«καὶ Ἱππιωτᾶν...»
Κάλυμνος και Ψέριμος, πανοραμική λήψη από το Μαστιχάρι, σε φωτογραφία του 2012. Πριν από 20 αιώνες εδω βρισκόταν ο αρχαίος Δήμος Ιππιωτών. Σήμερα δεν υπάρχει, όμως στην κεντρική Κω κάποτε γίνονταν τα Ηραία, μια πανηγυρική γιορτή στην οποία έπαιρναν μέρος μόνο ελεύθεροι Κώοι ενώ απαγορευόταν η είσοδος των δούλων στον Ναό της Ηρας.
Μία αρχαία επιγραφή του 50-100 μ.Χ που βρέθηκε στον Αγ.Γεώργιο Αγκαργιές από τον Mario Segre μας λέει για το πανηγύρι της Ήρας. Γινόταν σε μία τοποθεσία του νησιού όπου η ενεργή τοπική τεκτονική συναντά έναν τόπο λατρείας.
Στα κώτικα Ηραία γίνονταν αγώνες αρματοδρομίες στην αρχή και μετά ιππικοί αγώνες. Από τα πιο γνωστά Ηραία ήταν της Σάμου και της Αργολίδας.
Η Ήρα ήταν μία από μέγιστες θεότητες του ελληνικού πανθέου, αδελφή και σύζυγος του Δία,ταυτίζεται από τους Ρωμαίους με τη Juno, η οποία καί αυτή είναι σύζυγος του ύπατου θεού Jupiter.Η προστάτιδα Ήρα ονομαζόταν «τελεία». Συνήθως η νύμφη που λεγόταν και «γαμηλεία» ή «ζυγία» θυσίαζε στην Ήρα πριν από τον γάμο την κόμη της. Την προστασία της η θεά επεκτείνει καί επί των καρπών του γάμου και έρχεται αρωγός στις ωδίνες του τοκετού, που καταλαμβάνουν τις μητέρες, που είχε θυγατέρα την Ειλείθυια. Είναι υπόδειγμα γυναικός και συζύγου, ευγενής και πανέμορφη.
Οι κάτοικοι του Δήμου Ιππιωτών λάτρευαν την Ιππία Ήρα, την Δήμητρα και τον Διόνυσο.
Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι ήταν ο μικρότερος σε μέγεθος αρχαίος δήμος του νησιού. Ομως δορυφορική μέτρηση των ορίων έδειξε ότι είχε περίμετρο 23,5 χλμ. και εμβαδόν 25,1 τετρ.χλμ. Ως εκ τούτου ο μικρότερος δήμος της Κω ήταν της Αλασάρνας με 21,5 χλμ. περίμετρο και εμβαδόν 17,5 τετρ.χλμ.
Από τους αρχαίους ελληνιστικούς δήμους του νησιού ήταν ο νεότερος .Το όνομα του προέρχεται από την αρχαιοελληνική λέξη «Ἱππίας», ἵππος ή ἱππεία δηλαδή η εμπειρία στις ιπποδρομίες.
Περισσότερες πληροφορίες για την αρχαία Ιππία μας δίνει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης: «Δυτικά από την τοποθεσία Σταυρού το Πέραμα του δήμου Αλεντίων και Πέλλας μέχρι του Λυίζου Αγγαριές και πάνω προς τα νότια και ακόμη δυτικότερα προς τα παράλια απλωνόταν ο Δήμος Ιππιοτών. Από την θέση και το όνομα του μας δείχνει πως ήταν κατοικημένος από τις οικογένειες του τάγματος του ιππικού κατά τους ελληρωμαικούς χρόνους. Από τις επιγραφές και τα σπασμένα αγάλματα φαίνεται ότι θα είχε ναό της Ηρας Ιππίας και του Πάνα. Οι κάτοικοι του πρέπει να ήταν γύρω στους 10000 και ζούσαν σε μια σιτοφόρο εύφορη περιοχή. Στον δήμο Ιππιοτών μετέβαλαν τον ναό του Πάνα σε εκκλησία του Αγ.Ιωάννη όπως και άλλους αρχαίους ναούς σε χριστιανικές εκκλησίες.Στον Περγιαλίτη υπάρχει το εκκλησάκι του Αγ. Ιωάννη Προδρόμου όπου γύρω υπάρχουν αρκετά αρχαία».
Ο δήμος βρισκόταν ανάμεσα στην Αντιμάχεια,Μαστιχάρι και Σταυρού το πέρασμα σύμφωνα με τον χάρτη του 1891 του W.Paton. Ωστόσο το ανατολικό του όριο μπορεί να ήταν το Ρέμα του Αη Γιώργη Αγγαργιές. Αξίζει να ειπωθεί ότι καθένας δήμος του νησιού λειτουργούσε σε μία δική του περιοχή, με κάποια σχετική αυτοτέλεια.
Ο Δήμος Ιππιωτών ήταν διάσημος για τον ιπποκώο οίνο του, τον hippocoum vinum.Στα ηφαιστειακά του υλικά και τους ψαμμίτες οφείλεται το καλό κρασί.Το κώτικο κρασί ήταν ξακουστό, με μεγάλη εμπορευσιμότητα. Βρέθηκαν αρχαίοι κώτικοι αμφορείς κρασιού σε πολλά εμπορικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, από τη Μαύρη Θάλασσα έως σε διάφορα μέρη της Μεσογείου.
Στο ανατολικό τμήμα του δήμου στην εκκλησία του Αγ.Γεωργίου Ληίζου βρέθηκε η επιγραφή του Πάνα από τον δάσκαλο Σ.Παντελίδη τον 19ο αιώνα.Πρόκειται για επιγραφή του 1ου αιώνα μ.Χ η οποία αναφέρει: «[Ἐ]γνατία Σεκόνδα τὸν Πᾶνα τῷ δήμῳ τῷ Ἱππιοτῶν ἀνέθηκε» με αφιέρωση ενός αγάλματος του Πάνα στον Δήμο των Ιππιωτών. Ήταν άγαλμα από λευκό μάρμαρο που τώρα δεν υπάρχει πια. Ισως ήταν αφιερωμένος στον Ακτιο Πάνα γεγονός που υποδηλώνει ότι ο αρχαίος δήμος εκτός από γεωργικός, στρατιωτικός ήταν παράλιος αλιευτικός ιδιαίτερα κατά την ρωμαϊκή περίοδο.
Ο Αγ.Γεώργιος χτίστηκε από τον Κ.Φαβάτση το 1830, το 1961 ανακαινίστηκε και σύμφωνα με τον Γ.Μαστορόπουλο υπήρχε παλαιοχριστιανική βασιλική.
Στο δυτικό άκρο του δήμου βρισκόταν η Βασιλική του Αγ.Ιωάννη του Μαστιχαριού που μπορεί να ήταν ναός της Ήρας σύμφωνα με τον Εμμ.Καρπάθιο. Η παλαιοβασιλική έχει αξιόλογα ψηφιδωτά με ψηφίδες απο πετρώματα της περιοχής. Οι Ιταλοί αναφέρουν την τοποθεσία ως Αγ.Μαρία [Ναυκλήρισσα δηλαδή πλοιοκτήτρια] και όχι ως Αγ.Ιωάννης. Υπάρχει ψηφιδωτή επιγραφή «ΕΥΣΤΟΧΙΑΝΗ Η ΚΟΣΜΙΟΤΑΤΗ ΝΑΥΚΛΗΡΙΣΣΑ ΜΑΡΙΑ...... ΕΨΗΦΩΣΑΝ. Πιθανότατα από αυτή την ονόμασαν.Από την παράδοση δόθηκε το όνομα Άγιος Ιωάννης. Συστηματική ανασκαφική έρευνα έκανε το 1947 ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος.
Η βασιλική καταστράφηκε από τους σεισμούς του 469 και 554 μ.Χ. Είναι κατασκευασμένη ως επί το πλείστον από ντόπια υλικά [μάρμαρο, ασβεστόλιθο, τραβερτίνη και ψαμμίτη]. Οι μαρμάρινες εσωτερικές κολώνες του ναού στηρίζονταν σε βάθρα παρμένα από αρχαία ρωμαϊκά κτίρια. Είχε θεμελιωθεί πάνω σε φερτά ποτάμια υλικά στην εκβολή προς την θάλασσα του Ρέματος Καμάρα, ένα από τα σημαντικότερα της περιοχής και φυσικό δυτικό όριο με το δήμο Αρχιαδών.Πριν από 1500 χρόνια υπήρχε στην περιοχή ένα πλούσιο και εύφορο οικοσύστημα δέλτα. Το Ρήγμα Ηραίο είναι νεότατο και περνάει κοντά από το αρχαίο θρησκευτικό κέντρο.
Στα βορεινά ο δήμος είναι λοφώδης, στα υψώματα του βρέθηκαν ίχνη προϊστορικής κατοίκησης.
Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε ταφή της πρώιμης εποχής του Χαλκού στην τοποθεσία Τάβλα και κεραμική της τελικής Νεολιθικής στην θέση Βουνός, μόλις 1 χλμ. από το Μαστιχάρι. Λίθινοι πελέκεις της πρώιμης εποχής του Χαλκού της περιοχής βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κω [Χ.Κάντζια,Τ. Μαρκέτου].
Τους γεωμετρικούς-αρχαϊκούς χρόνους βρέθηκαν κεραμικά στους Ματιάδες κοντά στον ΧΥΤΑ. Το αρχαίο οικιστικό κέντρο του δήμου δεν είναι γνωστό, βρέθηκε όμως η νεκρόπολη, που χρησιμοποιείται ήδη από τον 5ο αιώνα π.Χ. μέχρι και την ρωμαϊκή εποχή.
Από τα ύστερα ελληνιστικά έως τα παλαιοχριστιανικά χρόνια υπάρχουν εργαστήρια κεραμικής στην Κώσταινα, Μαστιχάρι. Παρήγαγαν αμφορείς τα ελληνιστικά χρόνια και αγγεία κατά τα παλαιοχριστιανικά. [Ντιντιούμη, 2010].
Στον επαρχιακό δρόμο προς το Μαστιχάρι εκτείνεται η ελληνιστική νεκρόπολη του δήμου των Ιππιωτών. Στο ρωμαϊκό νεκροταφείο στη θέση Στενή [Μαστιχάρι] βρέθηκε ορθογώνιος κτιστός τάφος 2ου-3ου αιώνα μ.Χ [Ζερβουδάκη,1971].
Τα παλαιοχριστιανικά χρόνια υπήρχαν μικροί οικισμοί στα παράλια του σημερινού Μαστιχαριού [Καραμπάτσος-Παπαβασιλείου, 1987]. Εγκαταλείφθηκαν στα μέσα του 7ου αιώνα μετά από αραβικές επιδρομές σύμφωνα με την αρχαιολογική έρευνα.
Η γεωλογία της περιοχής βοηθάει να δούμε μέσα από άλλη οπτική γωνία την εξέλιξη και ανάπτυξη των παραθαλάσσιων οικισμών του δήμου.
Το μεγαλύτερο μέρος του δήμου αποτελείται από πετρώματα ηλικίας 2,5 εκ.ετών. Οι οικισμοί του θεμελιώθηκαν σε εδάφη χαλαρά και «φιλικά» σε σεισμικές ισχυρές δονήσεις.
Η ιστορία του αρχαίου δήμου συνδέεται με τις μεγάλες φυσικές καταστροφές που έπληξαν την Κω.
Τα σημαντικότερα ρήγματα του δήμου είναι οι Κοκκινόγιες δυτικά από το Πυλί και το Ηραίο στο Μαστιχάρι.Πρόκειται για τεκτονικές δομές που δεν έχουν δώσει σεισμούς τα ιστορικά χρόνια, ωστόσο παραμένουν ενεργές.
Ο δήμος κατοικήθηκε αρχικά στα ορεινά λόγω ψηλότερης ακτογραμμής και ασφάλειας.
Τον 5ο αιώνα π.Χ, πριν από τον μέγιστο του 411 π.Χ του Ρήγματος Κω η εύφορη κοιλάδα του οικισμού ήταν μικρότερη σε έκταση ενώ ακόμη δεν φαίνεται να έχει συσταθεί ο Δήμος των Ιππιωτών.
Περίπου τον 3ο αιώνα π.Χ ιδρύεται ο ελληνιστικός δήμος με βάση τις αρχ. επιγραφές. Αρχικά φτιάχνεται ο ναός της Ήρας και μετά ο ναός του Πάνα. Ο οικισμός πρέπει να έπαθε ζημιές το 139 μ.Χ από τον σεισμό που συνέβη νότια της Ρόδου. Η εύφορη πεδιάδα δεν εγκαταλείπεται μέχρι τα παλαιοχριστιανικά χρόνια όταν συμβαίνουν οι σεισμοί του 469μ.Χ και ιδίως του 554 μ.Χ.
Η κατοίκηση ήταν ένα μαρτύριο μετά τον σεισμό και το τσουνάμι του 554 μ.Χ. λόγω της υφαλμύρωσης των νερών των πηγών και των πηγαδιών της περιοχής. Τότε έχουμε μετακίνηση προς τα ορεινά, στο Παλιό Πυλί και στο Κάστρο του οροπεδίου της Αντιμάχειας, που ιδρύθηκε από τον H.de Villeneuve τον 14ο αιώνα μ.Χ.
Σε χάρτη του 1658 του Marco Boschini η Ιππία φαίνεται ακατοίκητη. Το 1926 μετά τον σεισμό της Αντιμάχειας από το Ρήγμα Κιαχίτη η ιστορία επαναλαμβάνεται.Οι κάτοικοι της Αντιμάχειας μεταναστεύουν και ιδρύουν το σημερινό Μαστιχάρι στο δυτικό τμήμα του αρχαίου Δήμου Ιππιωτών.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
2. Δάμος ο Κώιων, 2021
3. Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
4. Κώια-Ιακ. Ζαρράφτης
5. Αρχείο L.Morricone/saia
6.Παλιές φωτογραφίες της Κω/ ΦΒ
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Από ψηλά το Μαστιχάρι, η αρχαία Ιππία της Κω.
Η επιγραφή με το πανηγύρι της Ηρας στον Δήμο Ισθμιωτών, 50-100 μ.Χ [Mario Segre].
%20%20.jpg)
