Νεκρόπολη του Ερημίτη;
Πριν από το 1888 κάτω από τον επιβλητικό βράχο ο W. Paton μαζί με τον I.Ζαρράφτη αναζητούσαν επιγραφές από το λαμπρό παρελθόν του νησιού. Από την έρευνα του Σκωτσέζου επιγραφολόγου προέκυψε ένας από τους σημαντικότερους χάρτες της Κω.
Στο ανατολικό τμήμα του σημειώνεται μία μεγάλη νεκρόπολη την οποία συχνά αναφέρουν οι Ιταλοί αρχαιολόγοι. Επίσης διακρίνεται η Παναγιά [11ου αιώνα μ.Χ] του Άλσους ή Τάρσου.Στην θέση της σήμερα είναι το διάσημο Ασκληπιείο που τότε δεν είχε ανακαλυφθεί.
Η νεκρόπολη καλύπτει έκταση περίπου 15 τετρ.χλμ, με περίμετρο 18,9 χλμ. Ομως, τι είναι νεκρόπολη; Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους είναι ένα πεδίο από τάφους χωρίς σχεδίαση που συχνά μπερδεύεται με αστικό πολεοδομικό κέντρο.
Ο L.Laurenzi παρουσιάζωντας το Μαυσωλείο του Κερμετέ [Mausoleo Ghermè] επισήμανε ότι η περιοχή από τον Αγ.Βασίλειο [Τσουκαλαριά], τον δρόμο της Βουρίνας και την ζώνη Εβραϊκά Ταφιά χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη τάφων που δεν κάλυπταν όλη την έκταση αλλά παρατηρούνται κατά μήκος των δρόμων. Το μεγαλύτερο μέρος από τους τάφους ήταν από πορώλιθο όμως διαδεδομένο υλικό ήταν το μάρμαρο και ο τραβερτίνης. Για τον Ιταλό αρχαιολόγο η νεκρόπολη [ελληνιστικής περιόδου;] είναι τεράστια, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του χρειάζονται αρκετά χρόνια να μελετηθεί.
Διάφορα οικιστικά κέντρα της Κω βρίσκονταν κάτω από τον Ερημίτη από τα αρχαία χρόνια μέχρι τον 6ο αιώνα μ.Χ. Η ιστορία της περιοχής είναι ενδιαφέρουσα άν και άγνωστη σε πολλούς.
Ανατρέχοντας στους ιστορικούς χάρτες πράγματι έμεινα άφωνος και έντονα προβληματίστηκα από τις διαστάσεις της νεκρόπολης. Είναι δυνατόν να υπάρχει ένα τόσο μεγάλο σύμπλεγμα από τάφους κάτω από τα πόδια μας, που αρχίζει από τον οικισμό Ηρακλή και φτάνει έως τουλάχιστον τα Φωκάλια;
Το πρώτο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί αν πρόκειται για μία σχετικά πρόσφατη ή για διάφορες νεκροπόλεις του παρελθόντος; Καταστράφηκε ξαφνικά ή τμηματικά στο πέρασμα του χρόνου;
Προκειμένου να την προσεγγίσουμε είναι καλό να αναλύσουμε τα γεωλογικά και τα υπάρχοντα αρχαιολογικά δεδομένα.
Έχοντας στον νου την «Ιστορία των Σεισμών της Κω» θα επιχειρήσουμε να δούμε τι κρύβεται λίγα μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, ιδίως για τον οικισμό που απέχει μόλις 2 χλμ. από το Δημαρχείο της πρωτεύουσας.
Το Πλατάνι[Κερμετές ή Κερεμίτης] πριν από 6000 χρόνια ήταν κάτω από το θαλασσινό νερό. Με την κάθοδο της στάθμης της θάλασσας εξαπλώνεται, μεγαλώνει η πεδιάδα. Χρονικά κάπου στα μέσα η περιοχή υποδέχεται τους πρώτους κατοίκους, τότε δημιουργούνται οι πρώτοι οικισμοί. Πριν από τους Μουσουλμάνους κατοικείται από Ιππότες, Βυζαντινούς, Ρωμαίους και Έλληνες σύμφωνα με τα διαθέσιμα αρχαιολογικά ευρήματα.
«Η πόλη της Κω της ελληνιστικής-ρωμαϊκής περιόδου ήταν 4 φορές τουλάχιστον μεγαλύτερη από την πόλη του 1932 γεμάτη από δημόσια κτίρια, ένα στάδιο, ένα θέατρο, ένα ωδείο, ένα γυμνάσιο και θέρμες» αναφέρει ο L.Laurenzi.
Τον 5ο και 6ο αιώνα οι Βυζαντινοί έχουν εξαπλωθεί αρκετά στην ευρύτερη περιοχή. Το νησί γνωρίζει μεγάλη άνθηση επειδή είναι πλούσιο σε φυσικούς πόρους. Επίσης έχει σπουδαία γεωγραφική θέση κατά μήκος της πολύ σημαντικής θαλάσσιας εμπορικής οδού που ένωνε την Κωνσταντινούπολη με την Αίγυπτο.
Το 344 μ.Χ σεισμός με μέγεθος 6.6 βαθμών και επίκεντρο λίγο έξω από το λιμάνι φαίνεται ότι σηματοδοτεί το τέλος της λειτουργίας των αρχαίων μνημείων[Στάδιο, Θέατρο κά] της πόλης. Ωστόσο, η Κως εξακολουθεί να αναπτύσσεται την πρωτοβυζαντινή περίοδο αν κρίνουμε από τα ερείπια αυτής της περιόδου ιδιαίτερα στους παράλιους οικισμούς του νησιού.
Μετά από 125 χρόνια εκδηλώνεται ένα ακόμη ισχυρό σεισμικό επεισόδιο 6,6 βαθμών αυτή την φορά με επίκεντρο κοντά στην Κνίδο. Σύμφωνα με τον Ιταλό αρχαιολόγο L.Morricone, που ανέσκαψε την πόλη της Κω από το 1935 έως το 1943, ο σεισμός του 469μ.Χ κατέστρεψε τα ρωμαϊκά κτήρια του λιμανιού, που ορθώνονταν έξω και βόρεια του ελληνιστικού τείχους και μετά την ισοπέδωση τους, στο βορειότερο άκρο του χώρου του λιμανιού οικοδομήθηκε η μεγάλη τρίκλιτη βασιλική του Αγ.Γεωργίου. Γενικά θεωρείται από τους ερευνητές ότι αυτός ο σεισμός συντελεί στην αλλαγή της φυσιογνωμίας του νησιού.
Ομως, τίποτα δεν έχει τελειώσει. Περνούν 85 χρόνια και ακολουθεί το πιο τρομερό και σημαδιακό συμβάν στην ιστορία της Κω. Ο Υπερμέγιστος του Κεραμεικού και το τσουνάμι του 554 μ.Χ μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα καταστρέφουν ότι έχει απομείνει.Ο Αγαθίας ο Σχολαστικός, λέει: «Παντού επικρατούσε καταστροφή και ερήμωση, έτσι πού να μην απομένει κανένα στολίδι στην πόλη πέρα από το δοξασμένο όνομα των Ασκληπιαδών και η υπερηφάνεια για τον Ιπποκράτη». Μετά τον σεισμό των 7+ βαθμών, τσουνάμι με ύψος τουλάχιστον 30μ. έφτασε από τις ακτές έως το Ασκληπιείο μέσα σε λίγα λεπτά και τα ιζήματα από την οπισθοδρόμηση του κάλυψαν τα ερείπια.Από τότε χάνονται τα ίχνη των πρωτοβυζαντινών οικισμών της ευρύτερης περιοχής. Στη συνέχεια όλη αυτή η «συσκευασία» από συντρίμμια σκεπάζεται από φερτά και προσχωσιγενή υλικά περίπου 1500 χρόνων.
Η νεκρόπολη του Paton πιθανόν σχετίζεται με κατάλοιπα οικισμών της Κω του 6ου αιώνα μ.Χ που καταστράφηκαν από τον σεισμό και το τσουνάμι του Αγαθία. Ωστόσο, παραμένει άγνωστο αν κάτω από τα πρωτοβυζαντινά απομεινάρια υπάρχουν εκτάσεις με ερείπια από παλαιότερα μεγάλα σεισμικά συμβάντα του παρελθόντος. Δεν αποκλείεται κατά τόπους να βρίσκονται αρχαιολογικά λείψανα από το μέγιστο σεισμικό συμβάν του 411 π.Χ ή ακόμη του 7ου-9ου αιώνα π.Χ.
Το 554 μ.Χ οι κάτοικοι εγκαταλείπουν το νησί, για κάποια χρόνια μένει ακατοίκητο σύμφωνα με τον Morricone. Ένα ισχυρό στρώμα καταστροφής που εντοπίζεται στις περισσότερες από τις ανασκαφές των κτηρίων της πόλης και των οικισμών του νησιού, οδήγησε στην άποψη ότι η άνθηση που σημειώνεται στο νησί κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο διακόπτεται απότομα μετά από τον σεισμό και η πόλη με τους παράλιους οικισμούς εγκαταλείπονται.
Ομως, η πρόσφατη ανασκαφική έρευνα δείχνει ότι η καταστροφή δεν ήταν ολική. Το νησί κατοικείται τουλάχιστον μέχρι τις αραβικές επιδρομές ή ίσως μέχρι και τον 9ο-10ο αιώνα.Τότε ίσως είχαμε ένα ακόμη ισχυρό επεισόδιο, το οποίο ακόμη αναζητώ, από το Ρήγμα Κω.
Γεωδίφης
