Τα σημειωματάρια του Ντα Βίντσι και η σεισμική ακολουθία του 1481-82 που ερήμωσε τη Ρόδο

Άποψη της πόλης της Ρόδου 1836-1838[John Carne].

Πριν από χρόνια η Βρετανική Βιβλιοθήκη ψηφιοποίησε και διέθεσε ελεύθερα στο διαδίκτυο ένα μέρος από ένα σπάνιο σημειωματάριό [Codex Arundel]που αποκαλύπτει το εύρος της ιδιοφυΐας του Λεονάρντο ντα Βίντσι [1452-1519]. Ο μεγάλος ζωγράφος, γλύπτης, μηχανικός, γεωβιολόγος, παλαιοντολόγος, εφευρέτης, μουσικός, αρχιτέκτονας, φιλόσοφος και οτιδήποτε άλλο χωράει ο νους ,σε μία σελίδα του ημερολογίου του αναφέρει έναν σεισμό που έπληξε την Ρόδο, όμως με λάθος χρονολογία σύμφωνα με την σύγχρονη έρευνα.

«Το 1489 έγινε σεισμός στην θάλασσα της Αττάλειας κοντά στην Ρόδο, που άνοιξε την θάλασσα δηλαδή τον βυθό. Και σ’ αυτό το άνοιγμα χύθηκε τέτοιος καταρράκτης νερού ώστε η κοίτη της θάλασσας έμεινε γυμνή για περισσότερες απο 3 ώρες, λόγω του νερού που είχε χαθεί. Κι ύστερα έκλεισε και ξανάρθε στο κανονικό του επίπεδο. Η πόλη της Ρόδου είχε 5000 σπίτια».

Μετά τον μεγάλο κατακλυσμό του 1476 που προκάλεσε ζημιές στο Κάστρο της Ρόδου, 5 χρόνια αργοτερα, εκδηλώνεται ένας ισχυρός σεισμός στη Ρόδο στις 3:00 το πρωί στις 3 Μαΐου. Το κύριο σοκ προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην Τουρκία, Ισραήλ και την Αίγυπτο.Ζημιές αναφέρθηκαν στην Αλικαρνασσό, την Κω και άλλα μέρη.Ωστόσο, τα κωακά ιστορικά αρχεία δεν επιβεβαιώνουν τις αναφορές. Απο τον Μάρτη του 1481 και για τους επόμενους 4-5 μήνες η Ρόδος και τα γύρω νησιά αναστατώνονται απο συνεχείς σεισμούς.

Εκτός από την αναφορά του ντα Βίντσι και άλλες πηγές αναφέρουν την καταστροφή της πόλης της Ρόδου. Το παλάτι του Μεγάλου Μαγίστρου των Ιπποτών ήταν αρκετά κατεστραμμένο και έχρηζε άμεση ανοικοδόμηση [η Ρόδος ήταν τότε υπό πολιορκία από τους Τούρκους]. Οι ζημιές που προκλήθηκαν από τους σεισμούς οδήγησαν σε ανακατασκευή του μετά το 1481.

Στη Ρόδο οι σεισμικές δονήσεις γκρέμισαν εκκλησίες, τον  πύργο του Άι Νικόλα,το Δικαστικό Μέγαρο και πολλά σπίτια καταστράφηκαν αφήνοντας πίσω τους εκατοντάδες νεκρούς. Οι Ροδίτες τρομοκρατήθηκαν και πίστευαν ότι θα βυθιζόταν η πόλη. Αναγκάστηκαν να φύγουν από την πόλη και να μείνουν στην ύπαιθρο.Κάποιες πηγές μιλάνε για περίπου 30.000 θύματα. Η κύρια  δόνηση ήταν η μεγαλύτερη από μια σειρά σεισμών που έπληξαν τη Ρόδο, ξεκινώντας από τις 15 Μαρτίου 1481, συνεχίζοντας μέχρι τον Ιανουάριο του 1482.

Στις 15 Μαρτίου του ίδιου έτους σημειώθηκε μεγάλος προσεισμός. Μετά την πυρπόληση στις 3 Μαΐου, οι σεισμοί [πιθανώς μετασεισμοί ] συνεχίστηκαν μέχρι τον Ιανουάριο του 1482, με μεγάλες μετασεισμικές δονήσεις στις 5 Μαΐου, 12 Μαΐου, 3 Οκτωβρίου και 18 Δεκεμβρίου. Το εκτιμώμενο μέγεθος για το κύριο σεισμό  του 1481 είναι 7.2 βαθμούς ενώ για τον μετασεισμό της 3ης Οκτωβρίου ήταν 7 βαθμοί.

Επιπλέον το κύριο σεισμικό επεισόδιο συνοδεύτηκε από τσουνάμι που προκάλεσε τοπικές πλημμύρες. Σύμφωνα με μαρτυρίες η ζημιά από το τσουνάμι ήταν μεγαλύτερη από τον σεισμό. Το τσουνάμι παρέσυρε ένα μεγάλο πλοίο από τα αγκυροβόλια. Αυτό [ή άλλο πλοίο] αργότερα βυθίστηκε με την απώλεια όλου του πληρώματός του αφού έπεσε σε έναν ύφαλο [βράχο;].

Τελευταίες έρευνες έχουν δείξει ότι το τσουνάμι ήταν μικρότερο από ότι νομίζαμε, με εκτιμώμενο μέγιστο ύψος 1,8 μ. Ωστόσο, παρατηρήθηκε και στις ακτές του Λεβάντε σε ένα στρώμα ιζήματος τσουνάμι που βρέθηκε στο Dalaman, στη νοτιοδυτική ακτή της Τουρκίας. Παρόλο που οι μελέτες για τη μεταφορά των ιζημάτων από τα τσουνάμι είναι περιορισμένες, το τσουνάμι φαίνεται ότι εκδηλώθηκε το 1473±46. Το ίζημα που βρέθηκε και μελετήθηκε φαίνεται να είναι συνεπές με το προαναφερθέν τσουνάμι. Ο σεισμός του 1481 προκάλεσε και ρευστοποίηση σε στρώμα άμμου.

Μετά την έντονη σεισμική δραστηριότητα του 1481 υπό την καθοδήγηση του Μεγάλου Μάγιστρου d’ Aubusson  ξεκινά μια χωρίς προηγούμενο ανοικοδόμηση στη Ρόδο. Τα τείχη επισκευάζονται, γίνονται νέα οχυρωματικά έργα και δημόσια κτίρια ανεγείρονται. Τα επόμενα 10 χρόνια η πρωτεύουσα παίρνει σε μεγάλο βαθμό την σημερινή της μορφή.

Το νησί της Ρόδου βρίσκεται σε ένα τμήμα όπου συναντάται η Μικροπλάκα του Αιγαίου και η Αφρικανική Πλάκα. Το τεκτονικό σκηνικό είναι περίπλοκο, με μια ιστορία που περιλαμβάνει περιόδους ώθησης, επέκτασης και οριζόντιας μετατόπισης. Στεγάζεται σε αυτό που είναι γνωστό ως ελληνικό τόξο, μια περιοχή που είναι ευάλωτη σε σεισμική δραστηριότητα καθώς έχουν προκύψει μεγάλοι και ιδιαίτερα καταστροφικοί ιστορικοί σεισμοί , με πιο γνωστό από όλους το συμβάν του 226 π.Χ. που ισοπέδωσε τον Κολοσσό της Ρόδου.

Γιατί συμβαίνουν σεισμοί στην Ρόδο; Η περιοχή βρίσκεται ανάμεσα σε πολλά και μεγάλα ρήγματα,συμπεριλαμβανομένου του τουρκικο-ελληνικού ορίου πλάκας. Αυτή τη στιγμή το νησί της Ρόδου βρίσκεται σε μία αριστερόστροφη περιστροφή [17°±5° κατά τα τελευταία 800 χιλιάδες χρόνια] που σχετίζεται με το σύστημα ρηγμάτων του νότιου Αιγαίου. Επίσης το νησί κλίνει προς τα βορειοδυτικά από το Πλειστόκαινο, εξαιτίας ανύψωσης που οφείλεται σε ρήγμα που βρίσκεται στα ανατολικά της Ρόδου [δες χάρτη].

Ο σεισμός του 1481 προκλήθηκε από το μεγάλο Ρήγμα της Μεγίστης με διεύθυνση ΒΔ, από τις διεργασίες του οποίου σχηματίστηκε η τάφρος της Ρόδου με βάθος μεγαλύτερο από 4200μ.Το σπάσιμο της μοιραίας νύχτας κινήθηκε πιο δυτικά για αυτό τον λόγο ο μεγάλος μετασεισμός της 3ης Οκτωβρίου προκάλεσε μεγάλες ζημιές στην Ρόδο αλλά δεν συνοδεύτηκε από τσουνάμι ίσως επειδή ενεργοποιήθηκε το Ρήγμα της Ρόδου.

Σύμφωνα με την ιστορική σεισμική δραστηριότητα τα υποθαλάσσια ρήγματα γύρω από την Ρόδο χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και ετοιμότητα. Συσσωρεύουν ενέργεια που θα απελευθερώσουν στο απώτερο μέλλον.

Ο τελευταίος μεγάλος σεισμός, με μέγεθος 7.2, συνέβη 14 Απριλίου 1957. Τότε ο  δήμαρχος της πόλης της Ρόδου με αφορμή δημοσιεύματα εφημερίδων, έστειλε επιστολή προς τον αθηναϊκό τύπο, λέγοντας ότι κάποιοι θέλουν να βλάψουν τον τουρισμό του νησιού. Ανέφερε και διαβεβαίωνε:«...περί δήθεν τρομακτικών καταστροφών συνεπεία των σεισμών της Ρόδου, η Ρόδος και ειδικώς η πόλις παρά τη σφοδρότητα των σεισμικών δονήσεων απεδείχθη ότι είναι η πλέον αντισεισμική πόλις του κόσμου»...Ας κρατήσουμε μικρό καλάθι.

Ο σεισμικός κίνδυνος της Ρόδου είναι υψηλότερος στο βορειοανατολικό τμήμα του νησιού και συνδέεται με ισχυρούς ιστορικούς σεισμούς [μεγαλύτερους από 7-7.2 βαθμούς] που προκαλούν εκτεταμένες καταστροφές από τσουνάμι, κατολισθήσεις, παράκτια ανύψωση&βύθιση και ρευστοποίηση εδαφών.

Γεωδίφης

[Αναδημοσίευση, από 30/1/2019

Πηγές

1.Οι σεισμοί της Ελλάδας-Παπαζάχου Β. & Κ.

2.Coastal uplift, earthquakes and active faulting of Rhodes Island -

Kontogianni, Villy A.; Tsoulos, Nikos; Stiros, Stathis C.

3.The Notebooks of Leonardo Da Vinci, Τόμος 2

4.Ρόδος 1306-1522 μία Ιστορία,pavlidiscartoons.com/blog

5.Geological evidence of tsunamis and earthquakes at the Eastern Hellenic Arc: correlation with historical seismicity in the eastern Mediterranean Sea-G.A. Papadopoulos,Koji Minoura,Fumihiko Imamura,Ugur Kuran, Ahmet Yalçiner,

Anna Fokaefs, Tomoyuki Takahash

6.Βικιπαίδεια

7.Με το Βλέμμα των Περιηγητών-el.travelogues.gr/

8.Ροδιακή εφημερίδα

Τα σημαντικά υποθαλάσσια συστήματα διάρρηξης με κόκκινο και μωβ χρώμα γύρω από τη Ρόδο και τα όρια των τεκτονικών πλακών.Σημειώνεται το επίκεντρο, η χρονιά εκδήλωσης και το μέγεθος του κύριου σεισμού όπως και του ισχυρού μετασεισμού της 3ης Οκτωβρίου. Με μωβ χρώμα αποτυπώνεται το ρήγμα της Χάλκης που δίνει σεισμούς ενδιάμεσου βάθους.

Σεισμός της Ρόδου σε χαρακτικό της εποχής.