Τι απόγινε το νησί Λεπίδα;
Ο νομικός, διπλωμάτης Francesco Piacenza, το 1688, προσθέτει ότι κοντά στη Λέρο με τους περίπου περίπου 2000 κατοίκους, υπάρχει το νησί Lepida [ή Dattoli] όπου σε αυτό καταλήγουν τα νερά ιαματικών πηγών που αναβλύζουν στις ρίζες των βουνών.
Ομως, από τον 17ο αιώνα και μετά χάνονται τα ίχνη του μυστηριώδους νησιού. Μήπως έκαναν λάθος οι χαρτογράφοι και οι περιηγητές του Μεσαίωνα ή κάτι άλλο συνέβη;
Στις 29/9/1950 μετά από 3μηνη σεισμική δραστηριότητα μία θαλάσσια ηφαιστειακή έκρηξη εκδηλώνεται 6,5 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Σαντορίνης από την οποία γεννιέται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπο. Η έκρηξη προκαλεί τεράστια τσουνάμι που θα πλήξουν σε σύντομο διάστημα τις ακτές πολλών νησιών του Αιγαίου. Στη Θήρα τα νερά εισχώρησαν σε βάθος 3,5χλμ. ενώ κατά την υποχώρηση της θάλασσας αποκαλύφθηκαν τα ερείπια δυο βυθισμένων αρχαίων οικισμών [Καμάρι και Περίσσα]. Στην δυτική Πάτμο το κύμα έφτασε σε ύψος 30 μέτρα και στην ανατολική 27 μέτρα. Στην Ίο [37 χλμ. μακριά] το κύμα έφτασε γύρω στα 18 μέτρα. Ο ήχος της έκρηξης ακούστηκε στη Χίο [224 χλμ. μακριά] ενώ προκλήθηκαν καταστροφές πλοίων στην Κρήτη και στην Κέα. Ηφαιστειακή τέφρα μεταφέρθηκε μέχρι τη Μικρά Ασία όπου κάλυψε με ένα λεπτό στρώμα τα φύλλα των δέντρων. Το συμβάν πρέπει να έγινε ιδιαίτερα αισθητό στις δυτικές ακτές της Κω.
Μετά από απανωτές σεισμικές δονήσεις που άρχισαν τον Μάρτιο του 1649, η διαδικασία κορυφώνεται μεταξύ 27-29 Σεπτεμβρίου όταν θα δημιουργηθεί το μεγάλο τσουνάμι, που έχει εκτιμηθεί ότι ήταν 6.0 βαθμών της εξαβάθμιας κλίμακας Ambrasey-Sieberg. Η διείσδυση νερού στην Σαντορίνη παρασύρει εκκλησίες, σκάφη, δένδρα κά. Μεγάλοι ογκόλιθοι μεταφέρονται από τη θάλασσα και θα εναποτεθούν στην ξηρά. Ενας ισχυρός σεισμός με μέγεθος 6.0 εκδηλώνεται στις 8 Οκτωβρίου. Στις 4 Νοεμβρίου 1650 ένα ακόμη τσουνάμι, αυτή την φορά μικρότερο,καταγράφεται από την επανεργοποίηση του Κολούμπο χωρίς ωστόσο να αναφερθούν ζημιές. Τα τσουνάμι του 1650 μ.Χ. κατά πάσα πιθανότατα προκλήθηκαν από την κατάρρευση του ηφαιστειακού οικοδομήματος.
Ανάλογα φαινόμενα συνέβηκαν και στη Λέρο. Μαρτυρίες από το τσουνάμι του 1956 της Αμοργού, περιγράφουν κύματα που διεισδύουν σε βάθος τουλάχιστον 500μ. από την ακτή, στην περιοχή του Ξηρόκαμπου της Λέρου.
Σύμφωνα με τον ∆ημήτρη Κωστόπουλο: «Ο όρμος μέχρι την αρχή του 18ου αιώνα, δεν είχε την τωρινή του μορφή. Ο ορεινός όγκος Σκουμπάρδας- Κατεβατής, που οριοθετεί και σχηματίζει τον σημερινό κόλπο, πιθανόν αποτελούσε το μικρό νησί Λεπίδα. Το ορεινό αυτό συγκρότημα σήμερα ενώνεται με ένα στενό ισθμό με την νότια πλευρά του ορεινού όγκου του Τσίγκουνα, διαχωρίζοντας έτσι τον κόλπο του Λακκιού από τον αντίστοιχο του Ξηρόκαμπου» επίσης, προσθέτει ότι «τεράστια κύματα θα φθάσουν και στον κόλπο του Λακκιού. Η πιθανή μεταφορά και εναπόθεση των ιζημάτων από το τσουνάμι και από τις δυο πλευρές του διαύλου, ίσως δημιούργησε τις προϋποθέσεις και το κατάλληλο γεωμορφολογικό υπόβαθρο για μια ταχύτατη ιζηματογένεση από νερά ποταμών και χειμάρρων που τελικά θα κλείσει τον στενό θαλάσσιο δίαυλο. Το αρχαίο φρυκτώριο στο Παλιόκαστρο στην περιοχή του Ξηρόκαμπου, βρίσκεται σήμερα σε βάθος ενός χιλιομέτρου από την σημερινή ακτογραμμή».
Η ταχεία μετατόπιση σημαντικού όγκου νερού από το θαλάσσιο πυθμένα του Κολούμπο προξένησε το τσουνάμι. Τα κύματα διαδόθηκαν μακρυά από την πηγή διαταραχής με ταχύτητα τουλάχιστον 300χλμ/ώρα φθάνοντας στο Λακκί της Λέρου σε λιγότερο από μισή ώρα. Όταν τα κύματα πλησίασαν, μη έχοντας συναντήσει κανένα εμπόδιο στη διαδρομή τους, εισβάλλουν στον όρμο με ύψος ίσως 30μ. και σε ελάχιστα δευτερόλεπτα συναντούν τις βραχώδεις πλαγιές της Τσίγκουνας. Τα κύματα ανακλώνται, λαμβάνουν ακόμη πιο μεγάλη δυναμική και κατευθύνονται προς τις γειτονικές χαμηλές επιφάνειες. Τα κύματα περνάνε από την σημερινή πεδιάδα και ακολουθούν ένα στενό θαλάσσιο κανάλι, που προϋπήρχε, προς τον Ορμο του Ξηρόκαμπου. Κατά την οπισθοδρόμηση τους τα τσουνάμι αφήνουν πίσω ιζήματα και αντικείμενα που μπλοκάρουν τα περάσματα. Με τον χρόνο η διάβρωση και τα φερτά υλικά θα κλείσουν τον στενό δίαυλο. Έτσι «χάθηκε» η Λεπίδα του Μάλλετ όπως και το Porto Niccolo που βρισκόταν νοτιοανατολικά από τον όρμο του Ξηρόκαμπου. Στην περιοχή έχουν καταγραφεί, σε Ιταλικούς χάρτες, ερείπια από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου που μάλλον καταστράφηκε από τότε.
Η Λεπίδα ως νησί είχε περίπου έκταση 5,07 τετρ. χλμ, περίμετρο 10,585 χλμ. και υψόμετρο 328μ [Σκουμπάρδος]. Αποτελείται από ιουρασικούς ασβεστόλιθους της Πελαγονικής. Το κανάλι που την χώριζε από την Λέρο, είχε περίμετρο 5.31χλμ και έκταση 0,39 τετρ.χιλμ. Σήμερα έχει πλέον καλυφθεί από φερτά υλικά, προσχώσεις και αποθέσεις τσουνάμι.
Αν η Λεπίδα δεν είχε ενωθεί με την Λέρο δεν θα υπήρχε σήμερα ο κόλπος του Λακκιού [με άνοιγμα 45ο μέτρα] ένα από τα ασφαλέστερα και καλύτερα αγκυροβόλια της Μεσογείου. Το Λακκί χρησιμοποιήθηκε ως κεντρικό λιμάνι του νησιού μετά την άφιξη των Ιταλών.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Η Λέρος στους χάρτες του 16ου-17ου αιώνα, το νησί Λεπίδα- ∆ημήτρης Κωστόπουλος [Δωδεκανησιακά Χρονικά]
2.Βικιπαίδεια
3.Σεισμοί της Ελλάδας- Β.Παπαζάχος
4.Ιστοσελίδα,Με το βλέμμα των περιηγητών
5.Σεισμοκτονικός/Γεωλογικός Χάρτης Ελλάδας- ΙΓΜΕ
6.Historical tsunamis in the volcanic island complex of Thera: the AD 1650 tsunamis-Triantafyllou I. , Nomikou P., Papadopoulos G.A.
Η νήσος Λεπίδα οριοθετείται με την άσπρη γραμμή, με κίτρινο σημειώνονται τα όρια της Λέρου πριν το 1650. Το πρώην στενό θαλάσσιο κανάλι της Λεπίδας βρισκόταν μεταξύ της κίτρινης και άσπρης γραμμής. Τα μπλε βέλη δείχνουν την κατεύθυνση των κυμάτων από τα τσουνάμι του 1650.
Το Κολούμπο,η Λέρος και το Ρήγμα Άνυδρος. Το ρήγμα ολισθαίνει με 0.1-1 χιλιοστά τον χρόνο και μπορεί να δώσει σεισμούς με μέγεθος εως 6.8 βαθμούς. Το Κολούμπο από την έκρηξη του οποίου προήλθε το τσουνάμι του 1650. Με τα βέλη σημειώνεται η κατεύθυνση των τσουνάμι προς την Λέρο[Λεπίδα]
Χάρτης της Λέρου, χρονολογία έκδοσης,1688[Dapper, Olfert].
Η «χαμένη νήσος» Λεπίδα από ψηλά.