Από την Νυμφαία στη Λούρα, την λιμνούλα που γεννήθηκε από σεισμό

Η Λούρα του Ψαλιδιού τον Αύγουστο του 2017.

Στις 21 Ιουλίου 2017, το υποθαλάσσιο περιβάλλον μεταξύ Κω και νησιού Καρά Αντα [αρχαία Αρκόνησος] άλλαξε ριζικά. Εκείνη την νύχτα ένας σεισμός, με μέγεθος 6.6 βαθμών, από την δράση του γειτονικού Ρήγματος Μποντρούμ [δευτερεύουσα τεκτονική δομή Αρκόνησος], προκάλεσε καταστροφές σε περιοχές κοντά και μακριά από το επίκεντρο.

Την στιγμή που 2 νέα παιδιά έχαναν τη ζωή τους, γεννιόταν ένα υδάτινο σώμα στο Ψαλίδι, ανατολικά από την πρωτεύουσα της Κω. Κάτω από διαφορετικές συνθήκες δε θα άξιζε να το αναφέρουμε. Αλλά το γεγονός ότι η λιμνούλα δημιουργήθηκε μετά το σημαντικότερο σεισμικό επεισόδιο της περιοχής, από το 1933, μας δίνει την δυνατότητα να εξετάσουμε καλύτερα τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις ενός σεισμού στο τοπίο όσο και στα παράλια οικοσυστήματα του νησιού.  

Ο σεισμός προκάλεσε αλλαγές, στις παράκτιες κλίσεις και μία τεράστια καθίζηση στον βυθό της θάλασσας, που μπορούν να διαρκέσουν χρόνια ή δεκαετίες. Οι υποθαλάσσιες  πλαγιές έγιναν λιγότερο σταθερές και κινητοποιήθηκαν τεράστιες ποσότητες ιζημάτων που δημιούργησαν προβλήματα στις ακτές και στα τεχνικά έργα. Οι αρμόδιοι πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτά τα αποτελέσματα, τα οποία αρκετές φορές είναι επικίνδυνα.

Αυτή είναι η συχνά ξεχασμένη επίδραση ενός σεισμού. Δεν είναι μόνο ότι καταστρέφονται κτίρια και υποδομές. Μπορούν να γεννηθούν νέα νησιά, ποτάμια, λίμνες, κά. Ολόκληρος ο τρόπος λειτουργίας του περιβάλλοντος αλλάζει.

Η νέα λιμνούλα

Στο Ψαλίδι, ξαφνικά, ξεπρόβαλε μία νέα λιμνούλα και αυτό δεν είναι κάτι νέο. Σεισμικές λίμνες δεν είναι ασυνήθιστες στον αιγαιακό χώρο ή οπουδήποτε αλλού στον κόσμο. Για παράδειγμα, η εντυπωσιακή γαλαζοπράσινη λίμνη Sarez [βουνά Παμίρ, Τατζικιστάν] γεννήθηκε το 1911, μετά από σεισμό 6.5-7 βαθμών, όταν υλικά από μια κατολίσθηση εμπόδισαν την κοιλάδα του ποταμού Balanan σε υψόμετρο πάνω από 3000μ. από τη στάθμη της θάλασσας. Ωστόσο, αυτή η ομορφιά είναι επικίνδυνη: η τοπική σεισμικότητα μπορεί να καταστρέψει το ασταθές ανάχωμα/ φράγμα και η πλημμύρα που θα ακολουθήσει ίσως είναι καταστροφική για χιλιάδες κατοίκους που ζουν κάτω από τη λίμνη. Ευτυχώς τέτοια προβλήματα[αυτή την φορά] δεν είχαμε στην Κω.

Η Λούρα διαμορφώθηκε από δευτερογενείς διεργασίες που συνόδευσαν τον σεισμό του περασμένου καλοκαιριού. Σε απόσταση μόλις 12,5χλμ. από το επίκεντρο του σεισμού, νερό θαλασσινό από τσουνάμι εισχώρησε σε κοιλότητα που σχηματίστηκε από καθίζηση εξαιτίας της ρευστοποίησης του χαλαρού εδάφους της περιοχής. Υπό την πίεση του υπόγειου νερού το έδαφος άρχισε να αυξάνεται, με αποτέλεσμα τα σωματίδια του εδάφους να μην μπορούν πλέον να υποστηρίξουν το βάρος και το κορεσμένο έδαφος άρχισε να δρα σαν υγρό. Καθώς έρεε το εκτοξευόμενο ρευστοποιημένο υλικό προκάλεσε πλημμύρες και άφηνε κοιλότητες. Το θαλασσινό νερό εισχώρησε στις  κοιλότητες και αναμείχθηκε με ρευστοποιημένο υγρό.

Στις 21/7/2017, η λιμνούλα είχε εμβαδόν 841 τετρ.μέτρα και περίμετρο περίπου 140 μ. Για να κρατηθεί ζωντανή και να μην ξεραθεί πρέπει ο ρυθμός τροφοδοσίας της να υπερισχύει της εξάτμισης και εφόσον δεν άρει την συγκατάθεση της η θαλάσσια διάβρωση.

Περίπου ένα χρόνο μετά, στις 7/8/2018, μειώθηκαν οι διαστάσεις της και το εμβαδόν έπεσε σε 465 τετρ.μέτρα και η περίμετρος σε 94μ. Το νερό της έχει πλέον ph=7.91 σε θερμοκρασία 27,9 βαθμών Κελσίου και είναι ως επι το πλείστον υφάλμυρο.

Τέτοια φαινόμενα δεν είναι ασυνήθιστα στο χρονοντούλαπο του νησιού. Αλλά η ιστορία πίσω από αυτή την όμορφη λιμνούλα, άν και κάπως ανησυχητική, έχει πολλά να διδάξει.

Λάμπες της Κω

Στην Κω υπάρχουν 3 τοποθεσίες με την ονομασία Λάμπη. Η Λάμπη του Σκανδάριου, η  Λάμπη του Τιγκακιού και η Λάμπη του Ψαλιδιού κοντά στην νεογέννητη Λούρα. Για τον Μ.Σκανδαλίδη το τοπωνύμιο Λάμπη έχει σχέση με την αρχαία λέξη «λάμπη ή λάπη» που σημαίνει ακαθαρσίες οι οποίες σχηματίζονται σε λιμνάζοντα νερά. Ομως, εάν επιχειρούσαμε να αποκωδικοποιήσουμε την τοπική γεωμορφολογία, ο όρος Λάμπη υποδηλώνει κάτι περισσότερο: Τοποθεσία με λιμνάζοντα νερά σε μεγάλη εδαφική κοιλότητα, κατά πάσα πιθανότητα τεκτονικής προέλευσης, που βρίσκεται κοντά στην ακτή.

Αξίζει για λίγο να σταθούμε στον χάρτη του Ιταλού γιατρού και γεωγράφου Giuseppe Rosaccio [1530-1620] που εκδόθηκε το 1598. Στον χάρτη διακρίνονται 2 μεγάλες λίμνες, απουσιάζει του Ψαλιδιού, κατά τον 16ο αιώνα. Η Λάμπη του Τιγκακιού [Αλυκή] βρίσκεται σε λάθος θέση. Πιθανολογώ ότι αρχικά κάποιος περιηγητής υπέπεσε σε λάθος, είτε επειδή παρατήρησε με όργανο μειωμένης οπτικής ανάκλασης [τηλεσκόπια δεν υπήρχαν μέχρι το 1608] από πλεούμενο και την τοποθέτησε κοντά στην Κέφαλο ή επηρεασμένος από το γραπτό του Στράβωνα εκτίμησε ότι η Αλυκή είναι η Στομαλίμνη. Οι επόμενοι απλά αντέγραψαν το λάθος και έτσι εμφανίζεται η Αλυκή έξω από την Κέφαλο σε μεσαιωνικούς χάρτες και χαρακτικά.

Πριν από αυτούς, ο Στράβων μίλησε για την Στομαλίμνη «από Δύσεως δε το Δρέκανον και κώμη [μεγάλος οικισμός] καλούμενην Στομαλίμνη». Όμως, η Στομαλίμνη πιστεύω ότι δεν είναι μεσαιωνική, όπως κάποιοι ερευνητές έχουν αναφέρει, αλλά πιο παλιά υπόθεση. Αφορά μία εποχή γύρω από το διάστημα 64 π.Χ. -24 μ.Χ όπου έζησε ο διάσημος γεωγράφος, τότε που η ακτογραμμή του νησιού ήταν πολύ διαφορετική από την τωρινή.

Η κώμη του Στράβωνα ήταν λιμνοθαλάσσιος οικισμός που βρισκόταν, δυτικά του Ακρ.Δρέκανου, περίπου 37 χλμ. [200 στάδια] από την πόλη της Κω κάπου μεταξύ του Λιμιώνα και Κοχυλάρι, κοντά στο ομώνυμο ρήγμα που δραστηριοποιήθηκε από τον τρομερό σεισμό του 1493. Η παράκτια γεωλογία βοηθά να υποθέσουμε ότι εκεί υπήρχε μία αρχαία λίμνη που κάποια στιγμή χάθηκε.Αλλωστε στις βόρειες ακτές του νησιού υπήρξαν και άλλες λίμνες/λιμνοθάλασσες  που χάθηκαν τα τελευταία 10.000 χρόνια.

Νυμφαία

Η Κως παλιά ονομαζόταν Νυμφαία.Το όνομα έχει χρησιμοποιηθεί και σε άλλα νησάκια του Αιγαίου, όμως η Κως είναι η σπουδαιότερη από τις αρχαίες Νυμφαίες, όχι μόνο επειδή ήταν η μεγαλύτερη αλλά λόγω των άφθονων νερών της. Η εκτεταμένη πεδιάδα με τις μεγάλες κοιλότητες της, σε αρκετά σημεία κάτω από την θαλάσσια στάθμη, έχει την δυνατότητα να παγιδεύει, ακόμη και ελάχιστο βρόχινο νερό, περισσότερο από κάθε άλλο γεωλογικό σχηματισμό. Οι νύμφες θεωρούνταν πνεύματα που σχετίζονται με το νερό και βρίσκονταν στα ποτάμια, στις πηγές και ιδίως τις λίμνες. Συνόδευαν πάντα το νερό, τονίζοντας έτσι τη μεγάλη του σημασία για την ύπαρξη ζωής.

Εκτός από το όνομα, σημαντικά πρόσωπα ή σύμβολα που αναφέρονται στην ιστορία του νησιού όπως ο τρομερός Τέρμερος[τερμέρια δεινά], ο γενάρχης Ηρακλής, το Άντρο των Νυμφών, ο κάβουρας [αρχαίο σύμβολο της πόλης] και πολλά άλλα, σχετίζονται και με το πλούσιο λιμναίο και κατά διαστήματα ελώδες περιβάλλον του νησιού, το οποίο από την μία έφερνε αγαθά για ευημερία από την άλλη ήταν κατάρα, λόγω των μολύνσεων,επιδημιών, κά, που προκαλούσαν τα στάσιμα νερά  στην υγεία των κατοίκων και των ζώων του.

Τα υδάτινα σώματα του νησιού που σήμερα αποτελούν σημαντικούς βιότοπους του, είναι απομεινάρια από παλαιότερες και μεγαλύτερες λίμνες ή λιμνοθάλασσες του παρελθόντος.

Τα δεδομένα που έχω στην διάθεση με οδηγούν να εκτιμήσω ότι οι μεγάλες εδαφικές κοιλότητες τους διαμορφώθηκαν από μέγιστους σεισμούς του νησιού των τελευταίων 10.000 χρόνων. Ιδίως οι τελευταίοι ιστορικοί, του 411 π.Χ, 554 μ.Χ και 1493 μ.Χ, με μεγέθη από 6.8-7+ φαίνεται ότι άφησαν πίσω τους εδαφικές παραμορφώσεις λόγω ρευστοποίησης που προκάλεσαν μεγάλου μεγέθους αστοχίες εδαφικής ροής. Ο συγκεκριμένος μηχανισμός, δεν έχει να κάνει με απλή καθίζηση. Προκαλείται μόνο κατά τη διάρκεια σεισμικής δόνησης, λαμβάνει χώρα με μεγάλη ταχύτητα με αποτέλεσμα να έχει προκαλέσει έντονες εδαφικές μετατοπίσεις σε τοπικό επίπεδο.

Οι Λάμπες της Κω είναι μεγάλες εδαφικές κοιλότητες με μία ιδιαιτερότητα που αξίζει να τονιστεί. Περιέχουν θαλάσσιο πηλό και ρευστοποιημένο υλικό από τους αρχαίους σεισμούς, στο κάτω από το έδαφος στρώμα τους. Πρόκειται για μη συμπαγή σχηματισμό από άργιλο και θαλάσσια ιζήματα [άμμο και χαλίκια] που δημιουργήθηκε τα τελευταία 6.000 χρόνια, ο οποίος μπορεί να προκαλέσει τεράστια προβλήματα στις παράλιες περιοχές. Ισως σε αυτόν τον σχηματισμό να οφείλεται και η μεγάλη εδαφική ροή που παρατηρείται από την κίνηση των χαλαρών εδαφών της πεδιάδας του νησιού κατά την διάρκεια ενός ισχυρού σεισμού.

Έρευνες έχουν δείξει ότι το χαλαρό υπέδαφος της Λάμπης αδυνατεί να ανταποκριθεί σε 2 με 3 συνεχόμενες κρούσεις ενός εκσκαφέα, ενώ για παράδειγμα στον Αγ.Νεκτάριο το βραχώδες υπόβαθρο ανταποκρίνεται ακόμη και σε 30-40 κρούσεις. Από γεωτρήσεις που έχουν γίνει στην περιοχή της Λάμπης όπου τα εδάφη είναι αρκετά κορεσμένα σε νερό και με υδροφόρο ορίζοντα σε βάθος 0,4-1,4 μέτρα, έχει διαπιστωθεί ότι το έδαφος έχει προδιάθεση για ρευστοποίηση και αστοχία. Τα προαναφερθέντα ισχύουν και για άλλες τοποθεσίες του νησιού με ανάλογα εδάφη όπως Τιγκάκι, Μαρμάρι, Μαστιχάρι, Καρδάμαινα και Καμάρι.

Λούρα

Τέλος, επιστρέφοντας στην Λούρα του Ψαλιδιού μπορούμε να πούμε ότι πλέον διανύει το δεύτερο έτος της νιότης της. Μέχρι στιγμής παρά τις όποιες απώλειες φαίνεται ότι καταφέρνει να επιβιώσει σε ένα δύσκολο και μη φιλικό για αυτή περιβάλλον. Δεν φταίει μόνο το κλίμα και η γεωλογία αλλά και οι δραστηριότητες του είδους εξολοθρευτή. 

Είναι βέβαιο ότι θα εξαφανιστεί με την πάροδο του χρόνου. Αυτό που θα μείνει είναι μία ακόμη εδαφική κοιλότητα[γούρνα] που θα υπενθυμίζει ότι κάποτε έγινε ένα σημαντικό τεκτονικό επεισόδιο από την πλούσια σεισμική ιστορία του νησιού.

Γεωδίφης

Πηγές:

1.USGS, Γεωλογικό Ινστιτούτο Αμερικής

2.Βικιπαίδεια

3.Με το Βλέμμα των Περιηγητών-Χάρτης της Κω -Lango

[ROSACCIO, Giuseppe. Viaggio da Venetia, a Costantinopoli :per mare, e per terra & insieme quello di Terra Santa, da Gioseppe Rosaccio, con brevità descritto, nel quale, oltre à settantadui disegni, di geografia e corografia si discorre, quanto in esso viaggio si ritroua, cioè : città, castelli, porti, golfi, isole, monti, fiumi è mari : opera utile à mercanti, marinari & à studiosi di geografia, Βενετία, Giacomo Franco, 1598.]

4.Τοπωνυμικά και ονοματικά της νήσου Κω- Μιχάλης Ευστ. Σκανδαλίδης

5.Ιστορία των Σεισμών της Κω,2018

6. Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης

​

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

«Δεν σε αγάπησα ούτε από πλήξη, ούτε από μοναξιά, ούτε από καπρίτσιο. Σε αγάπησα γιατί η επιθυμία για σένα ήταν πιο δυνατή από κάθε ευτυχία». Alessandro Baricco - Θάλασσα Ωκεανός. Ο Λούρος στο Ψαλίδι, Ιούλιος 2023.

Χάρτης της Κω με τις 2 μεσαιωνικές λίμνες, του Giuseppe Rosaccio [1598].

Πως γεννήθηκε η λιμνούλα το 2017 και τα ρευστοποιημένα εδάφη του Ψαλιδιού.

Η κατοίκηση της άρχισε λίγο μετά τον σεισμό.

 

Οι ακτογραμμές του 2005,2017 και η σημερινή, οι θέσεις του Φάρου [2005,2017] και η μέχρι σήμερα εξέλιξη της Λούρας σύμφωνα με το Google Earth.

Πως εισχώρησαν τα νερά από το τσουνάμι στην εδαφική κοιλότητα το 2017

Η λίμνη Sarez στο Τατζικιστάν που γεννήθηκε από σεισμό με μέγεθος 6.5-7, το 1911.

KΩION // ΔAMOΞENOΣ

Κεφαλή Ηρακλή με λεοντή σε αρχαίο δίδραχμο νόμισμα της Κω, περίπου 285-258 π.Χ, με τον κάβουρα δίπλα και κάτω το θαυματουργό ρόπαλο του γενάρχη μας.