Η Σκάλα του Τιγκακιού τη δεκαετία ΄70. Το καΐκι (ΑΝΤΡΕΑΣ) αριστερά είναι του Γιώργου Παντελίδη. Από Παλιές φωτογραφίες της Κω/φβ.
Σχεδόν 76 χρόνια μετά, η Αλυκή στο Τιγκάκι από το θεωρείο θεάτρου και τον ψηλό εξώστη της Κω της Ταρσούλη, σε πρόσφατη φωτογραφία του Δημήτρη Φανάρα.
«Κατεβαίνοντας το δειλινό απ’ τη Ζυιά προς το Ασφενδιού είδα τον φλογισμένο δίσκο του ήλιου να κρέμεται ολοκόκκινος ανάμεσα στα δυο βουνά της αντικρινής Καλύμνου και να γεμίζει με χρυσή και ολοπόρφυρη βροχή από πυρόφλογες ακτίνες όλο το μεγάλο κάμπο και όλες τις γύρο θάλασσες και τις στεριές. Στις ακτές το επίνειο Τιγκάκι και στις Αλυκές σαν να σχεδίαζε η θάλασσα μια μακρότατη κορδέλα από αναλυτό χρυσάφι. Στον ψηλό εξώστη ενός μικρού καφενέ, που πρόβαλλε σαν θεωρείο θεάτρου πάνω απ’ αυτή την εξαίσια σκηνογραφία, πέντε βουνίσια παλικάρια με ξαναμμένα μάγουλα τραγούδαγαν, μερακωμένα:Ποιος είδε τέτοιον πόλεμο, να πολεμούν τα μάτια, δίχως μαχαίρια και σπαθιά να γίνονται κομμάτια. Οι τελευταίες αχτίνες της ημέρας έβαφαν τώρα τις ψηλότερες κορφές του μεγάλου βουνού, κι ο κάμπος έμπαινε σιγά-σιγά κάτω από του σούρουπου τους γαλαζόσταχτους ίσκιους» αναφέρει η λαογράφος Αθηνά Ταρσούλη, τον Αύγουστο του 1946, κατά τη διάρκεια της αγγλικής κατοχής του νησιού.
Το Τιγκάκι , η Αλυκή και η Ψέριμος από την Οροσειρά του Δίκαιου, δεκαετία ΄30. Φωτογραφία του Ιταλού γεωγράφου Ε.Μιγλιορίνι.
Τιγκάκι, τοπωνύμια και γεωγραφία .Σημειώνεται η ακριβής τοποθεσία όπου εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς οι 107 Ιταλοί αξιωματικοί το 1943.
Το Τιγκάκι απαντά 8.39 χλμ. δυτικά από τα περίχωρα της πρωτεύουσας της Κω και απέχει 4.30 χλμ. βόρεια από το ορεινό Ασφενδιού, εάν μετρήσουμε την απόσταση σε ευθεία γραμμή. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2021 έχει πληθυσμό 370 κατοίκους, ενώ το 2011 είχε 363.
Καλοκαιρινό επίνειο του Ασφενδιού
Το απλωμένο στους πρόποδες της Οροσειράς του Δίκαιου, το «μητροπολιτικό» Ασφενδιού περιλαμβάνει τις συνοικίες Ασώματος, Ευαγγελίστρια, Ζιά, Λαγούδι , Χαϊχούτες, ενώ στο πεδινό τμήμα υπάρχουν οι οικισμοί Ζηπάρι, ο Λινοπότης και το παραθαλάσσιο Τιγκάκι με τα εύφορα κτήματα. Νότια του σημερινού οικισμού οι γεωργοί του Ασφενδιού ήταν αναγκασμένοι να κατεβαίνουν από τις πρώτες πρωινές ώρες στον κάμπο και να επιστρέφουν βράδυ στο χωριό με τις καρότσες και τα ζώα τους διασχίζοντας ένα λιθόστρωτο δρόμο του οποίου τμήματα ακόμη είναι ορατά ακόμη σήμερα. Δημητριακά, σταφύλια, ντομάτες, καπνά, ελιές-λάδι ήταν τα κυριότερα προϊόντα τους.
Τη δεκαετία 1960 η μαζική μετανάστευση προς Γερμανία, Αυστραλία, Καναδά και ΗΠΑ οδηγεί τους κατοίκους να εγκαταλείψουν την περιοχή ενώ με την τουριστική ανάπτυξη της δεκαετίας του 1980 η περιοχή αποκτά ξανά ιδιαίτερο ενδιαφέρον .Οι πεδινοί οικισμοί δραστηριοποιούνται ξανά από τη δεκαετία του 1970. Συγκεντρώνονται κυρίως στο Ζηπάρι και το Τιγκάκι αναπτύσσεται ραγδαία λόγω τουρισμού τα τελευταία χρόνια.
Πάνω ο χάρτης των Γερμανών Sapper-Plieninger, δημοσιεύθηκε το 1920. Για πρώτη φορά εμφανίζεται σε χάρτη το τοπωνύμιο Τιγκάκι, προφανώς κατόπιν υπόδειξης του Ι.Ζαρράφτη με τον οποίο συνεργάστηκαν. Κάτω το 1874, στον Γεωλογικό χάρτη της Κω του Γερμανού παλαιοντολόγου Neumayr, η τοποθεσία σημειώνεται ως Αλυκή, ένα όνομα που εμφανίζεται σε όλους τους διαθέσιμους ιστορικούς χάρτες της περιοχής.
Το Τιγκάκι φαίνεται ότι αναπτύχθηκε τα τελευταία χρόνια, ωστόσο υπήρχε κατοίκιση ακόμη παλαιότερα. Η βόρεια ακτή καλύπτεται από λευκή αμμουδιά και ο κυρίως οικισμός απλώνεται μέσα στη μικρή εύφορη αλλουβιακή κοιλάδα. Σήμερα διαθέτει πληθώρα από ξενοδοχειακές μονάδες, μικρές ή μεγάλες , και καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος ή ακόμη εμπορικά.
Στο ευρύτερο Ασφενδιού βρισκόταν ο αρχαίος Δήμος των Φυξιωτών σύμφωνα με αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν στην περιοχή. Ανασκαφές στο Ζηπάρι, επί ιταλοκρατίας, έφεραν στο φως τις παλαιοβασιλικές του Καπαμά και του Αγίου Παύλου, του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ.
Για τον δάσκαλο Νίκο Ζάρακα το Τηγκάκι γράφεται με ήτα και όχι γιώτα, είναι η παραλιακή τοποθεσία ολίγο ανατολικά της Αλυκής. Ὁ Ιάκ. Ζαράφτης στὰ «Κώϊά» του αναφέρει ότι το όνομα πήρε από τα θεμέλια κτιρίων πού βρίσκονταν εκεί 140 μέτρα μέσα από τη ξηρά: «ἀφ᾿ οὗ τέγκους καὶ Τηγκάκιον τὸ μέρος ὀνομάζεται» γράφει.
Το Τιγκάκι από ψηλά με την αμμώδη παράλια ακτή του, δεκαετία ΄90. Η άμμος προέρχεται από πολλές τοποθεσίες, πηγές και περιβάλλοντα. Σχηματίστηκε από πετρώματα που αποσυντίθενται από τις καιρικές συνθήκες και τη διάβρωση κατά τη διάρκεια εκατοντάδων ακόμη χιλιάδων ετών. Τα πετρώματα χρειάζονται χρόνο για να αποσυντεθούν, ειδικά ο χαλαζίας (πυριτία) και ο άστριος.
«Ύστερα από 110 βήματα τελειώνει η Αλυκή κι από κει αρχίζει το Τηγκάκι όπου μετά από 385 βήματα είναι χτισμένα τα εργαστήριά του, που παραμένουν αχρησιμοποίητα, και μάλιστα βρίσκονται μέσα σε δυο δικά μου κτήματα 10 στρεμμάτων και αξίας 50 λιρών. Από την Αλυκή μέχρι αυτού του σημείου η ομαλότατη και χαμηλή παραλία φαίνεται πως τρώγεται (απ' τη θάλασσα) κάθε χρόνο. Μέσα δε στην αβαθή παραλία υπάρχουν θεμέλια κτιρίων χτισμένα με ασβέστη κι ένα μάλιστα απ αυτά που σώζεται το δρασκελούσαν όσοι περνούσαν απ' το σημείο αυτό ακόμα και πριν από 90 χρόνια, σήμερα βρίσκεται 140 μ. μέσα στη θάλασσα. Απ' το τέγκος αυτό ονομάστηκε κι η περιοχή Τηγκάκι» γράφει ο Ιάκωβος Ζαρράφτης.
Παλαιότερος οικισμός;
Σύμφωνα τον Ζαρράφτη φαίνεται ότι παλαιότερα υπήρχε οικισμός, ο οποίος σήμερα είναι καταποντισμένος στη θάλασσα. Ο Μ.Σκανδαλίδης προτείνει ότι έχει σχέση με την ομηρική λέξη τέγεος και το αρχαίο τέγγα , τέγεος και τέγος, ως το στέγος δηλαδή η οροφή, στέγασμα οικίας, θάλαμος.
Το Τιγκάκι γειτονεύει με μία σπουδαία αρχαία περιοχή του νησιού όπου αντλείτο μία πρώτη ύλη και σπουδαία πέτρα του νησιού. Η ευρύτατη χρήση του τραβερτίνη στην αρχιτεκτονική του νησιού, κατά την ύστερη κλασική και ελληνιστική περίοδο, τα λείψανα της σε αρχαίες τοποθεσίες του νησιού μαρτυράνε το μέγεθος της δραστηριότητοας που λάμβανε χώρα στο αρχαίο λατομείο του Μεσόβουνου. Ο χώρος εξόρυξης του στις παρυφές του δήμου των Αλεντίων και σε άμεση γειτονία με τους δήμους των Φυξιωτών, και των Ιππιωτών, στην περιοχή ανάμεσα στο Ζηπάρι και το Μαστιχάρι, αποτελεί σοβαρή ένδειξη για την ύπαρξη κοινότητας ανάμεσα στους τρεις αρχαίους δήμους και κυρίως του δήμου των Αλεντίων, που μπορεί οι κάτοικοι του να ασχολούνταν με την εκμετάλλευση του τραβερτίνη.
Αλάτι από την Αλυκή του Τιγκακίου.
Ο. αρχαιοδίφης Ζαρράφτης γράφει στα Κώια του:«Για την καλύτερη προστασία των κατοίκων, οι τότε κατακτητές του νησιού γενναίοι ιππότες, έχτισαν πεδινά φρούρια με φαρδιά και ψηλά τείχη, καθώς κι εκκλησίες, σε δυο μέρη. Ένα στο Τηγκάκι και το άλλο πάνω από το Μαρμάρι. Σ' αυτά παρέμεναν μοίρες του ιππικού που προστάτευαν τους κατοίκους του Πηλίου και τα οποία τώρα ονομάζονται Βουκολιές, ίδια αυτή οχυρή τοποθεσία, που επιλέχθηκε από τους κατοίκους, είχε επιλεγεί και από τους αρχαίους και πρόσφερε καταφύγιο στον Ηρακλή, όταν είχε κατα διωχθεί από τους Μέροπες της Κεφάλου και Αντιμάχειας, κι απ' το γεγονός αυτό ονομάστηκε Φύξες ή Πύξες. Από τότε προεκτάθηκε ο οικισμός και στις γειτονικές τοποθεσίες που πλεονεκτούσαν, προσέφεραν καταφύγιο».
Στις Φύξες ή Πύξες, αναφέρεται και ο βουκολικός σπουδαίος ποιητής Θεόκριτος, αναφερόμενος στον Λυκίδη. «Οι Φύξες ή Πύξες αυξήθηκαν τόσο πολύ προς τις βόρειες πλαγιές, που αναγκάστηκαν να αναγείρουν μπροστά απ' αυτές τείχη φαρδιά και ψηλά και τα οποία ανακάλυψα προ 20ετίας» αναφέρει ο Ζαρράφτης.
Τα ποτάμια του κάμπου του Τιγκακιού
Κάτω απ' το χωριό Ασφενδιού απλώνεται η γεμάτη νερά κατηφόρα που καταλήγει σε επίσης εύφορη πεδιάδα μπροστά απ' τη Λάμπη της Αλυκής και του Τηγκακίου.Δυτικά της Αλυκής απλώνεται η πολύ εύφορη πεδιάδα του Αύλακα και πάνω απ' αυτή είναι ο λόφος Προφήτης Ηλίας.
Οι ποταμοί του Ασφενδιού, πλέον χείμαρροι, είναι οι εξής σύμφωνα με τον Ιάκωβο Ζαρράφτη.
Ο ποταμός της «Μεσαριάς», ο οποίος πηγάζει από λαγκαδιά που βρίσκεται πάνω απ' τις «Χαηχούτες» κι άλλες τρεις λαγκαδιές γύρω απ' την ίδια τοποθεσία και χύνεται στην ανατολική παραλία του Τιγκακίου.
Τα εύφορα εδάφη του Τιγκακιού και του Λινοπότη τράβηξαν την προσοχή των πρώτων κατοίκους τους, όμως αυτά τα εδάφη ήταν και παραμένουν φιλικά σε σεισμικές δονήσεις και γεωλογικούς, βιολογικούς κινδύνους όπως η ελονοσία. Ο L.Morricone στη λεζάντα της φωτογραφίας γράφει στις σημειώσεις του, «Λινοπότης,1937». Δεξιά είναι η Αλυκή, πιθανότατα εδώ υπήρχε ο αρχαίος δήμος Αλεντίων.
Ο ποταμός του «Αγίου Παύλου» στο Ζηπάρι, που πηγάζει από ρυάκια των λαγκαδιών των «Αγουδούνων» και «Μαυρόκαμπιας» χύνεται στην παραλία ανατολικά από το Τιγκάκι όπου υπάρχουν πολλά αρχαία χωμένα.
Ο ποταμός «Ζηπάρης» ή Καπαμάς που σχηματίζεται από τρεις χείμαρρους, του «Πωρειού», του «Κηπιού» και του διπλού από «Τσακάλη» και «Μονάγρι» χύνεται στην παραλία της «Πήλας».
Ο ποταμός των «Βαθυλάκων» πηγάζει απ' τα «Βαθύλακα», «Αχλάδες» και τα ρυάκια της «Τραπεζόνας», χύνεται στα ανατολικά παράλια του Τηγκακίου.
Ο ποταμός «Τθελής» που πηγές του είναι τα ρυάκια της «Διαμάντας» και των «Αγίων Αποστόλων», χύνεται στην ανατολική πλευρά της «Λάμπης της Αλυκής» του Τιγκακίου.
Και τέλος ο ποταμός «Ρέκτης» που έχει τις πηγές του στα ρυάκια του «Προφήτη Ηλία» και στις παραπάνω λαγκαδιές και αυτός χύνεται στη «Λάμπη της Αλυκής».
Σε όλους αυτούς τους ποταμούς και την δραστηριότητα τους εκατοντάδων χρόνων οφείλεται το εύρος και το μέγεθος της αλουβιακής και εύφορης πεδιάδας.
Αλυκή της Λάμπης
«Κάτω απ' τη συνοικία Λαγούδι, προς βορά και κοντά στη θάλασσα, απλώνεται μια χαμηλή ποδιά πεδιάδας με κοίλωμα στο οποίο παρακρατούνται τα τρεχούμενα νερά από τα ρυάκια και χείμαρρους και κατασταλάζουν εκεί, μαζί τα νερά της θάλασσας που εισβάλουν το χειμώνα από ένα στόμιο που βρίσκεται στη βορειοανατολική της γωνία και σχηματίζουν λίμνη περιφέρειας μιάμισης ώρα περίπου, που ονομάζεται Λάμπη της Αλυκής. Σ' αυτή έπηζαν, με τεχνικά μέσα αλάτι και το ίδιο επιχείρησαν να κάνουν και πρόσφατα» μας λέει ο Ζαρράφτης.
Η σελίδα dikaiosnet γράφει για την Αλυκή του Τιγκακίου: « Απαντούν στη θέση Τιγκάκι του Ασφενδιού. Η έκτασή τους είναι περίπου 930 στρέμματα με τα 790 στρέμματα περίπου από αυτά να βρίσκονται κάτω από τη μέση στάθμη της θάλασσας έως και 0,32μ.. Μεταξύ της αλυκής και του αιγιαλού παρεμβάλλεται μια σειρά θινών που το ύψος τους φθάνει τα 1-2 μέτρα. Μεταξύ των θινών και της περιοχής που καλύπτεται από νερά υπάρχει ζώνη με αλόφυτα η οποία συγκρατεί το έδαφος και προστατεύει την αλυκή από τη μεταφορά άμμου. Η Αλυκή λειτούργησε ως το 1988 ως χώρος παραγωγής μαγειρικού αλατιού. Αν και για αιώνες ήταν από τις σημαντικότερες Αλυκές της Ελλάδας σταμάτησε η λειτουργία τους.Η ετήσια παραγωγή από το 1944 μέχρι το 1987 κυμαινόταν από 900 μέχρι 3500 τόνους ».
Η αλυκή απαντά σε μία από τις πασίγνωστες λάμπες της Κω.Στην Κω υπάρχουν 3 τοποθεσίες με την ονομασία Λάμπη. Η Λάμπη του Σκανδάριου, η Λάμπη του Τιγκακιού και η Λάμπη του Ψαλιδιού .Για τον αείμνηστο Μιχάλη Σκανδαλίδη το τοπωνύμιο Λάμπη έχει σχέση με την αρχαία λέξη «λάμπη ή λάπη» που σημαίνει ακαθαρσίες οι οποίες σχηματίζονται σε λιμνάζοντα νερά. Ομως, εάν επιχειρούσαμε να αποκωδικοποιήσουμε την τοπική γεωμορφολογία, ο όρος Λάμπη υποδηλώνει κάτι περισσότερο: Τοποθεσία με λιμνάζοντα νερά σε μεγάλη εδαφική κοιλότητα, κατά πάσα πιθανότητα τεκτονικής προέλευσης, που βρίσκεται κοντά στην ακτή. Πρόκειται για οικοσύστημα που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού. Ποιός σεισμός μπορεί να την γέννησε; Δεν είναι ξεκάθαρο, πιθανώς ο σεισμός του 411 π.Χ του οποίου το εκτμώμενο επίκεντρο δεν απέχει μακριά.
Σεισμοί, ιστορικά τσουνάμι, κύματα καταιγίδας
Το Τιγκάκι έχει πληγεί ιδιαίτερα από τις έντονες φυσικές καταστροφές του παρελθόντος. Οι πληροφορίες που έχουμε στη διάθεση μας μπορεί να είναι ελάχιστες, ωστόσο οι λιγοστές πηγές οφείλονται στο γεγονός ότι ο οικισμός κατοικείται τα τελευταία χρόνια.
Στο Τιγκάκι με τις ιδιάιτερες γεωτεχνικές συνθήκες των εδαφών του, οι σεισμοί ανταποκρίνονται πιο έντονα, ενώ και τα ιστορικά τσουνάμι αρκετές φορές έχουν εισβάλει στη ξηρά του. Μεταξύ αυτών μπορούμε να αναφέρουμε το μινωικό τσουνάμι του 1615 π.Χ , του 411 π.Χ , του 554 μ.Χ , 1493 π.Χ και το τελευταίο του 1933 π.Χ όπου υπάρχουν μαρτυρίες συμπατριωτών μας για την είσοδο των κυμάτων στην ξηρά.
Επιπλέον τα τελευταία χρόνια έχουν αναφερθεί τα κύματα καταιγίδας που οφείλονται σε μια ξαφνική ισχυρή ριπή ανέμου είτε στο στοιχείο ενός κύματος καταιγίδας που προκαλείται από τον άνεμο, το οποίο είναι μια ασυνήθιστη άνοδος της στάθμης της θάλασσας προκαλούμενη από τους ισχυρούς ανέμους μιας καταιγίδας που σπρώχνουν το νερό προς την ακτή. Ένα κύμα καταιγίδας είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο επειδή μπορεί να προκαλέσει σημαντικές παράκτιες πλημμύρες και αναμένεται να μας απασχολήσει ιδαίτερα τα επόμενα χρόνια όσο θα εντείνεται η κλιματική αλλαγή και η άνοδος της θερμοκρασίας των ωκεανών.
Η λευκή άμμος και η προέλευση της
Στο Τιγκάκι όπου και να κοιτάξεις θα δεις άμμο, ενώ απουσιάζουν επιφανειακά οι βραχώδεις σχηματισμοί, αυτό οφείλεται στην άγνωστη σε πολλούς γεωλογία του.
Πριν από περίπου 6000 χρόνια τα εδάφη του παραθάλασσιου οικισμού βρίσκονταν κάτω από τη θάλασσα.
Πρόκειται για οικισμό φτιαγμένο στην κυριολεξία πάνω σε παράκτιες αποθέσεις κυρίως από λευκοαμμώδες έδαφος. σχηματισμένο από τη συσσώρευση άμμου που έχει εναποτεθεί από κύματα, άνεμο και ποτάμια, η οποία δημιουργείται από τη σταδιακή αποσάθρωση και διάβρωση των υλικών στην ξηρά.
Για μεγάλα χρονικά διαστήματα, το νερό, ο άνεμος διασπούν τα πετρώματα σε μικρότερους κόκκους και αυτά τα ιζήματα μεταφέρονται κατάντη από ποτάμια και στη συνέχεια από τη μετατόπιση των ακτών στην ακτή. Ο άνεμος στη συνέχεια μετακινεί αυτήν την άμμο κατά μήκος της ακτής και στην ενδοχώρα, σχηματίζοντας αμμόλοφους και δημιουργώντας το αμμώδες έδαφος.Κάποια άμμος προέρχεται επίσης από θαλάσσιες πηγές, όπως τα κελύφη των θαλάσσιων οργανισμών.
Η λευκή αμμώδης παραλία με τα αλμιρίκια , στο Τιγκάκι της δεκαετίας του ΄90.
Συχνά ξεκινώντας μακριά από τον ωκεανό, τα πετρώματα ταξιδεύουν αργά κατά μήκος ποταμών και ρεμάτων, διασπώμενα συνεχώς στην πορεία. Μόλις φτάσουν στον ωκεανό, διαβρώνονται περαιτέρω από τη συνεχή δράση των κυμάτων και των παλιρροιών.
Το καφέ χρώμα των περισσότερων αμμωδών παραλιών είναι αποτέλεσμα του οξειδίου του σιδήρου, το οποίο δίνει στον χαλαζία μια ανοιχτή καφέ απόχρωση, και του άστριου, ο οποίος είναι καφέ στην αρχική του μορφή. Η μαύρη άμμος προέρχεται από διαβρωμένο ηφαιστειακό υλικό όπως λάβα, βασαλτικά πετρώματα και άλλα σκουρόχρωμα πετρώματα και ορυκτά, και συνήθως βρίσκεται σε παραλίες κοντά σε ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Θα δείτε συχνά στην λευκή άμμο μαύρη άμμη προερχόμενη από την αποσύνθεση του βασάλτη της θάλασσας και όχι από τα πλοία όπως νομίζουν αρκετοί συμπατριώτες μας.
Τα υποπροϊόντα των ζωντανών οργανισμών παίζουν επίσης σημαντικό ρόλο στη δημιουργία αμμωδών παραλιών. Η πλειονότητα των ευχάριστα ροζ παραλιών οφείλεται στην αέναη αποσύνθεση μονοκύτταρων, κελυφωτών οργανισμών που ονομάζονται τρηματοφόρα. Λιγότερο συνηθισμένες αλλά όχι λιγότερο ελκυστικές παραλίες, χωρίς χαλαζία ως πηγή άμμου, βασίζονται σε μια εντελώς διαφορετική οικολογική διαδικασία.
Οι διάσημες παραλίες με λευκή άμμο προέρχονται στην πραγματικότητα από τα περιττώματα των οργανισμών. Τα θαλάσσια πλάσματα ξύνουν βράχους και νεκρούς οργανισμούς αλέθουν το μη βρώσιμο υλικό των υφάλων ανθρακικού ασβεστίου (που αποτελείται κυρίως από σκελετούς κοραλλιών) και το αποβάλλουν εκατοντάδες κιλά λευκής άμμου κάθε χρόνο! Την επόμενη φορά λοιπόν που θα ξεδιπλώσετε την πετσέτα θαλάσσης σας στην ακτή, σκεφτείτε την άμμο από κάτω σας, η οποία, όπως είπε η Ρέιτσελ Κάρσον, σας λέει μια ιστορία για τη Γη. Μπορεί να είστε έτοιμοι να βολευτείτε άνετα πάνω σε αποσυνθεμένους βράχους . Από την άλλη, μπορεί σύντομα να βρεθείτε σε έναν ατελείωτο σωρό από περιττώματα οργανισμών.
Ρωμαΐκό αρδευτικό του Λινοπότη, δυτικά του Τιγκακίου. Φωτογραφία από dikaiosnet.
Ο επιγραφολόγος Paton έχει καταγράψει μία αρχαία επιγραφή. Στην ευρύτερη περιοχή βρίσκονται μάρτυρες από την αρχαιότητα, όπως ο βωμός, η βοκολιά, ερείπια στη τσιφλίκα κ.ά.
Ιστορία του οικισμού
Το 1925 έγιναν αποστραγγιστικά έργα από τους Ιταλούς γιατί η περιοχή ήταν ένας τεράστιος βάλτος. Τα νερά λίμναζαν για καιρό με αποτέλεσμα να αποτελεί ένα τόπο με ανθιγυεινές συνθήκες . Όμως εδώ επισημάνθηκαν ελληνιστικά, ρωμαΐκά, παλαιοχριστιανικά, βυζαντινά κ.ά. ευρήματα και μνημεία.
Η Susan Sherwin-White τοποθετεί το Δήμο των Ιππιωτών μεταξύ Τιγκακίου και Μαρμαρίου. Βόρεια του Λινοπότη βρίσκεται ο λόφος Προφήτης Ηλίας. Σύμφωνα με τον W.Paton το σημερινό Τιγκάκι αποτελούσε γη του ελληνιστικού δήμου των Αλεντίων.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1930 δημιουργήθηκε στην περιοχή από τους Ιταλούς εποίκους με όρους αναγκαστικής απολλοτρίωσης ,στην τοποθεσία Λινοπότης, ένας οικισμός που ονομάστηκε αρχικά Anguilara (χέλια) μετά Primavera (άνοιξη) και αργότερα Fiorenza (ανθισμένη). Εκεί ήταν η έδρα του αρχηγείου χωροφυλακής τους, το σχολείο, η Casa di Faccio σχεδιασμένη από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco, η εκκλησία σήμερα του Αγ.Παύλου και φυσικά οι κατοικίες των επίκων. Συνολικά κατασκευάσθηκαν 25 οικοδομήματα.
Ερείπια από την Βοκολιά, φωτογραφία από dikaiosnet.
Σε αεροφωτογραφία το Τιγκάκι και η Ψέριμος.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί η εξόρυξη του διάσημου μαρμάρου της Κω που ξεκίνησε κατά τον 5ο αιώνα π.Χ., και τον 3ο αιώνα π.Χ επιταχύνθηκε η χρήσ του με τους ντόπιους λιθοξόους να στηρίζονται στις πρώτες, εξαιρετικές ύλες του νησιού που ήταν εύκολα προσπελάσιμες.
Το κωακό μάρμαρο πάντως για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα της αρχαιότητας αποτέλεσε την πρώτη ύλη για τα εργαστήρια των Κώων δημιουργών.Δεν διαθέτουμε στοιχεία για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των αρχαίων λατομείων του νησιού, δηλαδή εάν υπάγονταν στην ιδιοκτησία των αρχαίων Δήμων ή σε ιδιώτες κατά τα ελληνιστικά ή ρωμαικά χρόνια . Στα μικρά λατομεία της Αφροδισιάδας, γνωρίζουμε ότι ο λατόμος ήταν ταυτόχρονα λιθοξόος, έπαιρνε από το λατομείο την πρώτη ύλη και την λάξευε επιτόπου. Αν έχουν έτσι τα πράγματα κατά την αρχαιότητα η κοντινή γειτνίαση των λατομείων με τους αρχαίους δήμους του Ασφενδιού, αλλά και η γειτνίασή τους με τη θάλασσα, απ’ όπου ήταν εφικτή η ευκολότερη και φθηνότερη λύση της μεταφοράς διά θαλάσσης μας κάνει να υποθέτουμε την ύπαρξη παραθαλάσσιων κοινοτήτων γύρω από τα κύρια λατομικά κέντρα.
Η αυξημένη ζήτηση μαρμάρου στα τέλη των ελληνιστικών χρόνων για τα μνημεία και ιερά του νησιού, μπορεί να οδήγησε στην ίδρυση παράκτιων οικισμών όπως το Μαρμάρι το οποίο έλαβε το όνομα του όχι γιατί έχει μάρμαρα αλλά επειδή από τα ορεινά μεταφερόταν η πρώτη ύλη από τις μαρμαροφόρες τοποθεσίες του Δίκαιου όπως το Λαγκάδι του Χριστού κοντά στην ακτή με προορισμό τις αρχαίες πόλεις ή ακόμη μπορεί και στην ίδια την πρωτεύουσα της Κω , όπως βέβαια ο τραβερτίνης που μπορεί να μεταφερόταν από μία άγνωστη σε μας αποβάθρα παραθαλάσσια κοντά ή γύρω από το Τιγκάκι από το Μεσόβουνο.
Ένας άξιος δήμαρχος του τότε δήμου Δικαίου άκουσα ότι ήταν ο εμπνευστής της απομάκρυνσης της Σκάλας.«Για να φτιάξουμε μία καινούργια πρέπει να φύγει ή παλιά» είχε υποστηρίξει.
« Ύστερα από 1.320 βήματα εκβάλει ο χείμαρρος του «Αγίου Παύλου» κι από κει, από 1.650 βήματα φτάνει στην πολύ εύφορη πεδιάδα που ονομάζεται «Πήλα» όπου φαίνονται λείψανα αρχαιοτήτων. Από το σημείο αυτό και μετά από 1.980 βήματα μετά από άλλα 330 βήματα υψώνεται, μόλις δυο μέτρα, μικρή προεξοχή όπου ομαλής παραλίας υπάρχει άλλη μικρή προεξοχή και μετά από 1.870 βήματα άλλη, απ' όπου η χαμηλή παραλία στρέφεται προς τα βορειοανατολικά, και η οποία, βαθιά στη θάλασσα, είναι γεμάτη από ξέρες (κοφίνους), πάνω απ' τις οποίες περνάνε οι βάρκες, όμως τα απρόσεκτα πλοία καθίζουνε» συνεχίζει ο Ζαρράφτης.
Βέβαια το Τιγκάκι από την εποχή του Ζαρράφτη ή ακόμη πρότερα δεν έχει καμία σχέση, από αγροτική περιοχή τα τελευταία μετατράπηκε με συνοπτικές διαδικασίες σε τουριστική με θαλασινά σπορτ, καταλύματα και καταστήματα χωρίς κανένα αρχικό σχεδιασμό, προγραμματισμό και βασικές υποδομές.
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Παλιές φωτογραφίες της Κω
2. Κώια-Ιάκ.Ζαρράφτη
3. Σελίδα dikaiosnet
4.Από τη Νυμφαία στη Λούρα, τη λιμνούλα που γεννήθηκε από σεισμό
https://geogeodifhs.blogspot.com/2018/10/blog-post_17.html
5.Ιστορία των σεισμών της Κω, 2018-2023
6.Τοπωνυμικά και ονοματικά της Ν.Κω-Μ.Σκανδαλίδης
7.Τοπωνύμια της Ν.Κω-Ν.Ζάρακας
8.«Αλέντι και Πέλη»
https://geogeodifhs.blogspot.com/2021/04/blog-post_26.html
9.The inscriptions of Cos- Paton W. R, Hicks E.L
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Σε χάρτη του W.Paton του 1891, οι αρχαίοι ελληνιστικοί δήμοι της Κω. Στον Δήμο Αλεντίων υπάγεται η Αλυκή, με το Τιγκάκι να μην σημειώνεται ως παραθαλάσσια τοποθεσία.
Σε χάρτη τα ακριβή όρια των πρώην δημοτικών κοινοτήτων του νησιού της Κω.
ΑΦΡΟΔΙΤΗ ,Βιομηχανία Κονσερβών Τομάτας Α.Ε, 1950.
Η Σκάλα του Τιγκακιού[ Παλιές φωτογραφίες της Κω].
Η παραλία με θαλάσσια ποδήλατα, δεκαετία ΄90.
Ο κεντρικός δρόμος στο Τιγκάκι πρόσφατα και τη δεκαετία '70-'80. Φωτογραφία του Χριστόφορου Κασίου.
Το Τιγκάκι με την κεντρική πλατεία και τη παραλία, δεκετία ΄90-'80.
Σε ταχυδρομική κάρτα το ξενοδοχείο Καράβια, δυτικά από το Τιγκάκι.
