Η Διατροφή του Ιπποκράτη
«Η ψυχή είναι ίδια σε όλα τα ζωντανά πλάσματα, αν και το σώμα του καθενός είναι διαφορετικό».
Ο Ίωνας φιλόσοφος Ηράκλειτος, ο οποίος άκμασε γύρω στο 500 π.Χ., ήταν ακόμη και στην αρχαιότητα γνωστός . Το παρατσούκλι που του άξιζε ήταν «Σκοτεινός», λόγω του γεγονότος ότι τα ρητά του μπορούσαν να ερμηνευθούν ποικιλοτρόπως. Ωστόσο, αυτό δεν ήταν εμπόδιο στην επιρροή του. Η φήμη του ήταν μεγάλη και στηριζόταν στη δύναμη ενός βιβλίου, για τη φύση. Ο χρόνος δεν μας το έχει διατηρήσει ανέπαφο, αλλά έχουμε περίπου εκατό μικρά κομμάτια, και αυτά μας παρέχουν τα βασικά στοιχεία της σκέψης του.
Μερικές από τις βασικές αρχές του ήταν οι εξής: η φωτιά είναι μια γενεσιουργός δύναμη στη φύση. Υπάρχει μια δυαδικότητα σε όλα τα πράγματα, έτσι ώστε να μπορούν να είναι ταυτόχρονα καλά και κακά. Η σύγκρουση μεταξύ των αντιθέτων μπορεί να οδηγήσει σε ένα είδος αρμονίας ή ισορροπίας.
Τελευταία διαβάζω τα ιατρικά έργα του Ιπποκράτη και βρίσκω τις Ηρακλείτιες ιδέες ενσωματωμένες σε μεγάλο μέρος της σκέψης του γιατρού. Ο Ιπποκράτης δεν είναι δογματικός οπαδός ενός συστήματος πεποιθήσεων, φυσικά. Ως άνθρωπος με εμπειρία και γνώση, φρόντιζε πάντα να προωθεί την αξία του πειραματισμού και των άμεσων παρατηρήσεων ως προαπαιτούμενα για τεκμηριωμένη γνώμη. Και όμως η μακρόχρονη εμπειρία στη θεραπεία ασθενών πρέπει να τον έχει αναγκάσει να αναλογιστεί τα πρότυπα και τις υποτροπές. Πρέπει να εντυπωσιάστηκε από τις προσπάθειες του ανθρώπινου σώματος να καταπολεμήσει τις ασθένειες και να αναζητήσει μια ισορροπία μεταξύ των αντίπαλων καταστάσεων. Πρέπει να θαύμασε τις λειτουργίες των οργάνων και το πώς συνεργάζονταν ως ένα αρμονικό σύνολο.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να δούμε το πιο ασυνήθιστο έργο του Ιπποκράτη, περί Διατροφής. Είναι περισσότερο φιλοσοφία παρά ιατρική. Σε έκταση μόλις δεκαπέντε σελίδες, είναι ωστόσο ένα εντυπωσιακό παράδειγμα της αφοριστικής ηρακλείτιας τεχνοτροπίας. Το γενικό θέμα του δοκιμίου είναι πώς το σώμα τρέφεται και συντηρείται, αλλά αγγίζει και πολλά άλλα άσχετα θέματα. Και η τροφή και το ανθρώπινο σώμα, λέει ο Ιπποκράτης, έχουν κάποια έμφυτη δύναμη (δύναμις), αυτή η ισχύς μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με εξωτερικούς παράγοντες (όπως κλίμα, περιβάλλον και στρες), καθώς και από εσωτερικούς (θρέψη, πέψη, ποιότητες φαγητού και ποτού). Από αυτή τη βασική αρχή αντλεί κάθε είδους δηλώσεις και συμπεράσματα για τη σχετική φύση όλων των πραγμάτων. Μερικά από αυτά είναι τρελά ασαφή (κάτι που, θα μπορούσε να πει ένας κυνικός, είναι πιο βολικό για τον συγγραφέα). Έχω συνοψίσει αυτές που πιστεύω ότι είναι οι βασικές ιδέες που βρίσκονται στη Διατροφή του , μαζί με επεξηγηματικά αποσπάσματα όπου χρειάζεται.
1. Η μορφή της θρεπτικής ουσίας ποικίλλει, ανάλογα με την ποσότητα της «υγρασίας» ή της «ξηρότητας» που περιέχει.
2. Η διατροφή είναι μια συνεχής διαδικασία, σχεδιασμένη να υποστηρίζει και να παρατείνει τη ζωή του οργανισμού:Θρεπτικό είναι αυτό που είναι θρεπτικό. Θρέψη είναι αυτό που είναι κατάλληλο να θρέψει, τροφή είναι αυτή που πρόκειται να θρέψει. [VIII, Αποσπάσματα Ιπποκράτη, από WHS Jones].
3. Η φύση είναι ο ελεγκτικός παράγοντας στην υγεία του σώματος. Το καθήκον του γιατρού είναι να βοηθά τη φύση στην προσπάθεια να ξεπεράσει την ασθένεια.
4. Το σώμα είναι ένα οργανικό σύνολο και πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο:
Σύγχυση ένα, συνωμοσία ένα, όλα τα πράγματα σε συμπάθεια. όλα τα μέρη ως σύνολο, και χωριστά τα μέρη σε κάθε μέρος, με αναφορά στο έργο. (XXIII).
5. Η ποσότητα της τροφής που προσλαμβάνει κάποιος πρέπει να συγχρονίζεται με τις δυνάμεις ανοχής του οργανισμού. Με άλλα λόγια, τόσο η αναπλήρωση όσο και η εξάντληση θα πρέπει να αποφεύγονται όσον αφορά τα τρόφιμα:Είναι υπέροχο να προσαρμόζουμε την ποσότητα στην ισχύ. (XXXV).
6. Η δύναμη της ζωής δεν είναι μόνο για τα έμβια όντα. Ακόμη και τα άψυχα αντικείμενα μπορούν να έχουν κάποια ζωτική, συντηρητική δύναμη:Τα άψυχα παίρνουν ζωή, τα έμψυχα παίρνουν ζωή, τα μέρη των έμψυχων αποκτούν ζωή. (XXXVIII).
7. Τι είναι καλό και τι είναι κακό, είναι σχετικό και εξαρτώνται από την κατάσταση:Το αίμα είναι υγρό και το αίμα στερεό. Το υγρό αίμα είναι καλό, το υγρό αίμα είναι κακό. Το συμπαγές αίμα είναι καλό, το συμπαγές αίμα είναι κακό. Όλα τα πράγματα είναι καλά ή κακά σχετικά. (XLIV).Πρέπει να σημειώσουμε εδώ με έμφαση ότι ο Ιπποκράτης χρησιμοποιεί αυτή την αρχή σε ένα μόνο πλαίσιο, αυτό της ιατρικής και της θεραπείας. Ποτέ δεν λέει, ούτε καν υπονοεί, ότι η ηθική ή η ηθική είναι «σχετικές» ή εξαρτώμενες από την κατάσταση. Το αντίθετο μάλιστα δηλώνει και σε άλλα γραπτά του.
8. Υπάρχουν φορές που η ποιότητα της διατροφής, όχι η ποσότητα της, είναι αυτό που πραγματικά έχει σημασία. Μεγάλοι όγκοι φαγητών και ποτών δεν προσφέρουν αυτόματα εγγενές όφελος. Από την άλλη πλευρά, μπορεί να υπάρχουν φορές που ισχύει το αντίστροφο:Ισχύς θρεπτικής αξίας ανώτερη από τη μάζα θρεπτικών συστατικών ανώτερη από την ισχύ, τόσο στα περισσότερα πράγματα όσο και στα στεγνά. (XLVI).
9. Υπάρχει μια αντιστοιχία μεταξύ τέλους και αρχής, έτσι ώστε το τέλος ενός κύκλου να θεωρείται ως η αρχή ενός άλλου. Η αλλαγή είναι η σωστή κατάσταση του σύμπαντος, τόσο στην ιατρική όσο και στη φυσική:Η αρχή όλων των πραγμάτων είναι μία, και το τέλος όλων είναι ένα, και το τέλος και η αρχή είναι το ίδιο. (IX).
Αυτές, λοιπόν, είναι οι βασικές αρχές που βρίσκονται στη Διατροφή του Ιπποκράτη . Χωρίς αμφιβολία ήταν Ηράκλειτος, αρχαίες πηγές, συμπεριλαμβανομένου του Aulus Gellius, αποδίδουν τη Διατροφή στον ίδιο τον Ιπποκράτη. Και όμως η επιρροή του Ηράκλειτου στην πορεία του ιατρικού ιστορικού δεν έχει αποδοθεί όπως έπρεπε, νομίζω. Η φυσική αντίδραση του αναγνώστη στην ανάγνωσή τους μπορεί να είναι να σηκώσει τους ώμους του και να πει: «Τι ωφελούν αυτές οι ιδέες; Φαίνονται να είναι τόσο γενικά ώστε να είναι στην αντίληψη οποιουδήποτε ατόμου». Ωστόσο, περαιτέρω προβληματισμός θα δείξει ότι αυτή η επιφανειακή άποψη παραβλέπει το βάθος της φιλοσοφίας που εκφράζεται. Αυτές είναι έννοιες που διαπερνούν όλη τη ζωή, αλλά περνούν απαρατήρητες από εμάς στην ταραχώδη ροή των καθημερινών μας αγώνων.
Καθώς σκοντάφτουμε και τρελαινόμαστε για την επιχείρησή μας, είναι πιθανό να ξεχάσουμε την υπεροχή τέτοιων αρχών όπως η αρμονία, η ενότητα, η δυαδικότητα όλων των πραγμάτων και η μονιμότητα των κύκλων της φύσης. Είναι σπάνιο να τα σημειώνουμε.Ακόμη πιο σπάνια προσπαθούμε να τα κατακτήσουμε ή να τα εφαρμόσουμε στις προσωπικές μας καταστάσεις. Αλλά αυτή είναι η καρδιά της άποψης του Ηράκλειτου και του Ιπποκράτη για τον κόσμο.
Ξοδεύουμε πολύ χρόνο -πολύ, πάρα πολύ χρόνο- επιδιώκοντας να επιβάλουμε τη θέλησή μας σε εξωτερικά γεγονότα, συσσωρεύοντας τεράστια χρέη σε άγχος, αγωνία και αγωνία, χωρίς να σταματήσουμε να σκεφτούμε ότι μόνο οι δικές μας εσφαλμένες απόψεις είναι αυτές που μπορεί να κάνουν τα πράγματα». «Καλό» ή «κακό».Δεν συνειδητοποιούμε ότι όλα τα πράγματα κινούνται σε κύκλους, και ότι το τέλος ενός κύκλου είναι η αρχή ενός άλλου, και ότι αυτός ο νέος κύκλος μπορεί να φέρει καλύτερη τύχη.Ο σοφός, λοιπόν, θα περιμένει υπομονετικά να γυρίσει η τύχη του, όπως συμβαίνει πάντα και όταν συμβεί αυτό, θα αδράξει τη στιγμή. Όπως λέει ο Κικέρων στο Tusculan Disputations (IV.17):
Και έτσι αυτός ο άνθρωπος, όποιος και αν είναι, του οποίου το μυαλό είναι ήρεμο με μέτρο και σταθερότητα, και που είναι πραγματικά ήσυχος με τον εαυτό του, ώστε ούτε να σπαταλά στο άγχος ούτε να θρυμματίζεται από φόβο ούτε να καίγεται από τη δίψα για κυνήγι λίγο πάθος, ούτε πεύκα μακριά στη λάμψη της μάταιης οργής: αυτός είναι, πράγματι, ο σοφός που ψάχνουμε.
Από Quintus Curtius
https://qcurtius.com/2021/02/13/the-nutriment-of-hippocrates/