Μια μικρή μεθοδολογική επισήμανση στην επιφυλλίδα: χρονικά Νεώτερης Ιστορίας και πολιτισμού της Κω
Στα εγκλήματα του τέλους της Γερμανοκρατίας στη Κώ, την άνοιξη του 1945, συμπεριλαμβάνεται η εκτέλεση δι απαγχονισμού στη πλατεία του Πλατάνου,των τριών Κώων, Θεόκριτου Κώστογλου, Ανεζούλας Πατάκου – Τρουμούχη, και Σταματίας Περή.
Πέρα από το σημειολογικό στοιχείο του θέματος,ότι η πλειοψηφία των θυμάτων ήταν γυναίκες,εκ των οποίων η μία μάλιστα ευρισκόμενη σε κατάσταση εγκυμοσύνης (γεγονός που ανεβάζει τα θύματα σε τέσσερα) και ότι πρόκειται για την τελευταία ομαδική εκτέλεση από κατοχικά στρατεύματα σε ελληνικό(ουσιαστικά) έδαφος,το γεγονός ότι η πάροδος 66 χρόνων δεν εξασθένησε την ανάμνηση του θλιβερού γεγονότος, φρόντισε να καταγράψει εκ νέου ο συνάδελφος μου κ.Β.Χ, στο ιστορικό σημείωμα του,στο τεύχος του ΒτΚ της 9ης Απριλίου 2011,όπου ανάμεσα σε άλλα αναφέρεται και στην,εν μέρει επιτυχή παρέμβαση,μιας τοπικής αντιπροσωπίας υπό τον Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα Φωτόπουλο προς τον υπεύθυνο Γερμανό αξιωματικό,που είχε ως αποτέλεσμα να αποφύγουν την εκτέλεση,άλλοι τρεις από τους συλληφθέντες.
Η Κλειώ(όνομα που προέρχεται μάλλον από το Κλέος,δηλαδή την δόξα του Παρελθόντος) κρατά όμως συνεχώς στο χέρι της την γραφίδα και συμπληρώνει, διαγράφει, διορθώνει,εξειδικεύει και ανασκευάζει,εν ανάγκη, τα γραπτά της.Χάριν της πληρότητας της καταγραφής άξιζε νομίζω τον κόπο να γίνει τουλάχιστον ονομαστική αναφορά και στα άλλα μέλη της επιτροπής, που και αυτά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη μερική επιτυχία της αποστολής,δείχνοντας ψυχικό σθένος, με το να λάβουν μέρος σε μια ανθρωπιστική και γιατί όχι εθνική αποστολή,κυριολεκτικά «στο στόμα του λύκου», και όχι να υποβαθμίζονται ιστορικά, ως «μερικοί έγκριτοι συμπολίτες». Σαφώς ο ρόλος του Αρχιμανδρίτη ,με το τεράστιο ηθικό του κύρος, ήταν αποφασιστικός,αφού άλλωστε αποτελούσε από πολλά χρόνια ήδη την αδιαμφισβήτητη de jure θρησκευτική και πολιτική Αρχή των Κώων και ο λόγος του βαρύνων,όμως η συμμετοχή και άλλων στη προσπάθεια σωτηρίας των συλληφθέντων,βαρυνόμενων μάλιστα με σοβαρές κατηγορίες, δεν ήταν καθόλου αμελητέος,αφού έδινε το στίγμα μιας συλλογικής απαίτησης του Κωακού λαού(πράγμα,που πολιτικά δεν ήταν αδιάφορο για τις γερμανικές αρχές κατοχής των Δωδεκανήσων, που εν όψει της σύντομα προβλεπόμενης παράδοσης τους, αποκομμένες στη νοτιοανατολική Εσχατιά του Αιγαίου,είχαν ως κατευθυντήρια αρχή,όπως προκύπτει από το αρχείο της μεραρχίας εφόδου ΡΟΔΟΣ,την τήρηση μάλλον ευμενούς ουδετερότητας έναντι των Ελλήνων,πράγμα που επέτρεψε και την επαναλειτουργία των σχολείων,εφόσον πάντως δεν διακυβεύονταν η στρατιωτική τους ασφάλεια) και όχι μιας μεμονωμένης ικεσίας ενός θρησκευτικού Λειτουργού.
Γνωρίζω καλά,ότι έγιναν συζητήσεις σχετικά με την σύνθεση της επιτροπής,που θα αναλάμβανε το βαρύ και λεπτό καθήκον να παρακαλέσει τον Γερμανό διοικητή να απονείμει χάρι στους καταδικασθέντες και τελικά κρίθηκε συμφερότερο, να συνοδεύσουν τον Φιλήμονα ,τρεις νεαρές τότε, γλωσσομαθείς κυρίες της κωακής κοινωνίας,η +Καίτη Κόντη, η κ.Βάσω Θυμανάκη και η μητέρα μου κ.Περσεφόνη Κουτσουράδη, που για τους κατακτητές ευρίσκονταν υπεράνω υποψίας,σε μια εποχή,που οι υπηρεσίες τους είχαν δραστηριοποιηθεί σε επιχειρήσεις αντικατασκοπείας και ελλόχευε ο κίνδυνος, τυχόν άλλοι επώνυμοι Κώοι, που θα μετείχαν στη επιτροπή για να ζητήσουν χάρη να μετατραπούν,στα μάτια των κατακτητών σε συμπαθούντες, ίσως και συνεργούς των καταδικασθέντων,με ότι αυτό σήμαινε ,τουλάχιστον,για την προσωπική τους ασφάλεια.
Τι διαμείφθηκε ακριβώς στη συνάντηση των μελών της επιτροπής με τον αντισυνταγματάρχη Heinemeier δεν γνωρίζω πλήρως,ούτε από την μικρή έρευνά μου στο αρχείο της γερμανικής μεραρχίας προκύπτει,μέχρι στιγμής, να υπέβαλε ο Γερμανός διοικητής κάποια αναφορά ή να δικαιολόγησε γραπτά την απονομή χάριτος στους τρεις από τους καταδικασθέντες , δεν γνωρίζω δε, αν ο Φιλήμων άφησε γραπτές αποτυπώσεις της δράσης του,με την μορφή επιστολών,απομνημονευμάτων ή εκθέσεων πεπραγμένων.Η αναζήτηση και δημοσίευσή τους θα ήταν μεγάλη προσφορά στη τοπική ιστοριογραφία.
Από αφηγήσεις όμως των γονέων μου,μπορώ να καταθέσω πάντως την μαρτυρία,ότι στο επιχείρημα της επιτροπής,ότι είναι εντελώς ανώφελο και άδικο να θανατωθούν τόσοι άνθρωποι,ακόμη και αν έβλαψαν,από άγνοιά τους(τάχα), τα γερμανικά στρατεύματα,αφού ο πόλεμος σε λίγες ημέρες τελειώνει,ο Γερμανός διοικητής σε έντονο ύφος παρατήρησε ότι: Την στιγμή αυτή που μου ζητάτε να δείξω συμπόνια,η πατρίδα μου βομβαρδίζεται νυχθημερόν και χωρίς διάκριση ανάμεσα σε εμπόλεμους και άμαχους από τα αεροπλάνα των φίλων σας και μπορεί τα μέλη της δικής μου οικογένειας να είναι ήδη νεκρά!
Ο ιστορικός ανασυνθέτει τα γεγονότα,όπως αυτά πραγματικά έλαβαν χώρα,χωρίς να παρασιωπά ή να τροποποιεί,διατηρώντας πάντα το προνόμιο να τα κρίνει,η δυνατόν, χωρίς προκαταλήψεις.Το υλικό που έχει στη διάθεσή του για την πολύ κρίσιμη εργασία του είναι φυσικά κυρίως θα έλεγε κανείς οι γραπτές πηγές,ιδίως οι πρωτογενείς,που γίνονται «οχήματα» μεταφοράς του Παρελθόντος στο Παρόν.Η ιστορία,όπως σωστά λέγεται, έχει τις λεπτομερείς πηγές ως δομικό υλικό της και πηγή είναι οτιδήποτε μπορεί να αποκαλύψει τι έγινε στο παρελθόν.Με την έννοια αυτή και οι προφορικές μαρτυρίες είναι αξιοποιητέες ιστορικές πηγές,στη ίδια έκταση με τις γραπτές.Άλλωστε οι λεπτομέρειες είναι αυτές που αναδεικνύουν την ιστορική έρευνα.
Στη περίπτωσή μας,η ένδεια επαρκών ιστορικών γραπτών πηγών δεν είναι απόλυτη. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμη ζωντανές προφορικές πηγές,καθώς οι δύο εκ των τριών κυριών,που συνόδευσαν την άνοιξη του 1945 τον Αρχιμανδρίτη,μπορούν να καταθέσουν την προσωπική μαρτυρία τους.
Για τον ενδιαφερόμενο να καταγράψει πληρέστερα τα δραματικά εκείνα γεγονότα οδηγός παραμένει η μεθοδολογική παρακαταθήκη του Θουκυδίδη,που βρίσκεται καταγεγραμμένη στον πρόλογο του εγχειριδίου του Κέντρου Στρατιωτικής Ιστορίας του αμερικανικού στρατού σχετικά με τις προφορικές μαρτυρίες πολεμικών γεγονότων(ORAL HISTORY. TECHNIQUES AND PROCEDURES. Stephen E. Everett.Washington, D.C., 1992, σελ.2)
«Για τα γεγονότα του πολέμου δεν θέλησα να αρκεσθώ σε πληροφορίες του πρώτου τυχόντα,ούτε στην προσωπική μου αντίληψη και μόνο,αλλά έκανα προσεκτική έρευνα και για τα γεγονότα στα οποία ήμουν παρών και για όσα μου ανέφεραν άλλοι.Η εξακρίβωση ήταν δύσκολη,γιατί όσοι ήσαν αυτόπτες μάρτυρες των γεγονότων,μου έδιδαν ο καθένας την δική του εκδοχή,ανάλογα με την συμπάθειά του προς τον ένα ή τον άλλο αντίπαλο.Η έλλειψη του μυθώδους από την διήγησή μου ίσως την κάνει λιγότερο ευχάριστη...»
Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης