργότερα έφυγε και πήγε στην Κέφαλο όπου έθεσε σε λειτουργία την εγκατάσταση εξόρυξης περλίτη. Από τότε το Μεταλλείο οριστικά εγκαταλείφθηκε αν και περιστασιακά για πολλά χρόνια οι ντόπιοι έπαιρναν πατελιά [μπεντονίτη] για να μονώνουν τα δώματα των σπιτιών τους.
Το Μεταλλείο συναντάται ακριβώς πάνω σε μία ζώνη [περίπου 203.000 τμ] από πετρώδη θραύσματα και γεώδη υλικά που αποκόπηκαν από τις πλαγιές της οροσειράς τα τελευταία 10.000 χρόνια λόγω του φαινομένου της μηχανικής αποσάθρωσης. Η ζώνη συνορεύει νότια με ασβεστόλιθους ηλικίας 163-145 εκ.ετών και το όλο σώμα περιβάλλεται από παλαιοζωικούς σχηματισμούς ηλικίας περίπου 440 εκ.ετών. Την τοποθεσία διασχίζει το ενεργό ρήγμα Ράχη του οποίου η δραστηριότητα ήταν καθοριστική στην μεταλλοφορία της περιοχής.
Ιστορικές μαρτυρίες για μεταλλευτική δραστηριότητα δεν έχουν αναφερθεί. Όμως, ο παρατηρητικότατος Ιάκωβος Ζαρράφτης περιέγραψε την ύπαρξη «αργυρομόλυβδου επι επιφανείας των βορείων κλιτύων της Αγίας Ποκούς από τους Χαηχούτες έως εις του Μπασιά. Εκτός δε τούτων φαίνεται ότι έχει και αμίαντον, αλουμίνιον κά.».
Ο γαληνίτης είναι το κυριότερο μετάλλευμα του μολύβδου,ένα τοξικό στοιχείο. Υπό προϋποθέσεις ο μόλυβδος του γαληνίτη[ εξαιτίας της κρυσταλλικής δομής του ορυκτού], δεν πρέπει να ανησυχεί και είναι σχετικά ασφαλής. Ωστόσο, η παρατεταμένη έκθεση μέσω εισπνοής ή κατάποση της κονιοποιημένης σκόνης είναι επικίνδυνη για την υγεία μας.
Παρατηρείται σε διάφορα γεωλογικά περιβάλλοντα, όπως σε υδροθερμικές φλέβες, σε αποθέσεις μεταμόρφωσης επαφής και σε ασβεστολιθικούς/δολομιτικούς σχηματισμούς. Το κοίτασμα του Ασώματου ίσως έχει δημιουργηθεί από τη διείσδυση μάγματος μέσω ρηγμάτων προς τα ανώτερα στρώματα του φλοιού[πλούσια σε διοξείδιο του πυριτίου] δημιουργώντας ένα νέο μείγμα πλούσιο σε σίδηρο,χαλκό, αλουμίνιο και μαγνήσιο. Το νέο μαγματικό μείγμα ενδεχομένως είχε έλθει σε επαφή με υπερκείμενα ανθρακικά πετρώματα οδηγώντας τα σε ανακρυστάλλωση (μεταμόρφωση). Η ποσότητα μάγματος που διείσδυσε από τα βάθη της γης, πρέπει να ψυχόταν αργά και σε μεγάλο βάθος, δίνοντας τα ορυκτά που συναντάμε σήμερα στο Μεταλλείο του Ασώματου.
Ο γαληνίτης είναι ημιαγωγός, έχει χρησιμοποιηθεί [κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο] στην κατασκευή απλών ραδιοφωνικών δεκτών, χωρίς τη χρήση ηλεκτρικού ρεύματος, καθώς ο δέκτης αντλεί την ενέργεια που χρειάζεται από τα ραδιοφωνικά κύματα.
Μία από τις παλαιότερες χρήσεις του γαληνίτη ήταν το Κολ ένα αρχαίο καλλυντικό για τα μάτια, το οποίο, στην Αρχαία Αίγυπτο, εφαρμόστηκε γύρω από τα μάτια για να μειώσει το έντονο φως του ήλιου της ερήμου και να αποκρούσει τις μύγες, που ήταν μια πιθανή πηγή ασθένειας.
Ο γαληνίτης συχνά εξορύσσεται για την περιεκτικότητα του σε άργυρο. Σε ορισμένα κοιτάσματα περιέχει περίπου 1-2% άργυρο.
Στην μυθολογία μας, το ασήμι αναφέρεται λιγότερο συχνά από τον χαλκό, τον χρυσό και τον σίδηρο. Ο Ησίοδος αναφέρει ότι κατά τη δεύτερη περίοδο της παρουσίας των ανθρώπων στον πλανήτη [γνωστή ως «αιώνας του αργύρου»] οι άνθρωποι ήταν νωθροί γιατί ο Δίας τους εξαφάνισε επειδή δεν είχαν θρησκευτικές, ηθικές και κοινωνικές αρχές. Ο επαναστάτης Προμηθέας τους αποκάλυψε τον σίδηρο,τον χρυσό,τον χαλκό, τον άργυρο και άλλα μέταλλα.
Από αργυρούχο γαληνίτη έκοβαν οι αρχαίοι Έλληνες τα νομίσματα τους. Λέγεται ότι οι αρχαίοι Αιγινήτες, τον 7ο αιώνα, ήταν οι πρώτοι που κυκλοφόρησαν αργυρά νομίσματα.
Δεν είναι γνωστό αν κάποια από τα αρχαία νομίσματα του νησιού της Κω προέρχονται από το συγκεκριμένο μεταλλείο. Αξίζει να ειπωθεί ότι η απόληψη αργύρου από γαληνίτη τα αρχαία χρόνια ήταν περιορισμένη λόγω περιορισμένων μεταλλουργικών γνώσεων και δυσκολίας ανάπτυξης των εργασιών. Ωστόσο, μετά τον 5ο αιώνα π.Χ παρατηρήθηκε βαθμιαία βελτίωση των τεχνολογικών γνώσεων που συντέλεσαν στην επεξεργασία του αργυρούχου γαληνίτη.
Σήμερα το Μεταλλείο, ένα σπουδαίο κομμάτι από την γεωλογική κληρονομιά και την αρχαιολογική ιστορία του νησιού, δεν είναι εύκολα προσβάσιμο εξαιτίας ενός τεχνικού έργου της πρώην κοινότητας που έκλεισε το πέρασμα από όπου κάποιος μπορεί να το πλησιάσει.
Στις παραπάνω φωτογραφίες μπορούμε να απολαύσουμε ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα αργυρούχου γαληνίτη από το Μεταλλείο [Δ.Τάλαρος] και την πατελιά. Επιπλέον το παρακάτω φωτογραφικό άλμπουμ περιλαμβάνει υλικό από την τελευταία επίσκεψη [28/6/2015] που έγινε μαζί με τους μόνιμους περιηγητές του Ωρομέδοντα και γνώστες της περιοχής, Γιάννη Κασιώτη και Μάνο Μαστρογιώργη.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Η Κως μια φορά και έναν καιρό- Π.Σβουρένος
2. Ιστοσελίδες- orykta.gr, USGS
3.Γεωλογικός Χάρτης Κω- ΙΓΜΕ
4.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
5.Βικιπαίδεια
6.Ορυχεία στο Αιγαίο- Ν.Μπελαβίλας, Λ.Παπαστεφανάκη
7.Ορυκτά, πετρώματα και πολιτισμός -Μ.Μ.Νικολάου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Η γεωγραφία του Μεταλλείου του Ασώματου.
