Οι «καμινόλακκοι» της Κω

Οι ασβεστόλιθοι δεν αποτελούν το αφθονότερο πέτρωμα και δεν καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις στο νησί της Κω. Όμως, οι παλιοί τους χρησιμοποιούσαν κυρίως στην οικοδομική, στην αγγειοπλαστική, στα χωράφια τους ως λίπασμα και σε διάφορες άλλες εφαρμογές. Μία από τις πολλές εφαρμογές του ασβεστόλιθου, ήταν για την κατασκευή ασβεστοκονίας. Η τεχνική της κατασκευής «κεκαυμένης ασβέστου» ήταν πάρα πολύ παλιά. Η παραγωγή άσβεστου δεν γινόταν μόνο από όσους σχεδίαζαν να χτίσουν δικό τους σπίτι. Αρκετοί τα έφτιαχναν και για βιοποριστικούς λόγους, για να πουλήσουν δηλαδή τον ασβέστη.

Παλιότερα, η «κατασκευή σπιτιού» περνούσε από τον ασβέστη. Οι παλιοί ήταν σοφοί αφού έπρεπε πρώτα να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες ποσότητες ασβέστη για το χτίσιμο, σοβάτισμα και άσπρισμα του σπιτιού τους και μετά να το χτίσουν. Για τον λόγο αυτό σήμερα συναντάμε στην εξοχή της Κω αρχαία ερείπια από εγκαταλελειμμένα καμίνια.

Συνήθως, τα έφτιαχναν κοντά σε περιοχές όπου υπήρχε το κατάλληλο πέτρωμα(ασβεστόλιθος) ώστε να μη χρειαστεί να το μεταφέρουν μακριά. Μόλις επέλεγαν τη θέση του καμινιού, άρχιζαν το κόψιμο των κλαδιών λίγο πριν την άνοιξη, πριν ανοίξουν τα κλαδιά. Χρησιμοποιούσαν κυρίως «κατσοπρίνια» δηλαδή θαμνώδη πουρνάρια, γιατί έπρεπε να είναι γερά για να βγάζουν δυνατή φωτιά. Μετά έσκαβαν τον καμινόλακκο, σε βάθος 2 μέτρα περίπου. Τοποθετούσαν εσωτερικά, τις πέτρες από ασβεστόλιθο. Λίγο πιο πάνω από την επιφάνεια του εδάφους οι πέτρες σχημάτιζαν θόλο, ενώ άφηναν είσοδο από όπου θα έμπαιναν τα κλαδιά. Συνέχιζαν να φορτώνουν ασβεστόλιθους πάνω στο θόλο, όσο ανέβαιναν ψηλότερα τόσο μικρότερες και στο πάνω μέρος τοποθετούσαν χαλίκια. Στο όρθιο τμήμα του καμινιού που ήταν πάνω από την επιφάνεια του εδάφους, χτιζόταν εξωτερικά διπλός τοίχος με χώμα στη μέση για να μη χάνεται η θερμότητα. Με αυτό τον τρόπο, το καμίνι έμοιαζε με ένα μεγάλο φούρνο. Η κατασκευή του θόλου, απαιτούσε ιδιαίτερες ικανότητες και μόνο έμπειροι τεχνίτες μπορούσαν να τα κατασκευάσουν.

Όταν όλα ήταν έτοιμα, άναβαν το καμίνι κι’ άρχιζε η πιο κουραστική δουλειά.Επί 2-3 ημέρες περίπου έπρεπε να ρίχνουν συνεχώς ξύλα στις φλόγες του καμινιού. Όταν είχε ψηθεί το υλικό σε θερμοκρασία 800-1000 βαθμούς Κελσίου, ο ασβεστόλιθος (ανθρακικό ασβέστιο) έχανε το διοξείδιο του άνθρακα και μετατρεπόταν σε άσβεστο (οξείδιο του ασβεστίου).Μετά το άφηναν 10 ημέρες για να κρυώσει, και μόνο τότε άρχιζε η μεταφορά του ασβέστη σε τσουβάλια με τους γαϊδάρους στην πρωτεύουσα. Λέγεται ότι ένα επιτυχημένο ασβεστοκάμινο, μπορούσε να παράγει 12-15 τόνους ασβέστη.

Εκτός από τα ασβεστόκαμινα οι παλιοί έφτιαχναν και τα καρβουνοκάμινα δηλαδή καμίνια με στρογγυλό σχήμα όπου με σχεδόν παρόμοιο τρόπο παρήγαγαν κάρβουνα που χρησιμοποιούσαν στα σπίτια και στα μαγαζιά. Συνήθως καρβουνοκάμινα υπάρχουν σε δάση με κυπαρίσσια ή ελαιώνες .Σήμερα τα συναντάμε ως επί το πλείστον στο Ασφενδιού επειδή εκεί υπήρχαν πολλά δέντρα. Λέγεται ότι οι Ασφενδιανοί ήταν δεινοί καρβουνιάρηδες , αφού έμαθαν την τέχνη τους από τους μικρασιάτες. Το έδαφος που χρησιμοποιούσαν έπρεπε να είναι καθαρό , βρεγμένο και κυρίως επίπεδο. Πρώτα τοποθετούνταν οι κορμοί πάνω σε πέτρες για να μην αγγίζουν το έδαφος και καούν εύκολα. Τα καρβουνοκάμινα δεν γίνονταν παράνομα αφού ο αποπνιχτικός καπνός τα πρόδιδε και έτσι αναγκάζονταν να βγάλουν την απαραίτητη άδεια από το δασονομείο επί Ιταλοκρατίας. Αργότερα βέβαια έφτιαξαν καμίνια που δεν έβγαζαν μαύρο καπνό αφού χρησιμοποιούσαν αντί για φυλλώματα, λαμαρίνες και από πάνω χώμα και με αυτό τον τρόπο ξεγελούσαν τους κατακτητές.Οι κτηματολογικοί χάρτες της Κω έχουν σημειωμένες θέσεις με τοπωνύμιο Calchera που προφανώς αναφέρεται τόσο σε εγκαταλελειμμένα ασβεστοκάμινα όσο και σε καρβουνοκάμινα .

Σήμερα, ο ασβέστης στο νησί έρχεται έτοιμος σε συσκευασίες και τα σπίτια βάφονται με πλαστικά βιομηχανικά χρώματα και φαίνεται να έχει χάσει την οικονομική του αξία. Το ίδιο ισχύει για τα κάρβουνα, αφού μεγάλες ποσότητες εισάγονται. Κάποτε ήταν περιουσιακά στοιχεία και αποτελούσαν πυλώνες πάνω στους οποίους αναπτύχθηκε η τοπική οικονομία. Ωστόσο, με τα  νέα δεδομένα και  την κρίση που επικρατεί -και η οποία από ότι φαίνεται θα διαρκέσει για καιρό-εκτιμώ ότι τόσο το κάρβουνο όσο και ο ασβέστης πιθανόν και πάλι θα γίνουν  πρώτες ύλες πάνω στις οποίες θα στηριχτεί ένα σημαντικό μέρος από την οικονομία του τόπου μας.

Γεωδίφης

Πηγές

1. Βικιπαίδεια

2. Η Κως μια φορά και ένα καιρό-Π.Σβουρένος

3 . Άγονη Γραμμή -Ανδρεδάκης Κώστας