Ο Ναός της Αρτέμιδος και το θαυματουργό άγιασμα

Αγαλμα ακέφαλο της Αρτέμιδος , φωτογραφία γύρω στο 1937, L.Morricone.

Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση σε πεδινή τοποθεσία της πρώην κοινότητας Ασφενδιού Κω, πιστοί συγκεντρώνονταν σε έναν μυκηναϊκό τάφο που είχαν μετατρέψει σε ναύδριο-κατακόμβη για να αγιασθούν. Οι χριστιανοί έπιναν το θαυματουργό νερό που έβγαινε από μία λάρνακα ,το οποίο θεωρούσαν ότι είναι αγίασμα.

Ο μυκηναϊκός «Τάφος της Μεσαριάς» όπως είναι πλέον γνωστός με διαστάσεις περίπου 6,58Χ3,04μ. περιλαμβάνει 4 σαρκοφάγους. Στην Μεσαριά είχε βρεθει το εξαιρετικό αναθηματικό ανάγλυφο με τις Τρεις Χάριτες που βρίσκεται στο Αρχ.Μουσείο. Πρόκειται για αρχαία τοποθεσία σημαντική εκτός της πόλης του 4ου αιώνα π.Χ. Στην περιοχή υπάρχουν πολυάριθμα αρχαία σύμφωνα με τον ιταλικό κτηματολογικό χάρτη που δεν έχουν ακόμη ερευνηθεί.

Σήμερα πάνω από τον χώρο της ιερής τελετουργίας κείται ο Αγ.Ιωάννης Χωστός ένας ναός που είναι χτισμένος τουλάχιστον από το 1950. Ομως δεν ειναι το μόνο ιερό. Εκεί υπάρχει ένας παλαιότερος ναός με το όνομα «Χώστης» τουλάχιστον από το 1582, πιθανόν ήταν εκεί από τα τέλη του 15ου αιώνα. Ισως έπαθε ζημιά και σημαντική καθίζηση με αποτέλεσμα να «χωστεί» εξαιτίας των φυσικών διεργασιών που ακολούθησαν το μέγιστο σεισμικό συμβάν του 1493 από το Ρήγμα Κω.

Από την λάρνακα παλιά έβγαινε νερό που πράγματι το χρησιμοποιούσαν ως άγιασμα. Δεν είναι γνωστό μέχρι πότε συνέβαινε αυτό. Μάλλον έχει να κάνει με ένα παλιό κλάδο του Ρέματος Μεσσαριά που έχει καλυφθεί από φερτά υλικά αλλά η ροή του δεν είχε σταματήσει τον 16ο αιώνα. 

Ο χώρος συναντάται ανάμεσα σε δύο σημαντικά ρέματα του Ασφενδιού, του Αγίου Παύλου και της Μεσσαριάς. Ο τάφος είναι φτιαγμένος από ντόπιο υλικό ως επί το πλείστον τραβερτίνη.

Ο Ιακωβος Ζαρράφτης που επισκέφθηκε την περιοχή στις αρχές του προηγούμενου αιώνα,λέει: «Η γειτονική λωρίδα προς τον Αγ.Παύλο[Ζηπάρι] ανέρχεται από την παραλία διαμέσου του Αγ.Ιωάννη του Χώστη που ήταν ένα διπλό εξωκλησι πάνω και κάτω και του οποίου το υπόγειο ήταν ένας οικογενειακός τάφος με λάρνακες [σαρκοφάγους].Σε μια από αυτές αναβλύζει νερό και θεωρείται άγιασμα. Εκεί κοντά σε πηγάδι βρίσκεται μεγάλη φθαρμένη επιγραφή. Στην τοποθεσία του Γερο Βασίλη βρέθηκαν επιγραφές που φανερώνουν ότι εκεί υπήρχε Ναός της Αρτέμιδος.Το ίδιο μαρτυρεί και καλλιτεχνικός κορμός αγάλματος από λευκό μάρμαρο χωρίς κεφάλι, πόδια χέρια που ανακαλύφθηκε εκεί». 

Αρα αν τα πράγματα έχουν όπως τα αναφέρει ο Ζαρράφτης στην συγκεκριμένη τοποθεσία ίσως υπήρχε  αρχαίος ναός  της Αρτέμιδος.

Η Αρτεμις λατρεύτηκε από τους Κώους με την επωνυμία Λοχία,Τοξίτις και Αλασαρνίτις στην Αλάσαρνα .Ομως η αρχαιολογική έρευνα μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να βρει έναν μεγάλο κύριο ναό της.

Ωστόσο στην Κω έχουν βρεθεί αγάλματα της και ένας ναός στον αρχαίο χώρο της Αλάσαρνας που είναι αφιερωμένος στην πανέμορφη,πανέξυπνη αλλά και ιδιόρρυθμη θεά.

Με πατέρα τον Δία και μητέρα την συμπατριώτισσα μας Λητώ μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκτός από ναούς του Απόλλωνα στο νησί της Κω πρεπει να υπήρχε ένας ή περισσότεροι ναοί της Αρτέμιδος. 

Η έγκυος Λητώ για να προφυλαχτεί από την μανία της Ηρας κατέφυγε στην Δήλο. Εκει λέγεται ότι γέννησε τους δίδυμους Αρτεμη και Απόλλωνα στους πρόποδες του βουνού Κύνθου.  

H Άρτεμις [λατινικά Diana] θεωρείται από τις παλαιότερες, πιο περίπλοκες αλλά και πιο ενδιαφέρουσες μορφές του ελληνικού πανθέου. Ταυτίζεται με την Ειλείθυια τη θεά του τοκετού και με τη Σελήνη πιθανότατα από τα κλασικά χρόνια.Η Σελήνη συνδεόταν ανέκαθεν με τον γυναικολογικό κύκλο και την έμμηνο ρύση, επομένως με τη μητρότητα και τη γονιμότητα στις γυναίκες. 

Μελετώντας την γεωλογία του μεγάλου Ναού της Αρτέμιδος της Εφέσου διαπιστώνεται ότι ένας αρχαίος ναός αφιερωμένος στην θεά του κυνηγιού είχε προδιαγραφές που τηρούσαν σε γενικές γραμμές οι αρχαίοι μηχανικοί. Ποιές ήταν; Να βρίσκεται σε βάλτο, σε ενεργή τεκτονικά  περιοχή, να γειτονεύει με σημαντικό ποτάμιο σύστημα,να είναι έξω από την πόλη που εξυπηρετεί, να είναι από μάρμαρο, να είναι μεγάλων διαστάσεων και να συναντάται σε υπώρειες ενός σημαντικού βουνού.

Τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά δεν αποτρέπουν την υπόθεση της ύπαρξης του.Το φυσικό περιβάλλον του Αγίου Ιωάννη του Χώστη έχει να κάνει με μεθοριακή ζώνη, κοντά στη φύση ιδανικό για την λατρεία της θεάς του κυνηγιού. Ηταν έξω από την πόλη, σε ακροθαλασσιά, με ελώδες έδαφος όπου ξεχείλιζαν σημαντικά ρέματα του νησιού.Η βλάστηση,υγρασία και το νερό δεν έλειπαν καθώς και τα χαλαρά εδάφη. 

Το αρχαίο ιερό ίσως προυπήρχε πριν από τον σεισμό του 411 π.Χ  κοντά στην εκκλησία του Αγ.Ιωάννη Χωστού. Μαζί με τους ναούς της Αρτέμιδος της Λέρου, Καλύμνου, και της Πάτμου φέρεται τοποθετημένος στο νοτιοδυτικό τμήμα μιας ελλειπτικής τροχιάς στην κορυφή της οποίας συναντάται το ιερό της Εφέσου. Αν ήταν τυχαίο ή ένα σχεδιαστικό τρικ των αρχαίων προγόνων μας προς το παρόν δεν είναι δυνατό να απαντηθεί.

Τέλος ,θα ήθελα να επισημάνω  ότι πρόκειται για μία από τις σημαντικότερες γεωαρχαιολογικές τοποθεσίες του νησιού. Μας δείχνει που μπορεί να βρισκόταν η ακτογραμμή πριν από περίπου 2700 χρόνια. Αργότερα φαίνεται ότι ιδρύθηκε ο Ναός της Αρτέμιδος πολύ πιθανό πριν από το τεκτονικό επεισόδιο του 411π.Χ. Την πρωτοβυζαντινή περίοδο ίσως υπήρχε ναύδριο το οποίο καταστράφηκε από τον σεισμό και το τσουνάμι του 554μ.Χ. Τέλη του 15ου ένας νέος ναός κατασκευάζεται που και αυτός καταστρέφεται από το επεισόδιο του 1493. Η περίοδος με τα αγιάσματα ακολουθεί έως ότου η παροχή του νερού εξαντληθεί και σταματήσει η ιερή τελετουργία.Την δεκαετία του 50 φτιάχνεται το εκλησσάκι του Αγίου Ιωάννη Χώστη.

Γεωδίφης

Πηγές:

1. Κώια-Ιακ.Ζαρράφτης

2. Ιστορία των σεισμών της Κω

3. Ιστορία της Νήσου Κω- Β. Χατζηβασιλείου

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

Ναοί της Αρτέμιδος στην ευρύτερη περιοχή.

Τάφος στον 'Αη Γιάννη Χωστό.

Αγ.Ιωάννης Χώστης σήμερα.

Ο δρόμος προς το εκκλησάκι .

Θολωτός τραβερτινοειδής τάφος της Μεσαριάς(1ος).