Νίκος Μανούσης και Νικήτας Χατζηκινήτας
Δύο απόδημοι Κώοι στην Αμερική, αγωνιστές της απελευθέρωσης της Δωδεκανήσου.
Την αιτία την έδωσε μια επιστολή που μου παραχώρησε ο ξάδελφος μου Τάσος Ασλάνης, και την αφορμή η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου με το να αφιερώσει το 16ο Συμπόσιο της στους Δωδεκανησίους της διασποράς.
Η επιστολή γράφτηκε στις 17 Απριλίου του 1947 μόλις ο Νικήτας Χατζηνικήτας, το φτωχόπαιδο που ξεκίνησε στα 14 του χρόνια από την σκλαβωμένη του πατρίδα για να πάει να δουλέψει στην Αμερική, έλαβε από τον γαμπρό του τον Κώστα Ασλάνη το γράμμα με τις φωτογραφίες και τις περιγραφές των μεγάλων στιγμών που έζησαν οι Δωδεκανήσιοι την ημέρα της Ενσωμάτωσης.
Είδαμε τη χαρά του, τη χαρά που φέρνει κλάματα που αναστατώνει τις καρδιές που προκαλεί τον «μεγάλο ψυχικό συγκλονισμό».
Ποιος ήταν όμως ο Νικήτα Χατζηνικήτας που σε ηλικία 14 χρονών ξεκίνησε από την πατρίδα του παιδί ολομόναχο και με το ατμόπλοιο «Βασιλεύς Κωνσταντίνος» φτάνει μετά από ένα εξαντλητικό ταξίδι στη Νέα Υόρκη όπου θα ζήσει το υπόλοιπο της ζωής του, κουβαλώντας μαζί με τη φτωχική του βαλίτσα την αγάπη του για την πατρίδα το σεβασμό για τους γονείς του φορτωμένος με τις παραδόσεις και τον πολιτισμό της Δωδεκανήσου;
Εργάστηκε σκληρά σαν ένας ταπεινός μάγειρας στα πιο μεγάλα ξενοδοχεία της μεγαλούπολης και κέρδιζε τη ζωή του με την εργατικότητα και την τιμιότητα του.
Συνδέθηκε με πραγματική φιλία με τον Νίκο Μανούση τον συμπατριώτη του και του συμπαραστάθηκε σε όλους τους αγώνες του για την απελευθέρωση των νησιών.
Υπήρξε μέλος του διοικητικού συμβουλίου και αργότερα αντιπρόεδρος του Κωακού Συλλόγου η «Ελπίς» και βοήθησε τον Μανούση στη συγγραφή του Κωακού Λευκώματος για να βοηθηθεί η ανέγερση του κατεστραμμένου από το σεισμό μητροπολιτικού ναού του Αγίου Νικολάου.
Θυμάμαι, μικρός μαθητής του Δημοτικού σχολείου, που ερχόντουσαν από την Αμερική κάτι μεγάλα μπαούλα γεμάτα με τετράδια μολύβια πένες και μελάνια, σχολικά είδη που εμείς είχαμε στερηθεί και μας φαίνονταν τότε σαν θείο δώρο αφού μας τα μοίραζαν δωρεάν. Αποστολέας τους ήταν ο Νικήτας Χατζηνικήτας ο οποίος από τις οικονομίες του έστελνε τα σχολικά αυτά είδη για να βοηθήσει τη εκπαίδευση της πατρίδας του.
Τέτοιοι πατριώτες ήταν και οι δύο φίλοι που με τους αγώνες τους στη ξενιτιά βοήθησαν τα Δωδεκάνησα να αποκτήσουν την ελευθερία τους στους δύσκολους και μαύρους εκείνους χρόνους.
Ο Νίκος Μανούσης πάλι, γεννήθηκε στην Κω το 1893 σε ηλικία 16 ετών εγκαταλείπει το τουρκοκρατούμενο νησί του και από το λιμάνι της Πάτρας ξεκινά το μεγάλο ταξίδι με το πλοίο ARGENTINA για την Αμερική.
Εκεί εργάστηκε αρχικά σε κάποιο εστιατόριο πολυκαταστήματος και με τις οικονομίες του κατάφερε να πραγματοποιήσει το όνειρο του να φτιάξει το δικό του μαγαζί στο εμπορικό κέντρο της Ν. Υόρκης.
Είχε μάθει την τέχνη του κουρέα από τον πατέρα του στην Κω και έτσι ξεκίνησε τη δουλειά του με τις πιο καλές προοπτικές.
Η αγάπη του για την πατρίδα τον έκανε να παρακολουθεί και να μαθαίνει το κάθε τι που συνέβαινε στο νησί του.
Το 1912 οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα και οι υποσχέσεις της Ιταλικής κυβέρνησης για σύντομη παραχώρηση των νησιών στην Ελλάδα κάνει τους Δωδεκανησίους να ελπίζουν ότι γρήγορα οι προαιώνιοι πόθοι τους θα πραγματοποιηθούν.
Όμως τα χρόνια περνούσαν και οι υποσχέσεις διαψεύδονταν τότε αποκαλύφτηκαν οι πραγματικές προθέσεις των νέων κατακτητών. Παντού όπου υπήρχαν Δωδεκανήσιοι της διασποράς άρχισαν αγώνες για την απελευθέρωση των νησιών.
Ο Νίκος Μανούσης ο οποίος είχε αναλάβει την προεδρία του Κωακού συλλόγου « Η ΕΛΠΙΣ » σχεδιάζει και πραγματοποιεί την ίδρυση μιας πανδωδεκανησιακής οργάνωσης με σκοπό να συντονίσει τον αγώνα για την απελευθέρωση των νησιών αφού πρώτα ενημερώσει τον αμερικανικό λαό για τα δίκαια των καταπιεσμένων Δωδεκανησίων.
Αρχίζει τότε τα δημοσιεύματα στον εθνικό Κήρυκα της Ν. Υόρκης με τη βοήθεια και τη συμπαράσταση του κατά δεκαεφτά χρόνια μικρότερου του Νικήτα Χατζηνικήτα.
Εν τω μεταξύ η ίδρυση της εθνικής ένωσης Δωδεκανησίων Αμερικής εγκρίθηκε από τον πρεσβευτή της Ελλάδος Ε. Ρούσο.
Η δράση της οργάνωσης εξακολούθησε μέχρι την υπογραφή της συνθήκης των Σεβρών. Αμέσως μετά η οργάνωση διαλύθηκε για να μην αποτελέσει εμπόδιο στα εθνικά θέματα.
Όμως η συνθήκη δεν θα εφαρμοστεί. Σε σύντομο χρονικό διάστημα και αφού η συνθήκη των Σεβρών έμεινε ανενεργός ο Μανούσης ιδρύει την « ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ » με τα γνωστά αρχικά Φ.Ε.Δ.Α.
Εκδίδουν περιοδικό με τον τίτλο Φ.Ε.Δ.Α. στην ελληνική και αγγλική γλώσσα.
Οι συνεργάτες του ήταν εκτός από τον Νικήτα Χατζηνικήτα και οι Πετρίδης, Αρχιμανδρίτης Κοκκινάκης, Πέτρος Μερτζένης, Καβουκλής, Παπαθωμάς, Καραμπάτος και άλλοι ακόμα πατριώτες.
Οι αγώνες της Φ.Ε.Δ.Α. θα διαρκέσουν τρία χρόνια και θα ακολουθήσει μια περίοδος απραξίας ως τη διάλυση της.
Το 1934 ιδρύεται η ΔΝΑ ( ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΗ ΝΕΟΛΑΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗΣ )
Πολλοί Δωδεκανήσιοι την πλαισιώνουν και εργάζονται με ομοψυχία και αγωνιστική θέρμη.
Συναγωνιστές ήταν: Ο Δημήτριος Στρίκης, ο Νικήτας Χατζηνικήτας, ο Εμμ. Αθανασιάδης, ο Π. Πολυχρονίδης, ο Μ. Πακρής, ο Νίκος και Δημήτρης Παναγιώτου, ο Αθ. Ξενίδης, ο Κώστας Πασσαρής, ο Πέτρος Μεργιένης, ο Παύλος Χατζηκώστας, ο Γιώργος Περίδης, ο Καβουκλής, ο Δ. Πετρίδης, ο Ι. Μοσχονάς, ο Ι. Γεργοτσούλας, ο Σάββας Σαπουνάκης, ο Σ. Καφεντζόπουλος και άλλοι εξαιρετικοί πατριώτες μετανάστες, μικροϋπάλληλοι και μικροκαταστηματάρχες.
Συγκεκριμμένα στη συνεδρίαση της 17ης Απριλίου 1934 που πραγματοποιήθηκε στο υπόγειο του εστιατορίου ενός Κώου στη διεύθυνση 612-8 Ave N.Y.
Έγινε η εκλογή του πρώτου Διοικητικού Συμβουλίου. Μανώλης Αθανασιάδης πρόεδρος, Μιχάλης Μακρής και Νικήτας Χατζηνικήτας αντιπρόεδροι, Πολυχρόνης Παπαδάκης ταμίας Δημήτριος Στρίκης γραμματέας, ο οποίος κράτησε την γραμματεία ως το τέλος. Μανούσης, Πολυχρονιάδης, Ιωαννίδης, Σκυλλάς, Κοριτσίδης, Κοντεμανώλης, Διακανδρέου, Οικονομίδης μέλη. Την ανώτατη εκτελεστική επιτροπή αποτελούσαν οι Αθανασιάδης Μακρής και Μανούσης Η ονομασία Δωδεκανησιακή Νεολαία Αμερικής με τα αρχικά ΔΝΑ δόθηκε γιατί και οι οργανώσεις της Αθήνας και της Αλεξάνδρειας στην Αίγυπτο είχαν τα ίδια αρχικά έτσι θα φαινόταν ότι η οργάνωση και στις τρεις αυτές πόλεις ήταν ενιαία. Η συνεδρίαση αυτή θα μείνει στη μνήμη όλων και για ένα άλλο λόγο. Ήταν παραμονές του Πάσχα και ο Κώος ιδιοκτήτης του εστιατορίου είχε σε ένα διπλανό δωμάτιο μερικά αρνιά τα οποία με τα βελάσματα τους ενοχλούσαν τους συνέδρους. Τότε ο Χαζηνικήτας ρώτησε αν είχε κανένας μαζί του μαχαίρι για να τα σφάξει. Από τότε του κόλλησαν το παράνομα Κολοκοτώνης.
Δύο μέρες αργότερα στις 19 Απριλίου 1934 η γενική συνέλευση των μελών αποφασίζει τη διοργάνωση συλλαλητηρίου και ψηφίζει καταστατικό με 40 άρθρα που προβλέπει τη δημιουργία «Υπάτης Στοάς» και παραρτήματα στις άλλες πόλεις κατά το πρότυπο της ΑΗΕΡΑ, με μια διαφορά η ΔΝΑ θεωρείτο σαν μια μυστική οργάνωση ένα είδος Φιλικής Εταιρίας με όρκους και συνθήματα, κλπ. Όμως όλα αυτά καταργήθηκαν όταν έγινε γνωστό ότι το Ιταλικό Προξενείο της Νέας Υόρκης είχε στην κατοχή του τον πλήρη κατάλογο με τα μέλη της οργάνωσης. Αυτό υπήρχε η αιτία να μείνουν ανενεργά πολλά μέλη της οργάνωσης από το φόβο αντιποίνων των Ιταλών στους συγγενείς τους στα νησιά.
Στις 13 Σεπτεμβρίου 1934 πραγματοποιείται μια παταγώδης συνεδρίαση στην οποία πάρθηκε η παρακάτω απόφαση:
Σκοπός της ΔΝΑ είναι η απελευθερωτική προπαγάνδα υπέρ της Δωδεκανήσου δια της εκδόσεως μηνιαίου Δελτίου προς διαφώτιση του αμερικανικού κοινού διά δημοσιευμάτων εις τον Ελληνόφωνον και αμερικανικόν Τύπον ή και διά κάθε άλλου μέσου που ήθελε εγκρίνει η Διοικητική Επιτροπή.
Η οργάνωση από νόμιμο σωματείο μεταμορφώθηκε σε κομιτάτο. Την Πρώτη Διοικητική Επιτροπή απετέλεσαν οι: Χατζηνικήτας, Αθανασιάδης, Στρίκ, Μανούσης, Ξυνιδής, Λουΐς,με πρόεδρο αυτή τη φορά τον Δημήτρη Πολυχρονίδη.
Τριτος πρόεδρος αργότερα ανέλαβε ο Νικόλαος Μανούσης.
Σαν πρόεδρος της οργάνωσης λίγες μέρες μετά την επίθεση της Ιταλίας το 1940 συγκαλεί τους αντιπροσώπους των Δωδεκανησιακών σωματίων της Ν. Υόρκης και μετά από εισήγηση του ιδρύεται το εθνικό Δωδεκανησιακό συμβούλιο με εκτελεστική επιτροπή που την αποτελούσαν οι δόκτωρ Νίκος Μαυρής, οι Κασσιώτες εφοπλιστές Μανώλης Κουλουκουνδής και Αντώνιος Παπαδάκης καθώς και ο πρόεδρος και ο γραμματέας της ΔΝΑ που ήταν τότε ο Νίκος Μανούσης και ο Δημήτριος Στρίκης.
Η Δωδεκανησιακή νεολαία Αμερικής είχε το δικό της δημοσιογραφικό όργανο τον «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΟ» από τις σελίδες του ξεσηκωνόταν όλος ο ελληνισμός για τον αγώνα. Κατάγγελλε τις βαρβαρότητες και τις ανηθικότητες των Ιταλών κατακτητών, πολεμούσε το φασισμό και το Μουσολίνι, στιγμάτιζε του δειλούς και τους συνεργάτες του εχθρού και παρουσίαζε την τραγωδία που ζούσαν οι σκλαβωμένοι Δωδεκανήσιοι.
Εν τω μεταξύ στην Κω η Ιταλική στρατιωτική διοίκηση θορυβήθηκε μαθαίνοντας τις ενέργειες και τη δράση του Μανούση στην Αμερική. Έτσι, όταν το 1928 με κανονικά θεωρημένο διαβατήριο από το Ιταλικό προξενείο ήρθε στην Κω για να επισκεφτεί τους γονείς του, οι Ιταλικές αρχές απαγόρευσαν την αποβίβαση του. Οι γέροντες γονείς του τον συνάντησαν για λίγα μόνο λεπτά στο κατάστρωμα του πλοίου πάντα υπό την παρακολούθηση της ιταλικής αστυνομίας.
Το 1933 ένας τρομερός σεισμός κατεδαφίζει κυριολεκτικά την Παλιά Πόλη της Κω. Ο πατριώτης Μανούσης θα αναλάβει δράση, τυπώνει και κυκλοφορεί το «ΚΩΑΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ» το οποίο φτάνει σε κάθε σπίτι Κώου και Δωδεκανήσιου της Αμερικής. Ο σκοπός του λευκώματος είναι να συγκεντρωθούν χρήματα που θα βοηθήσουν στην ανέγερση του κατεστραμμένου Μητροπολιτικού Ναού του Αγ. Νικολάου. (ας αφήσουμε όμως τον ίδιο να εκθέσει τους λόγους για τους οποίους έγραψε το Λεύκωμα.)
Λέει λοιπόν,
Η 23η Απριλίου θα παραμείνη ιστορική ως αποφράς ημέρα δια την νήσον Κων. Διότι κατά την ημέραν εκείνην η ωραία νύμφη του Αιγαίου η προσφιλής μας γενέτειρα Κως μετεβάλλετο εντός ολίγων λεπτών εις άμορφον σωρόν ερειπίων.
Η Κως είναι βέβαιον ότι θα επανακτισθεί και πάλιν πιθανόν μάλιστα να καταστεί πλέον ωραιοτέρα από πριν.
Αλλά δι ημάς τους ξενητεμένους η Κως με τα σπιτάκια της με τους στενούς δρομίσκους της, η γραφική μας Κως όπως την έχωμε εντυπώσει μές στη φαντασία μας δεν θα υπάρχει πλέον.
Και σιγά – σιγά η πάροδος του χρόνου και η ανέγερσις της Νέας Κω θα σβύσει βαθμηδόν από την φαντασία μας την εικόνα της παλαιάς Κω όπως την αφήσαμε όταν παιδιά ακόμα εφεύγαμεν μακριά της δια να έλθωμεν εις την μεγάλην ταύτην χώραν.
Διαυτό εθεώρησα καθήκον μου να συγκεντρώσω εις ένα λεύκωμα μερικάς εικόνας της Κως μας όπως ήτο προ της καταστροφής και εκείνας που απεκονίζουν το οικτρόν θέαμα της ερημώσεως και της καταστροφής που παρουσίασε η Κως μας μετά τους σεισμούς. Είς το λέυκωμα τούτο συμπεριλαμβάνονται και εικόνες των ανδρών εκείνων οίτηνες συνετέλεσαν εις την πνευματικήν αναγέννησην της γενέτειρας μας κατά την τελευταίαν πεντηκονταετία.
Η συνοπτική περιγραφή της νήσου μας αι υπηρεσίες αυτής προς την ανθρωπότητα, αι συγκινητικαί περιγραφαί των τραγικών στιγμών που διήλθον οι Κώοι κατά τον σεισμόν, αι βιγραφικαί σμειώσεις των επιφανών διδασκάλων της Κω, η δράσις και αι ενέργειες των εν Αμερική Κώων δια την ενίσχυσην των θρησκευτικών και εκπαιδευτικών αναγκών της γενετείρας των είναι τα θέματα άτινα συμπεριελήφθκαν εις το λεύκωμα και τα οποία ενδιαφέρουν όχι μόνον τους Κώους αλλά εν γένει όλους εκείνους οίτινες επιθυμούν να γνωρίσουν κάπως καλλίτερον παν ότι συνδέεται με την νήσον ήτις εγέννησε τον Ιπποκράτην, τον Απελλή, τον Φιλητάν και τόσους άλλους μεγάλους άνδρας της αρχαιότητος.
Η έκδοσις του παρόντος λευκώματος πλήν της αισθηματικής και ηθικής αυτού αξίας αποβλέπει και εις τη υλικήν ενίσχυσιν του ταμείου του Εράνου όστις διεξάγεται δια την ανοικοδόμησιν του υπό των σεισμών καταστραφέντος Μητροπολιτικού ναού της Κω του Αγίου Νικολάου.
Και δι αυτό, το λεύκωμα τούτο το αφιερώ εις τους προσφιλείς μου συμπατριώτας τους Κώους της Αμερικής, οίτηνες ουδέποτε, αν και χιλιάδες μίλια μακράν της λατρευτής μας πατρίδος ευρισκόμενοι, έπαυσαν να έρχονται αρωγοί εις τας διαφόρους Αυτής ανάγκας.
Νέα Υόρκη Δεκέμβριος 1934.
Νίκος Μανούσης.
……. Ο Νίκος Μανούσης αμέσως μετά τον επίσημο εορτασμό της Ενσωμάτωσης κατά το Μάιο του 1947 θα επιστρέψει στην πολυαγαπημένη του πατρίδα την Κω, μαζί με τη γυναίκα του Άννα.
Η Ελληνική πολιτεία θα τον τιμήσει για τους αγώνες του και θα του απονείμει τον «Χρυσούν Σταυρόν του Φοίνικος».
Θα εγκατασταθεί στο νεόχτιστο σπίτι του στην οδό Αρσενίου όπου και θα αφήσει την τελευταία του πνοή στις 16 Μαΐου του 1956.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει και τους δύο.
ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΔΙΑΚΟΓΙΑΝΝΗΣ
Φωτογραφίες του μεγάλου δωδεκανήσιου αγωνιστή στις ΗΠΑ,Νικολάου Μανούση και του Ν.Χατζηνικήτα [Πηγή -Ν.Μανούσης γιατρός]
