Ο λεγόμενος Πλάτανος του Ιπποκράτη
Βλέπω ότι δημοσιεύονται τελευταία διάφορα για τον λεγόμενο πλάτανο του Ιπποκράτη.Επισυνάπτω για τους Ενδιαφερομενους τα εξής:
1.Μια αδημοσίευτη ομιλία μου,στην Θεσσαλονίκη το 2007,όπου παρουσίασα στο Κέντρο ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης,γκραβούρες της Κω, της συλλογής μου.
2.Το ΦΕΚ του 1985,με το οποίο αναγνωρίστηκε επιτελους ο Πλάτανος ως μνημείο της Φύσης,χωρίς κουβέντα για Ιπποκράτη.
3.Μια οικογενειακή φωτογραφία από το αρχείο του πατέρα μου.Πρέπει να τραβήχτηκε μεταξύ 1930-1933 στον πλάτανο,όπου ήταν το πρώτο του δικηγορικό γραφείο. Απεικονίζεται ο Γιώργης Κουτσουράδης,με την αδελφή του Μαρία(σύζυγο του δασκάλου Νίκου Παναγιώτου-Νικολάκι) και ο ανεψιός του και γιός της, Κώστας Παναγιώτου,εξαδελφός μας,μετέπειτα Κοινοτάρχης στη Καρδάμενα.
ΑΠΟ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΙΚΑ ΤΗΣ ΚΩ -Ο ΛΕΓΟΜΕΝΟΣ ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ
Ο Πλάτανος της Κω, αποτελεί αναγνωρισμένο μνημείο της φύσης και θεωρείται πως είναι ένα από τα αρχαιότερα δένδρα της Ευρώπης, με την περιφέρεια του κορμού του να ανέρχεται σε 12 μέτρα και τους κλώνους του να εκτείνονται στα 6-7 μέτρα. Βρίσκεται στο κέντρο μιας κυκλικής πλατείας ,που στα μεσαιωνικά και στα νεώτερα χρόνια ήταν η κεντρική πλατεία της πόλης.
Από το 1784 τον συντροφεύει , στη βορειοδυτική πλευρά του, ένα αξιόλογο μνημείο ισλαμικής αρχιτεκτονικής, το τζαμί του Γαζί-Χασάν πασά.
Η γύρω από τον μεγάλο Κώο γιατρό της κλασσικής αρχαιότητας, ΙΠΠΟΚΡΆΤΗ, περιρρέουσα μυθολογία, συνδέει τον πλάτανο με τον χώρο της διδασκαλίας του. Ίσως ο σημερινός πλάτανος να αποτελεί κάποια παραφυάδα αρχαιότερου δένδρου της αρχαιότητας, αφού ‘όπως αναφέρεται σε ένα επίγραμμα του ΕΡΜΗΣΙΆΝΑΚΤΑ, που μας διέσωσε ο ΑΘΉΝΑΙΟΣ, γίνεται λόγος για ένα χάλκινο άγαλμα του Κώου ποιητή ΦΙΛΗΤΆ, που οι συμπατριώτες του έστησαν κάτω από πλάτανο. Ήδη πάντως από τις αρχές του 19ου αιώνα η πλατεία ονομάζονταν ,από τους ξένους τουλάχιστον επισκέπτες του νησιού, «Πλατεία του Ιπποκράτη» και που αυτονόητα σχεδόν, πέρασε η ονομασία αυτή και στο μεγάλο δένδρο. Ο L.ROSS,(Reisen auf den griechischen Inseln,1843),γράφει χαρακτηριστικά για : «.. το πανάρχαιο τεράστιο δένδρο, κάτω από το οποίο, κατά την παράδοση των Κώων, συχνά διέμενε ο Ιπποκράτης..»Οι ιστορικές αναφορές για το μεγάλο δένδρο μας έρχονται από την Αναγέννηση και ιδίως από τον 17 αιώνα και μετά, αφού οι προγενέστεροι επισκέπτες του νησιού του ύστερου μεσαίωνα (π.χ SIR JOHN MANDEVILLE-1322, NICOLO DE MARTONI-1395, CHRISTOPFORO BUONDELMONTI-1420,PIRI REIS 1520/26 κ.α ) δεν θεώρησαν ως άξιο αναφοράς το γέρικο πλατανόδενδρο ή δεν ήταν τότε ακόμη λόγω μεγέθους αξιοθέατο. Η πρώτη αναφορά σε αυτόν γίνεται αρχικά στα 1655 από τον γάλλο περιηγητή JEAN THEVENOT και στη συνέχεια από τον τούρκο περιηγητή ΕΒΛΙΆ ΤΣΕΛΕΜΠΉ ,στο βιβλίο του «Οδοιπορικό στη Ελλάδα»,1668-1671, που μιλά για ένα μεγάλο δένδρο δίπλα στο φρούριο, που στη σκιά του μπορούν άνετα να χωρέσουν 2000 άτομα, όπου υπήρχαν καταστήματα και καφενεία και που τα κλαδιά του στηρίζονταν σε αρχαίες κολώνες . Από τότε οι αναφορές γίνονται συχνότερες και οι σχετικές πληροφορίες μας αποδίδονται πια και σε εικόνες με την μορφή χαλκογραφιών η λιθογραφιών και σπανιότερα, ιδίως από τον 19ο αιώνα ζωγραφικών πινάκων(ελαιογραφίες η ακουαρέλες).
Το 1816 το δένδρο έπαθε σημαντική καταστροφή από την έκρηξη της παρακείμενης πυριτιδαποθήκης του γειτονικού ιπποτικού φρουρίου της Νεραντζιάς.
Στις 11 Ιουλίου 1821, οι τοπικές οθωμανικές αρχές για να εκφοβίσουν, λόγω της έκρηξης της ελληνικής επανάστασης, τον χριστιανικό πληθυσμό, απαγχονίζουν 100 Κώους στα κλαδιά του πλατάνου. Ο POUQUEVILLE γράφει χαρακτηριστικά: «Η Κωνσταντινούπολη είχε δώσει το σύνθημα για την σφαγή και ο περίφημος πλάτανος της Κω, που ίσως κάποτε προσέφερε την σκιά του στους μαθητές του Ιπποκράτη, εξευτελίστηκε γενόμενος αγχόνη.»
Στη μαρμάρινη βρύση που βρίσκεται στη ρίζα του πλατάνου παίχθηκε άλλη μια δραματική σκηνή. Ο Μητροπολίτης Κώου ΓΕΡΆΣΙΜΟΣ(1801-1838),γονυκλινής προσφέρθηκε να πλύνει τα πόδια του τούρκου Καϊμακάμη, που εκείνη την στιγμή ετοιμάζονταν να πλυθεί κατα το ισλαμικό έθιμο για να προσευχηθεί στη συνέχεια στο παρακείμενο Γαζί-Χασάν-Πασά τζαμί, και να τον παρακαλέσει να ανακληθεί η απόφαση για νέα σφαγή του χριστιανικού πληθυσμού, ως αντίποινα αυτή την φορά για την νικηφόρα για τους έλληνες ναυμαχία του Γέροντα (24.8.1824).Η παρέμβαση του ιερωμένου είχε επιτυχία και η σφαγή αποφεύχθηκε την τελευταία στιγμή.
Στα 1900, ο περιηγητής άγγλος λόρδος W.H.D ROUSE έκοψε και πήρε μαζί του ένα μεγάλο κλαδί, δημιουργώντας δυσμενείς εντυπώσεις στους ντόπιους.
Στις 16 Απριλίου 1945, ο πλάτανος της Κω έμελλε να γίνει μάρτυρας της τελευταίας σε ελληνικό έδαφος μαζικής εκτέλεσης πολιτών, πάλι δι΄ απαγχονισμού, εκ μέρους των γερμανικών αρχών κατοχής, κατηγορηθέντων για συνεργασία με τις συμμαχικές δυνάμεις της Μέσης Ανατολής.
Η παλαιότερη πηγή απεικονίσεων της Κώ (Χάρτες) είναι(μέχρι στιγμής) το βιβλίο Liber insularum archipelagi ,που συνέγραψε στα 1420 ο Φλωρεντίνος μοναχός CHRISTOPFORO BUONDELMONTI και αφιέρωσε στον καρδινάλιο ORSINI. Το βιβλίο αυτό, που περιέχει περιγραφές 72 νησιών του Αιγαίου συνοδευόμενες από χειρόγραφους έγχρωμους χάρτες, αποτελούσε μέχρι τον 18ο αιώνα την βασική πηγή πληροφοριών για τους επισκέπτες. Κυκλοφορούν 60 χειρόγραφα του βιβλίου σε διάφορες βιβλιοθήκες της Ιταλίας, Ολλανδίας Γαλλίας κλπ, ανάμεσα στις οποίες και στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη των Αθηνών.
Από τα χαρακτικά με αντικείμενο τον Πλάτανο της Κώ, το αρχαιότερο μέχρι στιγμής γνωστό είναι το σχέδιο του ρώσου μοναχού VASILIIJ GRIGOROVIC BARSKIJ χρονολογημένο στα 1745(Γεννάδιος Βιβλιοθήκη),και στη συνέχεια η χαλκογραφία που περιέχεται στο βιβλίο του γάλλου περιηγητή και τότε πρέσβη της χώρας του στη Υψηλή Πύλη, M.G.F.A CHOISEUL-GOUFFIER , «Voyage Pittoresque de la Grece», Paris 1783, στηριγμένη σε σχέδιο του J.B.HILAIRE (1776)(1)
Από τον 19ο αιώνα είναι γνωστά άλλα τρία χαρακτικά. Καταρχήν η επιχρωματισμένη χαλκογραφία από την αγγλική εφημερίδα-περιοδικό London News ,έκδοση του 1836 που βασίζεται σημαντικά στη απεικόνιση του CHOISEUL-GOUFFIER (2).
Παρεμφερής είναι η χαλκογραφία της ίδιας χρονιάς από το περιοδικό France militaire, μια παραλλαγή της οποίας αποτελεί η εκτιθέμενη σύμφωνα με σχέδιο του P. FREEMAN και S.SARGENT (3).
Η λιθογραφία του J.Η.ALLAN,το 1843 ( και αργότερα σε επανέκδοση το 1850) υπάρχει σε έγχρωμη και μονόχρωμη έκδοση(4), και αποδίδει την πραγματική τότε κατάσταση χωρίς εξωραϊσμούς η αισθητικής φύσεως προσθήκες.
Η λιθογραφία τέλος του πλατάνου(5) προέρχεται από το βιβλίο των BENNDORF/NIEMANN,Reisen in LYKIEN und KARIEN, WIEN 1884, και βασίζεται σε φωτογραφία που οι ίδιοι τράβηξαν στις 10 Απριλίου 1881. Ως άξιο ιδιαίτερου τονισμού είναι πώς αποτελεί την πρώτη απεικόνιση, όπου ως τίτλος αναφέρεται ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ(le platane d’ Hippocrate a Cos).
Οι καρτ-ποστάλ-φωτογραφίες με το ίδιο θέμα αποτελούν ιδιαίτερη και σχετικά μεγάλη συλλεκτική κατηγορία απο την οποία εκτίθεται ένα μόνο δείγμα, που απεικονίζει περίπου την πριν από 50 και πλέον χρόνια κατάσταση του δένδρου(6).
Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης
Καθηγητής ΑΠΘ
ΦΕΚ ΠΛΑΤΑΝΟΥ
Από τον ιστορικό πλάτανο του Ιπποκράτη, επί δημαρχείας Μ.Φάκκου