Οι πολλές όψεις του Söderfjärden

Ένας κρατήρας πρόσκρουσης στη δυτική Φινλανδία είναι ένα βουκολικό σκηνικό για τη γεωργία και τα αποδημητικά πουλιά - και το γεωμετρικό του σχήμα μοιάζει με αυτό των κρατήρων σε άλλους πλανήτες και φεγγάρια.

Πριν από περισσότερο από μισό δισεκατομμύριο χρόνια, ένας μετεωρίτης χτύπησε τη Γη κοντά στον Ανταρκτικό Κύκλο, αφήνοντας μια διάσταση πολλών χιλιομέτρων. Στα εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια που ακολούθησαν, η κίνηση των τεκτονικών πλακών της Γης έφερε αυτό το κομμάτι του φλοιού με κρατήρα μακριά στο βόρειο ημισφαίριο. Σήμερα, ο κρατήρας πρόσκρουσης Söderfjärden καταλαμβάνει ένα παράκτιο ακίνητο 22 τετραγωνικών χιλιομέτρων στη δυτική Φινλανδία κοντά στον κόλπο της Βοθνίας, τον βόρειο βραχίονα της Βαλτικής Θάλασσας. 

Το OLI-2 (Operational Land Imager-2) στο Landsat 9 απέκτησε αυτήν την εικόνα του εξαγωνικού κρατήρα τον Σεπτέμβριο του 2024. Το χαρακτηριστικό εκτείνεται σε περισσότερα από 5,5 χιλιόμετρα (3,4 μίλια) από τα ανατολικά προς τα δυτικά και χωρίζεται σε πολλά γεωργικά χωράφια. Στη σκανδιναβική του τοποθεσία, ωστόσο, το Söderfjärden δεν ήταν πάντα σε ξηρά. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μέγιστου παγετώνων, περίπου 20.000 χρόνια πριν, ένα παχύ, βαρύ φύλλο πάγου κάλυψε την περιοχή και πίεσε τη γη κάτω εκατοντάδες μέτρα. Τώρα χωρίς αυτό το βάρος, η γη έχει ανακάμψει με μερικούς από τους υψηλότερους ρυθμούς ανύψωσης, ή παγετώδη ισοστατική προσαρμογή, στη Γη. Κάθε χρόνο αναδύεται νέο έδαφος από τη θάλασσα. Μόνο τους τελευταίους αιώνες ο κρατήρας άρχισε να εμφανίζεται κάτω από το νερό. Πρωτοεμφανίστηκε ως κόλπος (το Söderfjärden μεταφράζεται σε «νότιος κόλπος») όπου οι άνθρωποι φέρεται να ψάρευαν λούτσους και πέρκα μέχρι τον 18ο αιώνα. Καθώς η γη συνέχισε να ανεβαίνει, ο κρατήρας έγινε προοδευτικά πιο ξηρός και τελικά μετατράπηκε σε μια περιοχή υγροτόπου και στη συνέχεια σε μια ενδοχώρα. 

Στην αρχή,  καλάμια ευδοκιμούσαν στο βαλτωμένο έδαφος και οι άνθρωποι μάζευαν τη βλάστηση για ζωοτροφή. Στις αρχές του 19ου αιώνα, εγκαταστάθηκαν αντλίες για την αποστράγγιση του Söderfjärden και την αύξηση της καλλιεργήσιμης έκτασης. Στη συνέχεια, οι αχυρώνες με σανό πολλαπλασιάστηκαν σε όλο τον κρατήρα, φτάνοντας τις 3.000 στις δεκαετίες του 1940 και του 1950, σύμφωνα με το κέντρο επισκεπτών Söderfjärden. Σήμερα, το μεγαλύτερο μέρος της γης χρησιμοποιείται για την καλλιέργεια δημητριακών όπως το κριθάρι, το σιτάρι και η βρώμη. Τα χωράφια είναι επίσης πολύτιμα για διάφορα είδη πουλιών και προσελκύουν περίφημα χιλιάδες κοινούς γερανούς κατά τη διάρκεια των μεταναστεύσεών τους την άνοιξη και το φθινόπωρο. Ακόμα χαμηλό έδαφος, ο κρατήρας συνεχίζει να αντλείται από νερό.

Το Söderfjärden ενδιαφέρει τους πλανητικούς επιστήμονες λόγω του γεωμετρικού του σχήματος. Μερικοί έχουν περιγράψει τον φινλανδικό κρατήρα ως «το καλύτερο δείγμα μιας δομής εξαγωνικής πρόσκρουσης στη Γη». Οι πολυγωνικοί κρατήρες κρούσης, που ορίζονται ως έχοντες ευθείες τομές κατά μήκος των στεφάνων τους, είναι ένα σχετικά μικρό υποσύνολο όλων των δομών κρούσης, οι οποίες τείνουν να είναι κυκλικές. Ωστόσο, οι πολυγωνικοί κρατήρες πρόσκρουσης σηματοδοτούν την επιφάνεια των πλανητών, των αστεροειδών και των φεγγαριών σε όλο το ηλιακό μας σύστημα - από τον Ερμή έως το φεγγάρι του Πλούτωνα Χάροντα. 

Όργανα για το Voyager 2, το Cassini, το MESSENGER και άλλα διαστημόπλοια της NASA έχουν απεικονίσει πολλούς τέτοιους κρατήρες σε αντικείμενα στο ηλιακό μας σύστημα. Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι οι πολυγωνικοί κρατήρες κρούσης διαμορφώνονται από την υποκείμενη γεωλογία και ότι τα ευθύγραμμα τμήματα τους σχηματίζονται εκεί όπου υπάρχουν ήδη δομές όπως ρήγματα ή άλλα σπασίματα. Ως αποτέλεσμα, τα σχήματα μπορούν να παρέχουν ενδείξεις για το γεωλογικό παρελθόν των πλανητών και των φεγγαριών που διαφορετικά θα μπορούσαν να κρυφτούν από τα μάτια. 

Γεωδίφης με πληροφορίες από το Παρατηρητήριο της Γης

Εικόνα του Παρατηρητηρίου Γης της NASA από τον Wanmei Liang, χρησιμοποιώντας δεδομένα Landsat από το Γεωλογικό Ινστιτούτο των ΗΠΑ. Φωτογραφία Timo Kyttä. Ιστορία της Lindsey Doermann.

https://earthobservatory.nasa.gov/images/153774/the-many-facets-of-soderfjarden