Η λειψυδρία μπορεί να καταστρέψει πολιτισμούς

 

Αρχαία δεξαμενή των Μάγια.

Πριν ακόμη φτάσουν οι Ισπανοί Κονκουισταδόρες,​ οι Μάγια είχαν αναπτύξει τον λαμπρότερο πολιτισμό του Δυτικού Ημισφαιρίου. Κατεργάζονταν άψογα το χαλκό και το χρυσό, κατασκεύαζαν πέτρινα σπίτια και πυραμιδοειδείς ναούς, γνώριζαν την υφαντουργία, χρησιμοποιούσαν ιερογλυφική γραφή και γνώριζαν  αρκετά από τα μυστικά της γεωργίας. Ο πολιτισμός τους χρονολογείται από το 2000 π.Χ. μέχρι το 250 μ.Χ. και μετά ξαφνικά χάνεται.

Κάτι πραγματικά δραστικό πρέπει να έχει συμβεί στους Αρχαίους Μάγια στο τέλος της κλασσικής περιόδου τον 9ο αιώνα. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, αυτός ο προηγμένος πολιτισμός στην Κεντρική Αμερική οδηγήθηκε από την άνθηση στην κατάρρευση και γρήγορα στην συρρίκνωση του πληθυσμού. Οι μνημειώδες πέτρινες κατασκευές, όπως αυτές που είναι χτισμένες στη Γιουκατάν, σταμάτησαν πλέον να κατασκευάζονται.

Ο λόγος για αυτή την κατάρρευση παραμένει θέμα συζήτησης ακόμα και σήμερα. Ωστόσο, ένα μοντέλο από το Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο της Βιέννης μπορεί να έχει βρει την εξήγηση: Η τεχνολογία άρδευσης που εξυπηρετούσε τους Μάγια κατά τη διάρκεια περιόδων ξηρασίας μπορεί να έχει πραγματικά προδώσει την κοινωνία τους και να την έχει κάνει πιο ευάλωτη σε μεγάλες καταστροφές.

Τα διδάγματα από την πρόσφατη έρευνα μπορεί να μας βοηθήσουν να αντλήσουμε σημαντικά συμπεράσματα για το δικό μας μέλλον. Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με τους φυσικούς μας πόρους, αν τα τεχνικά μέτρα απλά ασχολούνται με την έλλειψη πόρων σε ένα επιφανειακό επίπεδο και δεν προσαρμόσουμε τη δική μας συμπεριφορά σε νέα δεδομένα, οι κοινωνίες μας θα είναι ευάλωτες.

Το νερό επηρεάζει μία κοινωνία και η κοινωνία επηρεάζει το νερό .Η παροχή νερού καθορίζει πόσα τρόφιμα είναι διαθέσιμα, έτσι ώστε με τη σειρά του επηρεάζει την ανάπτυξη του πληθυσμού. Αντίθετα, η αύξηση του πληθυσμού μπορεί να αλληλεπιδράσει με το φυσικό κύκλο του νερού για παράδειγμα μέσα από την κατασκευή των δεξαμενών.

Δεδομένου ότι το νερό και η κοινωνία έχουν στενή σχέση. Αυτός είναι ο λόγος που οι ερευνητές διερεύνησαν τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ κοινωνιολογίας και της υδρολογίας μέσα από μαθηματικά μοντέλα. Το αναδυόμενο πεδίο της Κοινωνικο-Υδρολογίας θεσπίζει μαθηματικές αλληλεξαρτήσεις, π.χ., μεταξύ της διαθεσιμότητας των τροφίμων και της γεννητικότητας ή μεταξύ της πρόσφατης έλλειψης νερού που είναι ακόμη νωπή στη μνήμη μας και τα σχέδια της κοινωνίας για την οικοδόμηση δεξαμενών νερού. Αυτά τα είδη των αλληλεπιδράσεων, σε συνδυασμό με τα ιστορικά και τα τρέχοντα δεδομένα, τελικά έχουν αποδώσει ένα πολύπλοκο σύστημα που παράγει διαφορετικά σενάρια αλληλεπιδράσεων ανθρώπου-φύσης.

Η δεξαμενή νερού μπορεί να θεωρηθεί ευλογία και κατάρα. Είναι γνωστό ότι οι Μάγια έκτιζαν δεξαμενές νερού στο πλαίσιο της προετοιμασίας για τις ξηρές περιόδους. Με το μοντέλο τους, οι επιστήμονες μπόρεσαν να αναλύσουν τα αποτελέσματα της μηχανικής νερού των Μάγια για την κοινωνία τους. Ήταν επίσης δυνατή η προσομοίωση σεναρίων με ή χωρίς δεξαμενές νερού για να συγκρίνουν τις συνέπειες αυτών των αποφάσεων.

Όπως αποδεικνύεται, οι δεξαμενές νερού μπορεί να προσφέρουν πραγματικά ουσιαστική ανακούφιση κατά τη διάρκεια σύντομων περιόδων ξηρασίας. Στις προσομοιώσεις χωρίς ταμιευτήρες ο πληθυσμός των Μάγια μειώνεται μετά από την ξηρασία, ενώ συνεχίζει να αυξάνεται, όσο οι δεξαμενές παρέχουν επιπλέον νερό. Ωστόσο, οι ταμιευτήρες μπορεί επίσης να κάνουν τον πληθυσμό πιο ευάλωτο κατά τη διάρκεια της παρατεταμένης ξηρασίας. Η συμπεριφορά της διαχείρισης των υδάτων μπορεί να παραμείνει η ίδια και η ζήτηση νερού ανά άτομο δεν μειώνεται, αλλά ο πληθυσμός συνεχίζει να αυξάνεται. Αυτό μπορεί στη συνέχεια να αποδειχθεί μοιραίο, εάν συμβεί μια άλλη ξηρασία με αποτέλεσμα την μείωση του πληθυσμού που είναι πιο δραματική από   ό, τι χωρίς ταμιευτήρες.

Εμείς μάλλον δεν θα μάθουμε ποτέ όλους τους λόγους για την παρακμή των Μάγια. Μετά από όλα, οι πόλεμοι ή οι επιδημίες μπορεί να έχουν παίξει το ρόλο τους. Το κοινωνικο-υδρολογικό μοντέλο που αναπτύχθηκε από τον ομάδα των ερευνητών της Βιέννης, ωστόσο, μας λέει ότι οι ξηρασίες και τα ζητήματα του νερού είναι μια πιθανή εξήγηση για την εξαφάνιση τους και μας δείχνει πόσο ευάλωτη μπορεί να είναι μία κοινωνία όταν στηρίζεται μόνο σε μηχανικά ή τεχνολογικά μέσα. Όταν πρόκειται για τους σπάνιους πόρους, οι απλούστερες λύσεις θα μπορούσαν να είναι οι καλύτερες. Θα πρέπει να αλλάξουμε τη συμπεριφορά των ανθρώπων, επανεκτιμώντας την εξάρτηση της κοινωνίας σε αυτόν τον πόρο και τη μείωση της κατανάλωσης, διαφορετικά η κοινωνία μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πιο ευάλωτη στις καταστροφές και όχι ασφαλέστερη, παρά τις έξυπνες τεχνικές λύσεις.

Στην χώρα μας είναι ήδη γνωστό ότι πρόβλημα επάρκειας νερού έχουν οι πόλεις του Νότου, οι παράκτιες περιοχές και ιδίως τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους. Το παγκόσμιο κλίμα αλλάζει και προκαλεί περιορισμό των βροχοπτώσεων. Τουλάχιστον 38% των κατοίκων της Μεσογείου θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα νερού τα επόμενα χρόνια. Στη χώρα μας έχουν περιοριστεί οι βροχοπτώσεις κατά 10-30%.

Ξοδεύουμε το νερό αλόγιστα και είμαστε σπάταλοι με έναν μοναδικό φυσικό πόρο που αν δεν προσέξουμε, δεν θα είναι αρκετός για τις στοιχειώδεις ανάγκες μας. Κυρίως τώρα, που μειώνονται οι βροχοπτώσεις, λόγω της κλιματικής αλλαγής και επηρεάζονται τα νερά πρέπει να αναρωτηθούμε:Χρειάζεται να ξοδεύουμε τόσο νερό; Το χρησιμοποιούμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο; Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειωθεί η σπατάλη του νερού; Μήπως πρέπει να αλλάξουμε τις συνήθειες μας; Μπορούμε με μικρές αλλαγές στη συμπεριφορά μας, να πετύχουμε μεγάλη μείωση στην κατανάλωση νερού; 

Οι αρμόδιες αρχές προσπαθούν να διαχειριστούν καλύτερα τον φυσικό πόρο ωστόσο τι γίνεται όταν περιορίζονται συνεχώς τα υπόγεια αποθέματα του νερού;

Τα μαθήματα από τον πολιτισμό των Μάγια μας λένε ότι οι απλούστερες λύσεις είναι οι καλύτερες. Πρέπει το συντομότερο δυνατό να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας, επανασχεδιάζοντας τη σχέση της κοινωνίας με το νερό και την άμεση μείωση της κατανάλωσης, διαφορετικά γινόμαστε πιο ευάλωτοι στις καταστροφές και όχι ασφαλέστεροι, παρά τις έξυπνες και δαπανηρές τεχνικές λύσεις.

Γεωδίφης

Πηγές

1.Linda Kuil et al, Conceptualizing socio-hydrological drought processes: The case of the Maya collapse, Water Resources Research (2016).

2.Βικιπαίδεια