Ένα χρυσό αριστούργημα από την αρχαία Λάμψακο
Ένα αριστούργημα αρχαίας χρυσοχοΐας, αυτό το ρυτό-δοχείο σε σχήμα αμφορέα, κατασκευασμένο στη Λάμψακο, αντιπροσωπεύει τον Θησέα και τον Ηρακλή στις κοινές τους περιπέτειες.
Τέλη 4ου/αρχές 3ου αιώνα π.Χ. Ελληνιστική Θράκη. Αρχαιολογικό Μουσείο Plovdiv, Βουλγαρία.
Η Λάμψακος ήταν μια αρχαία ελληνική πόλη σε στρατηγική τοποθεσία στην ανατολική πλευρά του Ελλήσποντου στη βόρεια Τρωάδα.Ένας κάτοικος της Λαμψάκου ονομαζόταν Λαμψακηνός. Το όνομα έχει μεταδοθεί στην κοντινή σύγχρονη πόλη Λαψέκι.
Αρχικά γνωστή ως Πιτυούσα ,αρχαία ελληνικά: Πιτυούσ(σ)α), αποικίστηκε από τη Φώκαια και τη Μίλητο. Τον 6ο αιώνα π.Χ. η Λάμψακος δέχτηκε επίθεση από τον Μιλτιάδη τον Πρεσβύτερο και τον Στεσαγόρα, τους Αθηναίους τυράννους της γειτονικής Θρακικής Χερσονήσου.
Κατά τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ., η Λάμψακος κυριαρχήθηκε διαδοχικά από τη Λυδία, την Περσία, την Αθήνα και τη Σπάρτη. Οι Έλληνες τύραννοι Ιππόκλος και αργότερα ο γιος του Ακαντίδης κυβέρνησαν υπό τον Δαρείο Α'. Ο Αρταξέρξης Α' την ανέθεσε στον Θεμιστοκλή με την προσδοκία ότι η πόληότι θα προμηθεύει τον Πέρση βασιλιά με το περίφημο κρασί της. Όταν η Λάμψακος εντάχθηκε στη Δηλιακή Συμμαχία μετά τη μάχη της Μυκάλης (479 π.Χ.), πλήρωσε φόρο 12 ταλάντων, μια μαρτυρία του πλούτου της. είχε ένα χρυσό νόμισμα τον 4ο αιώνα, μια δραστηριότητα διαθέσιμη μόνο στις πιο ευημερούσες πόλεις.
Χρυσός στατήρας της Λαμψάκου με τη στεφανωμένη κεφαλή του Διονύσου/Πριάπου, περ. 360–340 π.Χ.
Ο φιλόσοφος Αναξαγόρας αναγκάστηκε να αποσυρθεί στη Λάμψακο μετά από δίκη στην Αθήνα γύρω στο 434–433 π.Χ. Οι πολίτες της Λαμψάκου έστησαν προς τιμήν του βωμό του Νου και της Αλήθειας και τηρούσαν την επέτειο του θανάτου του για πολλά χρόνια. Επιπλέον, προς τιμήν του καθιερώθηκε η ετήσια γιορτή γνωστή ως Αναξαγόρεια.
Οι κάτοικοι της Λαμψακου ήταν φιλοπέρσες και ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν εξαγριωμένος και τους απείλησε να τους κάνει τεράστιο κακό. Έστειλαν τον Αναξιμένη από την Λαμψάκο να μεσολαβήσει γι' αυτούς. Ο Αλέξανδρος ήξερε γιατί είχε έρθει και ορκίστηκε στους θεούς ότι θα έκανε το αντίθετο από αυτό που θα ζητούσε, οπότε ο Αναξιμένης είπε: «Σε παρακαλώ, κάνε αυτό για μένα, μεγαλειότατε: σκλάβωσε τις γυναίκες και τα παιδιά της Λαμψάκου, κάψε τους ναούς τους και ισοπεδώστε την πόλη». Ο Αλέξανδρος δεν είχε κανέναν τρόπο να αποφύγει αυτό το έξυπνο τέχνασμα, και επειδή ήταν δεσμευμένος από τον όρκο του, έδωσε απρόθυμα χάρη στους λαούς της Λαμψάκου.
Η Λάμψακος παρήγαγε μια σειρά από αξιόλογους ιστορικούς και φιλοσόφους. Ο Χάρων της Λαμψάκου(περίπου 500 π.Χ.) συνέθεσε ιστορίες της Περσίας, της Λιβύης και της Αιθιοπίας, καθώς και χρονικά της πατρίδας του.Ο Μητρόδωρος από τη Λαμψάκο(ο πρεσβύτερος) (5ος αιώνας π.Χ.) ήταν φιλόσοφος της σχολής του Αναξαγόρα. Ο Στράτος (περίπου 335 – περ. 269 π.Χ.) ήταν περιπατητικός φιλόσοφος και ο τρίτος διευθυντής του Λυκείου του Αριστοτέλη στην Αθήνα.