Η «γεωλογία της κόλασης» του Δάντη Αλιγκιέρι
Lasciate ogne speranza voi ch’ intrate- Αφήστε κάθε ελπίδα, εσείς που μπαίνετε (Επιγραφή στην είσοδο της κολάσεως, από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη Αλιγκιέρι).
Στο μεσοστράτι απάνω της ζωής μας σε σκοτεινό πλανέθηκα ρουμάνι,τι ‘ταν ο δρόμος ο σωστός χαμένος.(η πρώτη φράση από τη «Θεία Κωμωδία» του Δάντη Αλιγκιέρι , σε μετάφραση Ν.Καζαντζάκη).
Για μεγάλο χρονικό διάστημα τα έγκατα της γης ήταν μυστηριώδες μέρος. Πολλοί πίστευαν ότι εκεί ήταν η βασιλεία των δαιμόνων και η αιώνια καταδίκη. Ο Ιταλός ποιητής Dante Alighieri (1265-1321) είχε φανταστεί μια ιδιαίτερα επιμελημένη έκδοση της κόλασης στη " Θεία Κωμωδία ". Χρησιμοποίησε τη γνώση του ως έμπνευση και περιέλαβε τους εννέα κύκλους της κόλασης στο έργο του , με τον Εωσφόρο να κατοικεί σε υπόγεια τοπία. Ο Δάντης στο έργο του αναφέρει τους σεισμούς, τα ποτάμια, το σχήμα των βουνών και τις κατολισθήσεις, την έρημο από καυτή άμμο και ορισμένα είδη πετρωμάτων (όπως το διάσημο μάρμαρο της Carrara ).
Οι κύκλοι σταδιακά μικραίνουν με λιγότερο κυκλική περιφέρεια, όπως η κόλαση απεικονίζεται σαν ένας ανεστραμμένος κώνος με μια σφαίρα, που προεξέχει προς τον πυρήνα της Γης. Αυτή η εικόνα βασίζεται σε υπολογισμούς των Ελλήνων φιλοσόφων (όπως ο Ερατοσθένης ο Κυρηναίος 276-194 π.Χ ή ο Κλαύδιος Πτολεμαίος 100-170 μ.Χ), ο Δάντης ακόμα προσεγγίζει την ακτίνα της Γης την οποία υπολογίζει σε 5.230 χιλιόμετρα. (η πραγματική ακτίνα είναι 6.371 χιλιόμετρα ).
Ο κώνος σχηματίζεται όταν ο Εωσφόρος ως άγγελος πέφτει στη Γη. Η σύγκρουση ήταν τόσο μεγάλη που διαμόρφωσε την επιφάνεια της-με ηπείρους να σχηματίζονται στο βόρειο ημισφαίριο και το νότιο ημισφαίριο και οι οποίοι καλύπτονται από τη θάλασσα (Ο Δάντης δεν γνώριζε την ύπαρξη των νοτίων ηπείρων της Αυστραλίας και Ανταρκτικής).
Στα νότια θα βρούμε μόνο το Καθαρτήριο Όρος. Το Καθαρτήριο, μαζί με την ιερή πόλη της Ιερουσαλήμ, αποτελεί έναν άξονα που διέρχεται η Γη, με την κοιλιά του Εωσφόρου ως το κέντρο της . Μια αλληγορική εικόνα, που δείχνει πως ο Εωσφόρος είναι καταδικασμένος όσο είναι μακριά από τον ήλιο και το θεϊκό φως.
Ενδεικτικά "Η Θεία Κωμωδία" του Δάντη, από τον κώδικα «Codice Urbinate Latino 365» (1480), δείχνει το παγωμένο κέντρο της Γης με τον Εωσφόρο να έχει παγιδευτεί στον αιώνιο πάγο. Ο Δάντης φανταζόταν αυτό το μέρος της κόλασης, ως μία κατεψυγμένη ερημιά, καθώς ήταν μακρύτερα από το ζεστό ήλιο στο γεωκεντρικό του σύμπαν (Γη ως το κέντρο του κόσμου, με τον Ήλιο,τη Σελήνη και τα αστέρια γύρω από αυτή).
Ο Δάντης κατά την είσοδο στην κόλαση καθοδηγείται από τη σκιά του αρχαίου Ρωμαίου ποιητή Publius Vergilius Maro (70-19 π.Χ), περισσότερο γνωστός ως Βιργίλιος. Κατά τη διάρκεια του προσκυνήματος του, από την κόλαση στο καθαρτήριο και αργότερα στον παράδεισο, εμποδίζεται από ερείπια που καταστράφηκαν από ένα δαίμονα ,κατά τον Βιργίλιο από ένα αρχαίο σεισμό.
" Όπως και τα ερείπια αυτή την πλευρά του Τρέντο άφησε η κατολίσθηση / σεισμός ή διάβρωση πρέπει να την έχουν προκαλέσει / που έπληξε τον ποταμό Adige, στην αριστερή όχθη του / όταν σχημάτισε την κορυφή του βουνού απ΄ όπου ξεκίνησε η ολίσθηση / στην πεδιάδα κάτω, γκρεμίστηκαν τα βράχια γλίστρησαν προς τα κάτω,/ διαμορφώθηκε μια διαδρομή για μια δύσκολη κατάβαση / έτσι ήταν η πλαγιά της χαράδρα μας που σχηματίστηκε"
Ο Δάντης περιγράφει με αυτούς τους στίχους την τοποθεσία μιας κατολίσθησης που συνέβη πριν από 3.000 χρόνια κοντά στην ιταλική πόλη του Τρέντο, με το επιχείρημα ότι η αιτία αυτής της αρχαίας κατολίσθησης ήταν η διάβρωση ή ένας σεισμός. Ο Δάντης ίσως επισκέφθηκε αυτήν την τοποθεσία, καθώς έζησε για ένα διάστημα στην κοντινή Βερόνα. Για σιγουριά χρησιμοποίησε τον Γερμανό φυσιοδίφη Albertus Magnus (1200-1280) ως σημείο αναφοράς, ο οποίος υποστήριξε ότι ο ποταμός είχε διαβρώσει την βάση του βουνού που κατέρρευσε, σχηματίζοντας το ερειπωμένο τοπίο της κατολίσθησης.
Επίσης ,ο Δάντης είχε βιώσει έναν σεισμό στις ακτές του ποταμού Αχέροντα, που προκλήθηκε από ανέμους ή ατμούς που φυσούσαν μέσα από τα σπήλαια της γης και άναβαν από καιρό σε καιρό.
Είναι αξιοπερίεργο να σημειωθεί ότι δεν περιγράφει την κόλαση γεμάτη από φωτιά, ακόμη και αν η Αίτνα και ο Βεζούβιος θεωρήθηκαν από την αρχαιότητα ως πύλες στην κόλαση και φαίνεται να είχαν καλυφθεί από υγρή "λάβα-φωτιά", με τις διαβολικές ηφαιστειακές εκρήξεις . Ωστόσο για την Αίτνα όταν αναφέρεται στο νησί της Σικελίας, την παρουσιάζει ως μία τοποθεσία με ατμούς από θείο. Ο Πυριφλεγέθων (από το πυρ + φλεγέθω, δηλαδή αυτός που έχει πύρινες φλόγες) ή και Φλεγέθων, και μερικοί μικρότεροι ποταμοί περιγράφονται ως ποτάμια που βράζουν το αίμα σε πέτρινες όχθες - έτσι γράφει ο Δάντης για τις ιαματικές πηγές της Bullicame κοντά στην πόλη Βιτέρμπο -περιφέρεια του Λάτσιο.
Εδώ είναι δυνατόν να δοθεί μια απλή εξήγηση γιατί ο Δάντης δεν περιλαμβάνει τα ηφαίστεια στο έργο του. Η Αίτνα και ο Βεζούβιος ήταν σχετικά ήρεμα εκείνη την εποχή (Βεζούβιος εξερράγη μόνο το διάστημα 1321-1323) και γι΄αυτό δεν έδειξε πραγματικό ενδιαφέρον ο ποιητής.
Όμως η γεωλογία παίζει ακόμα έναν σημαντικό ρόλο στην τιμωρία των αμαρτωλών. Στο τρίτο κύκλο οι αμαρτωλοί(άνθρωποι που πουλούσαν τα ιερά αντικείμενα για το κέρδος) οδηγούνται «ανάποδα στο έδαφος και πιέζονται σφιχτά μέσα στις σχισμές του βράχου ».
Οι ληστές τιμωρούνται σε έναν λάκκο γεμάτο με δηλητηριώδη φίδια. Ο Δάντης περιγράφει κοιτάζοντας προς τα κάτω το λάκκο όταν βλέπει: "Μέσα σε αυτό το σκληρό και πικρό μέρος/ άνθρωποι έτρεξαν τρομοκρατημένοι και γυμνοί, απελπισμένοι / να βρουν τρύπες να κρυφθούν ή ηλιοτρόπια/ Τα χέρια τους ήταν δεμένα πίσω από την πλάτη τους με φίδια." Ηλιοτρόπιο (ποικιλία από χαλκηδόνιο ,υποκατηγορία της οικογένειας του χαλαζία) ήταν από την αρχαιότητα ένας πολύτιμος λίθος γνωστός για τις μαγικές ιδιότητες του, με τον οποίο ήθελαν να προστατευτούν από το δηλητήριο των φιδιών.
Μετά την κόλαση ο Δάντης φτάνει τελικά τις πλαγιές του όρους Καθαρτήριο, αφήνοντας πίσω την κόλαση : "Η ανάβαση μου πήρε την τελευταία δύναμή μου όταν φώναξε: Γλυκέ Πατέρα, γυρίστε σε μένα: αν δεν διακόψετε / θα πρέπει να μείνενε εδώ στην πλαγιά του βουνού / Έδειξε ένα άκρο λίγο μπροστά / που έπιανε γύρω ολόκληρο το πρόσωπο του / Τραβήξετε τον εαυτό σας πολύ υψηλότερα, γιε μου , είπε/ τα λόγια του τόσο με ώθησαν / να πέσω στα χέρια και τα γόνατα / έως ότου επιτέλους τα πόδια μου βρίσκονταν σε αυτό το άκρο."
Η Θεία Κωμωδία ακόμη σήμερα έχει πρωταρχικό ρόλο στην ανάπτυξη της παγκόσμιας λογοτεχνίας και της ιταλικής γλώσσας, αλλά είναι επίσης μία πολύτιμη πηγή για να κατανοήσουμε καλύτερα τις φυσικές επιστήμες και τον τρόπο με τον οποίο σκέφτονταν την Γη τον 14ο αιώνα.
Δυστυχώς, στίχοι του Δάντη μετά από τόσους αιώνες από εντελώς άλλη σκοπιά παραμένουν επίκαιροι στην κοινωνία μας :«Οι πιο καυτές θέσεις στην κόλαση είναι κρατημένες γι’ αυτούς που, σε καιρούς μεγάλης ηθικής κρίσης, διατηρούν ουδέτερη στάση».
Γεωδίφης
Πηγές
1.Βικιπαίδεια
2.Η θεία κωμωδία: Κόλαση, Καθαρτήρι,Παράδεισος/Δάντης- μετάφραση Ν.Καζαντζάκης
3.David Bressan-historyofgeology.fieldofscience.com/
4.Γιατί η Κόλαση Βρωμάει Θείο;- Kroonenberg.S
