Η καλδέρα της Αλικαρνασσού

Σήμερα τα ενεργά ηφαίστεια της Ελλάδας είναι διατεταγμένα σε ένα τόξο που ονομάζουμε ελληνικό ηφαιστειακό τόξο και το οποίο επεκτείνεται από Δ προς Α του Αιγαίου. Το τόξο αποτελείται από τα ηφαίστεια που βρίσκονται στα Μέθανα, Μήλο, Σαντορίνη, Γυαλί, Νίσυρο και υποθαλάσσιο χώρο Κω. 

Η ηλικία των είναι  3-2 εκατομμυρίων χρόνων. Από αυτά μόνο εκείνα της Σαντορίνης, Νισύρου  και των  Μεθάνων  είναι ενεργά ηφαίστεια. Όλα αυτά δημιουργήθηκαν από την βύθιση της  πλάκας της Αφρικής, νότια της Κρήτης, κάτω από την περιοχή του Αιγαίου. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει τα τελευταία 15 εκατομμύρια χρόνια, σε βάθη που κυμαίνονται μεταξύ 120 και 140 χιλιομέτρων. Στα βάθη αυτά, η παρουσία της βυθισμένης λιθόσφαιρας μέσα στο μανδύα της γης δημιουργεί ιδανικές συνθήκες, που επιτρέπουν το λιώσιμο πετρώματος και τη γένεση του μάγματος. Όλη αυτή η γεωλογική διεργασία είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το ηφαιστειακό τόξο του νοτίου Αιγαίου με την παρουσία ηφαιστείων που βρίσκονται κατανεμημένα κατά μήκος μιας ζώνης μήκους 450 χιλιομέτρων.

Όμως αυτά  δεν είναι τα μοναδικά ηφαίστεια στη χώρα μας. Η Ελλάδα όπως και η μικρασιατική περιοχή είναι γεμάτη από σβησμένα ηφαίστεια, που έδρασαν πριν από εκατομμύρια χρόνια. Σχεδόν όλο το βορειοανατολικό Αιγαίο αποτελεί ένα προϊστορικό μουσείο απο χαμένα ηφαίστεια. Όσο ανεβαίνουμε προς βορρά στη χώρα μας τόσο αρχαιότερα είναι τα ηφαίστεια που συναντάμε. Στη διάρκεια του γεωλογικού χρόνου, βλέπετε τίποτα δε μένει σταθερό και αμετάβλητο. Έτσι έγινε και με την ηφαιστειότητα αφού και αυτή μετανάστευσε όλο και νοτιότερα.

Πριν  από 11-5 εκατομμύρια χρόνια (Ανώτερο Μειόκαινο), η ηφαιστειακή δραστηριότητα εμφανιζόταν βορειότερα, στο χώρο του κεντρικού Αιγαίου, την νότια Εύβοια, τη Σάμο, την Πάτμο , το ανατολικό τμήμα της Κω και την Αλικαρνασσό. Τότε η εκτεταμένη ηφαιστειακή δράση προκάλεσε την απόθεση πολλών σχηματισμών και τη δημιουργία ηφαιστειακών πετρωμάτων. Ωστόσο ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα που έγιναν εκείνη την περίοδο  ήταν οι εκρήξεις  του ηφαιστειακού κέντρου της Αλικαρνασσού.

Η πιο μεγάλη έκρηξη στη Αλικαρνασσό συνέβη πριν από περίπου 11 εκατομμύρια χρόνια  και δημιούργησε τη μεγάλη καλδέρα στην περιοχή. Τα ηφαιστειακά πετρώματα της χερσονήσου Bodrum όπως ονομάζεται σήμερα, στη ΝΔ Τουρκία και ΝΕ του Ελληνικού Τόξου, καταλαμβάνουν έκταση 138 km2. Στην δυτική πλευρά της χερσονήσου παρουσιάζονται πετρώματα από μονζονίτη τα οποία προέρχονται από εκείνη την τρομερή έκρηξη. Επιπλέον η περιοχή  εκπροσωπείται από ανδεσιτικές ροές λάβας, θόλους λάβας και πυροκλαστικά υλικά. Η ακολουθία από ιγκνιμβρίτη της περιοχής σχετίζεται με την κατάρρευση του πολύπλοκου συστήματος της καλδέρας. 

Η δομή της καλδέρας της Αλικαρνασσού ερευνήθηκε χρησιμοποιώντας SPOT εικόνες, ψηφιακά μοντέλα εδάφους (DEM) και αεροφωτογραφίες, σε συνδυασμό με τα δεδομένα πεδίου. Η καλντέρα είναι επιμήκης και ημι-ελλειπτική  ΒΑ-ΝΔ, με διαστάσεις 18,7 Χ 7,7 χιλιόμετρα. Η τοπογραφική περιοχή της καλδέρας καλύπτει περίπου 98 km2 ενώ η κατάρρευση της ζώνης υπολογίζεται στα 58 km2. Η καλντέρα θεωρείται ως  μικρό-μεσαία σε σύγκριση με άλλες. Ωστόσο ήταν ένα τρομερό γεγονός που συνέβαλλε και αυτό με την σειρά του στην δημιουργία του φυσικού τοπίου που σήμερα εμείς τόσο θαυμάζουμε.

 Γεωδίφης με πληροφορίες από την μελέτη των I. Ulusoya,*, E. Cubukcua, E. Aydara,*, P. Labazuyb, A. Gourgaudb, P.M. Vincentb

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Από την γη των Πετρουμιανών στο αρχαίο Γυμνάσιο των Παίδων της Κω. Κάποτε αρχαία σαρκοφάγος από λείψανα μιας τρομερής πυροκλαστικής ροής ηλικίας 11 εκ.ετών, των ηφαιστείων της Αλικαρνασσού, κρήνη πριν από κάποια χρόνια της Οδού Μητροπολίτη Ναθαναναήλ. Στα αρχεία της Γης δεν υπάρχει δικό σου ή δικό μου. Εκεί όλα είναι απλά κόκκοι ενός άγνωστου, παράξενου αλλά γοητευτικού κόσμου.

Τα όρια της καλδέρας της Αλικαρνασσού, με κίτρινο χρώμα.