Το αρχείο απολιθωμάτων των καλαμαριών

Λιθογραφία απεικονίζει το Loligo forbesii, ένα είδος καλαμαριού της τάξης των Myopsida. Από: Comingio Merculiano.

Τα καλαμάρια κολυμπάνε διαρκώς και ζουν σε κάποια απόσταση από τις ακτές μας. Παρατηρούνται σε διάφορα μεγέθη και γεννάνε την άνοιξη.

Μικρός τα έλεγα γουρουνάκια όταν η μάνα μου τα έφτιαχνε γεμίζοντας τα με ρύζι. Μία τεχνική που συνάντησα επίσης στη Magna Grecia, ιδίως στην παράκτια Σικελία τη δεκαετία του ΄80.

Στην αρχαία Ελλάδα, τα καλαμάρια και τα χταπόδια ήταν γνωστά και καταναλώνονταν ως τροφή, ενώ είχαν επίσης συμβολική και μυθολογική σημασία.Και οι αρχαίοι Κώοι ήταν εξοικειωμένοι με αυτά τα κεφαλόποδα από το παράκτιο και νησιωτικό περιβάλλον τους, ενσωματώνοντάς τα στη διατροφή τους και στις καλλιτεχνικές τους αναπαραστάσεις. Υπάρχουν αρχαία ψηφιδωτά που μας άφησαν οι πρόγονοι μας.

Γιγαντιαία πλάσματα που μοιάζουν με καλαμάρια, εμφανίζονται επίσης στους ελληνικούς μύθους, συχνά απεικονιζόμενα ως ισχυρές και τρομακτικές οντότητες.

Μωσαϊκό από τη ρωμαϊκή περίοδο της Κω, με ψάρια από τη Via Croce- Συνοικία του Σταυρού με τις ιδιωτικές θέρμες, μια περιοχή κοντά στο Νοσοκομείο που καταστράφηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ, από τον Παμμέγιστο σεισμό του Κεραμεικού Κόλπου.

Τα καλαμάρια και τα χταπόδια ήταν μέρος της ποικίλης θαλασσινής διατροφής στην αρχαία Ελλάδα, μαζί με ψάρια όπως ο τόνος, το σκουμπρί και τα οστρακοειδή.

Από τότε δεν λείπουν από το τραπέζι μας ιδίως κατά τις νηστείες, ωστόσο ελάχιστα είναι γνωστά για αυτά και για το αρχείο απολιθωμάτων τους. Εξελίχθηκαν από τα μαλάκια πριν ακόμη γεννηθεί η χώρα μας και το νησί της Κω, τουλάχιστον όπως το γνωρίζουμε.

Τα καλαμάρια προήλθαν και εξαπώθηκαν γρήγορα πριν από 100 εκατομμύρια χρόνια.

Χρησιμοποιώντας μια καινοτόμο προσέγγιση ψηφιακής εξόρυξης απολιθωμάτων, οι παλαιοντολόγοι ανέλυσαν περισσότερα από 250 απολιθωμένα ράμφη από 40 αρχαία είδη καλαμαριών. Τα αποτελέσματά τους υποδηλώνουν ότι η ριζική μετατόπιση από κεφαλόποδα με βαρύ κέλυφος, που κινούνταν αργά, σε μορφές με μαλακό σώμα δεν προέκυψε από τη μαζική εξαφάνιση του τέλους της Κρητιδικής περιόδου, πριν από περίπου 66 εκατομμύρια χρόνια. 

Τα πρώιμα καλαμάρια είχαν ήδη σχηματίσει μεγάλους πληθυσμούς και η βιομάζα τους ξεπερνούσε αυτή των αμμωνιτών και των ψαριών. Ήταν πρωτοπόροι στο σύγχρονο θαλάσσιο οικοσύστημα ως έξυπνοι, γρήγοροι κολυμβητές.

Τα καλαμάρια είναι η πιο ποικιλόμορφη και παγκοσμίως κατανεμημένη ομάδα θαλάσσιων κεφαλόποδων στον σύγχρονο ωκεανό, όπου διαδραματίζουν ζωτικό ρόλο στα ωκεάνια οικοσυστήματα ως θηρευτές και ως θήραμα.

Η εξελικτική τους επιτυχία θεωρείται ευρέως ότι σχετίζεται με την απώλεια ενός άκαμπτου εξωτερικού κελύφους, το οποίο ήταν βασικό χαρακτηριστικό των κεφαλόποδων προγόνων τους.

Ωστόσο, η εξελικτική τους προέλευση παραμένει ασαφής λόγω της σπανιότητας των απολιθωμάτων από μαλακούς οργανισμούς.

Το αρχείο απολιθωμάτων των καλαμαριών ξεκινά μόλις πριν από περίπου 45 εκατομμύρια χρόνια, με τα περισσότερα δείγματα να αποτελούνται απλώς από απολιθωμένους στατόλιθους - μικροσκοπικές δομές ανθρακίτη ασβεστίου που εμπλέκονται στην ισορροπία.

Η έλλειψη πρώιμων απολιθωμάτων έχει οδηγήσει σε εικασίες ότι τα καλαμάρια διαφοροποιήθηκαν μετά την μαζική εξαφάνιση του τέλους της Κρητιδικής περιόδου πριν από 66 εκατομμύρια χρόνια.

Ενώ οι μοριακές αναλύσεις των ζωντανών ειδών έχουν προσφέρει εκτιμήσεις για τους χρόνους απόκλισης των καλαμαριών, η απουσία προηγούμενων απολιθωμάτων έχει καταστήσει αυτές τις εκτιμήσεις εξαιρετικά αβέβαιες.

Στη νέα μελέτη, ο παλαιοντολόγος του Πανεπιστημίου Hokkaido, Shin Ikegami, και οι συνεργάτες του, αντιμετώπισαν αυτά τα κενά χρησιμοποιώντας ψηφιακή εξόρυξη απολιθωμάτων, η οποία χρησιμοποιεί τομογραφία λείανσης υψηλής ανάλυσης και προηγμένη επεξεργασία εικόνας για την ψηφιακή σάρωση ολόκληρων βράχων ως στοιβαγμένες εικόνες διατομής, αποκαλύπτοντας κρυμμένα απολιθώματα ως λεπτομερή τρισδιάστατα μοντέλα.

Εφάρμοσαν αυτήν την τεχνική σε ανθρακικά πετρώματα της Κρητιδικής εποχής από την Ιαπωνία, αποκαλύπτοντας 263 απολιθωμένα ράμφη καλαμαριών, με δείγματα που εκτείνονται σε 40 είδη σε 23 γένη και πέντε οικογένειες.

Τα ευρήματα δείχνουν ότι τα καλαμάρια προέκυψαν περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια πριν, κοντά στα όρια μεταξύ της Πρώιμης και της Ύστερης Κρητιδικής Περιόδου, και στη συνέχεια διαφοροποιήθηκαν ραγδαία.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς, το προηγουμένως κρυμμένο αρχείο απολιθωμάτων επεκτείνει σε μεγάλο βαθμό τη γνωστή προέλευση και των δύο κύριων ομάδων καλαμαριών - της Oegopsida κατά περίπου 15 εκατομμύρια χρόνια και της Myopsida κατά περίπου 55 εκατομμύρια χρόνια.

Τα πρώιμα οιγοψίδια εμφάνισαν ξεχωριστά ανατομικά χαρακτηριστικά που εξαφανίστηκαν στα μεταγενέστερα είδη, υποδηλώνοντας ταχεία μορφολογική εξέλιξη, ενώ τα μυοψίδια έμοιαζαν ήδη με σύγχρονες μορφές.

Η μελέτη υποδηλώνει επίσης ότι τα καλαμάρια της Ύστερης Κρητιδικής Περιόδου ήταν πιο άφθονα και συχνά μεγαλύτερα από τους συνυπάρχοντες αμμωνίτες και τα οστεώδη ψάρια, μια οικολογική κυριαρχία που προηγείται της ακτινοβολίας των οστεωδών ψαριών και των θαλάσσιων θηλαστικών κατά πάνω από 30 εκατομμύρια χρόνια, καθιστώντας τα μεταξύ των πρώτων έξυπνων, γρήγορων κολυμβητών που διαμόρφωσαν τα σύγχρονα ωκεάνια οικοσυστήματα.

«Τόσο σε αριθμό όσο και σε μέγεθος, αυτά τα αρχαία καλαμάρια σαφώς επικράτησαν στις θάλασσες», δήλωσε ο Δρ. Ικεγκάμι.

«Το μέγεθος του σώματός τους ήταν τόσο μεγάλο όσο ενός ψαριού και ακόμη μεγαλύτερο από τους αμμωνίτες που βρήκαμε δίπλα τους».

«Αυτό μας δείχνει ότι τα καλαμάρια άκμαζαν ως οι πιο άφθονοι κολυμβητές στον αρχαίο ωκεανό».

«Αυτά τα ευρήματα αλλάζουν όλα όσα νομίζαμε ότι γνωρίζαμε για τα θαλάσσια οικοσυστήματα στο παρελθόν», δήλωσε ο Δρ. Γιασουχίρο Ίμπα, επίσης από το Πανεπιστήμιο του Χοκάιντο.

«Τα καλαμάρια ήταν πιθανώς οι πρωτοπόροι των γρήγορων και έξυπνων κολυμβητών που κυριαρχούν στον σύγχρονο ωκεανό».

Η μελέτη δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Science .

Γεωδίφης με πληροφορίες από το περιοδικό Science

περισσότερα,

 https://www.sci.news/paleontology/squid-origin-14034.html#google_vignette

http://www.fossilworks.org/?a=taxonSearch

https://paleobiodb.org/classic/checkTaxonInfo?taxon_no=15957&is_real_user=1