«Κονιάρηδες της Κω»
Το Κονιαριό με την εύφορη κοιλάδα του και το Ρήγμα της Ζιάς στους πρόποδες του Δίκαιου.
«Πάνω από τον Προφήτη Ηλία δεσπόζουν τα υψώματα του Αγ.Θεολόγου και το Κονιαριό ένα χωριουδάκι τούρκικο που το αποτελούν 25 οικοδομές κι έχει απομείνει εκεί από την εποχή που εγκαταλείφθηκε το Παλιό Πυλί.Οι αγρότες κάτοικοι του είναι περίπου 100 και είναι μουσουλμάνοι. Υδρεύεται από δύο πηγές του Κονιαριού και από την πηγή του Αγ.Θεολόγου. Στα ανατολικά του υπάρχει άλσος μικρό από ψηλά πεύκα που είναι ιδιόκτητο του Χαζή Χαλήλη. Εχουν Τούρκο δημογέροντα του Δήμου Πυλιού και τα κτήματα του είναι ενωμένα με αυτό. Οι πεδιάδες και τα υψώματα μέχρι τα βουνά πάνω από τα χωριά Ασφενδιού, Κονιαριό και Πυλί είναι κατάφυτα από αμπέλια και ελιές. Νότια από το Λαγούδι είναι η περιοχή του Τθελή μια περιοχή γεμάτη αρχαία»,μας λεει για τον οικισμό και τους ανθρώπους του γύρω στο 1917 ο Ιακ.Ζαρράφτης.
Το Κονιαριό ιδρύθηκε σε μια σπουδαία γεωλογικά και στρατηγικής σημασίας τοποθεσία. Σε μια εύφορη πλαγιά με πλούσια νερά, μακριά από την ακτή σε υψόμετρο περίπου 190-200μ. Οι Κονιάρηδες έφτιαξαν τον οικισμό τους σε ψαμιτούχους πολύ εύφορους σχηματισμούς τουλάχιστον 2 εκ.ετών που δημιουργήθηκαν στην θάλασσα. Την ανύψωση τους οι θαλάσσιοι σχηματισμοί οφείλουν στο Ρήγμα Ζιά πάνω στην επιφάνεια του οποίου εγκαταστάθηκαν οι Κονιάρηδες.
Το ρήγμα δεν έχει ενεργοποιηθεί από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα όμως με τους φυσικούς του πόρους έπαιξε σημαντικό ρόλο στην κατοίκηση της περιοχής .
Ανάμεσα στο Λαγούδι και το Αμανιού υπάρχουν ακόμη τα ερείπια οικήματα όπου έμεναν οι μουσουλμάνοι γεωργοί οι οποίοι είχαν δικό τους δημογέροντα υπαγόμενο στο Πυλί. Παρέμειναν μέχρι το 1952. Είχαν δικό τους σχολείο με μωαμεθανό δάσκαλο και αργότερα Έλληνα.
Ομως, η περιοχή δεν κατοικήθηκε για πρώτη φορά καθώς υπάρχουν σαφή ίχνη από ελληνιστική και παλιότερη εποχή, ενώ στο «πευκοδάσος του Χατζηχαλήλ» όπως το αναφέρει ο Ζαρράφτης έχουν βρεθεί 3 αντίβαρα πιεστηρίου αρχαίου ελαιοτριβείου ένα ναΰδριο ερειπιώδες με γλυπτό και σπάραγμα τοιχογραφίας [πηγή-dikaiosnet].
Μουσουλμάνοι μου διηγήθηκαν την δικιά τους πτυχή για την ιστορία του οικισμού. «Το Κονιαριό εποικήθηκε το 1670-1690 και αρχές του 1700. Η εποίκηση έγινε σε δύο κύματα.Οι τελευταίοι έποικοι ήταν νομάδες και έφτασαν από το Κάραμαν. [Μία αρχαία ελληνική πόλη ,την Λάρανδα μέχρι το 322 π.Χ., όταν καταστράφηκε από τον Πέρδικκα.Το 1468 οι Καραμανίδες κατακτήθηκαν από τους Οθωμανούς και το 1483 η πρωτεύουσα της επαρχίας μεταφέρθηκε στην Κόνια μια περιοχή με έντονο ελληνικό στοιχείο.Το όνομα Καραμανλής καθώς και άλλα επώνυμα προέρχονται από το Καραμάν]. Ήταν καραμανλήδες από το Ικόνιο.Το χωριό το είχαν ονομάσει «Χονιαρετι» απο παραφθορά έγινε αργότερα Κονιαριό. Διώξανε τους χριστιανούς στο Παλιό Κάστρο [Πυλί] όταν εγκαταστάθηκε ο στρατός και στους πρόποδες του κάστρου έφτιαξαν το χωριό, στο Κονιαριό. Από το Ικόνιο ήρθαν περίπου 400 άτομα. Από αυτούς κάποιοι έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στα Τσαίρια. Γι αυτό και η αρχιτεκτονική των σπιτιών των Τσαιριών με αυτά του Κονιαριού έχουν κοινά στοιχεία με οδοντωτό χαρακτηριστικό σενάζι. Χρησιμοποίησαν μακρόστενο φανόκτη στα σπίτια της Κω».
Ο φανόχτης δηλαδή το εξωτερικό τμήμα καπνοδόχου συχνά ήταν πήλινος και κατασκευάζοταν στα Τσουκαλαριά της Καρδάμαινας, είχε κωνική απόληξη με 4 ανοίγματα για να φεύγει ο καπνός. Ο «φανόχτης» που ξεχώριζε στη στέγη στο κώτικο σπίτι είναι ένα παλιό αρχιτεκτονικό στοιχείο και όχι οθωμανικό όπως κάποιοι πιστεύουν. Τους χρησιμοποίησαν και οι αρχαίοι Ελληνες.Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν σωλήνες μέσα στους τοίχους για να βγάλουν καπνό από τα αρτοποιεία, αλλά οι καμινάδες εμφανίστηκαν σε μεγάλες κατοικίες στη βόρεια Ευρώπη από τον 12ο αιώνα.
«Το όνομα του Κοναριού ίσως προέρχεται από τον κώνο που έμοιαζε η τοποθεσία.Είχε σχολείο και τζαμί με ξύλινο μιναρέ όταν πρωτοχτίστηκε. Την δεκαετία του 50 έφυγαν, ελάχιστοι είχαν μείνει περίπου 2-3 οικογένειες. Τα περισσότερα δέντρα του δάσους φυτεύτηκαν σχετικά πρόσφατα [με αυτή την άποψη συμφωνούν οι δακτυλίοι τους], και όχι το 1870 όπως πιστεύουν πολλοί. Υπάρχουν και ελάχιστα παλαιότερα στην περιοχή. Υπήρχαν λυναριές στις πλαγιές απο όπου έπαιρναν λινόσπορο γι αυτό έλεγαν την περιοχή λινόκαμπο. Στην περιοχή ξεχώριζε ο Πύργος του Χατζηχιλμή. Το 1935-1940 άρχισε η εγκατάλειψη της περιοχής τότε υπήρχε πάρα πολύ φτώχεια και ο κόσμος έφευγε από τα χωριά.Τότε ο πρώτος υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας [λέγεται ότι ήταν Κώος] ο Σουπρικαγιάς είχε φτιάξει 2 κλωστοϋφαντουργικά εργοστάσια στην γειτονική χώρα. Έστειλε ένα πλοίο στην Κω για να πάρει όσους μουσουλμάνους ήθελαν να πάνε να δουλέψουν στα εργοστάσια του. Αυτό το γεγονός το εκμεταλλεύτηκαν και οι Ιταλοί και τότε έφυγαν περίπου 2000 Τούρκοι. Και η Κέφαλος άδειασε όταν το Κονιαριό εγκαταλείφθηκε», μου είπε συμπατριώτης μας μουσουλμάνος .
Ο Παντελής Σβουρένος για το Κονιαριό αναφέρει: «Τους Τούρκους τους έλεγαν και Κόνιαρους. Η ισχυρότερη οικογένεια των ήταν των Χατζηχαλήληδων. Άλλες οικογένειες ήταν οι Τζίρογλου και οι Μουιτήδες. Ζούσαν σε εύφορο έδαφος και ήταν καλοί κτηνοτρόφοι,νοικοκύρηδες και ηθικοί. Είχαν φυτέψει πολλές συκιές που είχαν φέρει από την Μικρασία. Ο τελευταίος δάσκαλος τους ήταν ο Ηλίας Ζωίδης από το Πυλί.Είχανε τζαμί με πηγάδι χωρίς μιναρέ που ήτανε στεγασμένο με κεραμίδια. Είχε 12 πηγάδια. Το πρόσεχαν και το σεβόντανε οι Ρωμιοί όταν άδειασε το Κοναριό. Ομως γύρω στο 1980 το Βακούφ αφαίρεσε την ξυλεία και τα κεραμίδια. Οι τελευταίοι Κοναριώτες έφυγαν το 1969. Έχει ωραίο νερό το Κονιαριό που βγαίνει κάτω από ένα βράχο που λέγεται βρύση του Κονιαριού.Τα σπίτια του είναι φτιαγμένα από ασβέστη και κορασάνι. Το Κονιαριό είχε νεκροταφείο, παπουτσάδικο, καφενείο και σιδεράδικο. Είχαν καλή σχέση οι Κοναριώτες και οι Πυλιώτες όχι όμως με τους Ασφενδιανούς. Αφορμή που έφυγαν ήταν ένα περιστατικό με ένα ασφενδιανάκι βοσκό που γκάστρωσε μία κοναριώτισα κόρη ενός κτηνοτρόφου. Δεν αντεξαν την ντροπή και συμπαρασταθήκανε ο ένας στον άλλο και έφυγαν και πήγαν στην Τουρκία.»
Ο Νίκος Ζάρακας στα τοπωνυμικά του γράφει:«Προ του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου υπήρχε το Κονιαριό λίγο ανατολικά του Αμανιού με 15 οικογένειες Τούρκων οι οποίοι μετώκησαν άλλοι στην Κω και άλλοι στην Τουρκία με δικιά τους πρωτοβουλία χωρίς να τους θίξει κανείς παρόλο που εκείνοι φερόντουσαν με φανατισμό».
Το 1956 ο σεισμός της Αμοργού είχε προκαλέσει ζημιές σε πέτρινα σπίτια της περιοχής. Τα σημάδια είναι ακόμη ορατά.
Σήμερα πια έχουν απομείνει μόνο ερειπωμένα σπίτια με το πευκοδάσος [Περιαστικό Δάσος του Κονιαριού] σε μία περιοχή με κυκλώπεια τείχη και πλούσια ιστορία που πάει αρκετά πίσω από τον 17 ο αιώνα.
Γεωδίφης
Πηγές:
1. Κώια-Ιακωβος Ζαρράφτης
2. Ιστορρία των σεισμών της Κω, 2018-2023
3. Δάμος ο Κώιων,2021
4.Παλιές Φωτογραφίες Κω/ΦΒ
5.Η Κως μια φορά και ένα καιρό- Παντελής Σβουρένος
6. Ιστοσελίδα dikaios.net/Mάνος Μαστρογιώργης
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Γεωγραφία του Κονιαριού.
Ελληνες από την Κόνια της Τουρκίας. Οι Κονιάρηδες της Κω ήταν μουσουλμάνοι που έφτασαν από μια περιοχή της Τουρκίας όπου κυριαρχούσε έντονα το ελληνικό στοιχείο. Αν κάποια φυσική καταστροφή ή διαμάχη τους οδήγησε στην Κω, παραμένει άγνωστο μέχρι στιγμής.
Αρδευτικό κανάλι του Κονιαριού[dikaiosnet]
Οικία βόρεια του Κονιαριού[dikaiosnet]
Οικία νότια του Κονιαριού[dikaiosnet]
Ναύδριο του Κονιαριού [dikaiosnet]
Τζαμί του Κονιαριού [dikaiosnet].
Το Παλιό Πυλί γύρω στο 1928. Αριστερά του βρίσκεται το Κονιαριό το οποίο δεν διακρίνεται στη φωτογραφία.
Το Κονιαριό σε χάρτη του Sapper-Plieninger το 1920.