Γιατί συνέβη ο σεισμός 7.8R στο Ιράν;

Στις 16 Απριλίου του 2013 ένας σεισμός 7.8R ανατολικά της Khash, στο Ιράν, συνέβη ως αποτέλεσμα της ύπαρξης κανονικών ρηγμάτων σε ένα ενδιάμεσο βάθος στην Αραβική τεκτονική πλάκα, περίπου 80 χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της Γης. Η ευρύτερη τεκτονική της περιοχής κυριαρχείται από τη σύγκρουση των πλακών της Αραβίας και της Ινδίας με την Ευρασιατική. Στην περιοχή όπου συνέβη ο σεισμός , η Αραβική πλάκα συγκλίνει προς τα βόρεια-βορειοανατολικά με ταχύτητα περίπου 37 χιλιοστά / έτος σε σχέση με την Ευρασιατική πλάκα. Η Αραβική πλάκα βυθίζεται κάτω από την Ευρασιατική πλάκα στην ακτή Makran του Πακιστάν και του Ιράν, και γίνεται σταδιακά πιο βαθιά προς τα βόρεια.

Η βυθιζόμενη Αραβική τεκτονική πλάκα είναι γνωστό ότι είναι σεισμικά ενεργή σε βάθος περίπου 160 χιλιόμετρα. Η συχνότητα των μέτριων και μεγάλων σεισμών στην βυθιζόμενη Αραβική πλάκα δεν είναι υψηλή σε σύγκριση με παρόμοιες καταστάσεις σε άλλες τεκτονικές πλάκες που βρίσκονται σε ζώνες καταβύθισης σε όλο τον κόσμο, αλλά πολλοί σεισμοί τα τελευταία 40 χρόνια έχουν συμβεί σε αυτή την πλάκα ,στην περιοχή όπου σήμερα εκδηλώθηκε ο σεισμός, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγέθους 6,7R , 50 χιλιόμετρα προς τα νότια το 1983. Τον Ιανουάριο του 2011, ένας σεισμός 7.2R σημειώθηκε περίπου 200 χιλιόμετρα προς τα ανατολικά, σε ένα τεκτονικό περιβάλλον παρόμοιο με το σημερινό σεισμό .

Τέσσερις μεγάλες τεκτονικές πλάκες (Αραβική, Ευρασιατική, Ινδική και Αφρικανική) και μία μικρότερη (Ανατολία) είναι υπεύθυνες για την σεισμικότητα και την τεκτονική στη Μέση Ανατολή και την γύρω περιοχή. Η γεωλογική ανάπτυξη της περιοχής είναι αποτέλεσμα τεκτονικών διεργασιών που περιλαμβάνουν καταβύθιση, μεγάλης κλίμακας οριζόντιες κινήσεις, συμπιεστικές δυνάμεις και επέκταση φλοιού.

Η δημιουργία των οροσειρών στο βόρειο Πακιστάν και το Αφγανιστάν είναι το αποτέλεσμα της τεκτονικής συμπίεσης που συνδέεται με την σύγκρουση της Ινδικής πλάκας που κινείται βόρεια με ταχύτητα 40 χιλιοστά/ έτος σε σχέση με την Ευρασιατική πλάκα . Τεκτονικές διεργασίες στο βόρειο και δυτικό άκρο της χερσονήσου της Ινδίας έχουν δημιουργήσει τα υψηλότερα βουνά του κόσμου, συμπεριλαμβανομένων των Ιμαλαΐων, Karakoram, Παμίρ και των οροσειρών Hindu Kush . Η σεισμική δραστηριότητα και οι διαρρήξεις που παρατηρούνται στην περιοχή αυτή, καθώς και τα γειτονικά μέρη του Αφγανιστάν και την Ινδία, οφείλονται σε σύγκρουση των τεκτονικών πλακών.

Κάτω από τα βουνά Παμίρ-Hindu Kush του βόρειου Αφγανιστάν, οι σεισμοί συμβαίνουν σε βάθη τόσο μεγάλα όσο 200 χιλιόμετρα ως αποτέλεσμα καταβύθισης των λιθοσφαιρικών πλακών. Σε μικρότερα βάθη του φλοιού οι σεισμοί στην Pamir-Hindu βουνά εμφανίζονται κυρίως κατά μήκος του Παμίρ όπου παρατηρείται η κύρια ώθηση και όπου υπάρχουν και άλλα ενεργά ρήγματα του Τεταρτογενούς(2 εκ.ετών).Στα δυτικά και ανατολικά περιθώρια η κύρια ώθηση Παμίρ εμφανίζει ένα συνδυασμό μηχανισμών ώθησης και ρηγμάτων-ολίσθησης.

Κατά μήκος του δυτικού περιθωρίου της Οροπεδίου του Θιβέτ, στην περιοχή του νοτιοανατολικού Αφγανιστάν και του δυτικού Πακιστάν, η πλάκα της Ινδίας μετατοπίζεται λοξά σε σχέση με την πλάκα της Ευρασίας, με αποτέλεσμα να υπάρχει μία πολύπλοκη τεκτονική ζώνη γνωστή ως Οροσειρά Sulaiman. Τα ρήγματα στην περιοχή κυρίως ολίσθησης, συχνά δίνουν αβαθείς, καταστρεπτικούς σεισμούς. Η σχετικά γρήγορη κίνηση στο σύστημα ολίσθησης Fault Chaman στο νοτιοανατολικό Αφγανιστάν οφείλεται και αυτή στην κίνηση μεταξύ της Ινδίας και της Ευρασίας πλάκες. Το 1505, ένα τμήμα του συστήματος ρηγμάτων Chaman κοντά στην Καμπούλ, στο Αφγανιστάν προκάλεσε ρήξη με εκτεταμένες καταστροφές στην πρωτεύουσα και στα γύρω χωριά. Στην ίδια περιοχή, ο πιο πρόσφατος σεισμός εκδηλώθηκε στην Κουέτα, Πακιστάν την 30η Μάη του 1935, είχε μέγεθος 7.6R , σκότωσε περίπου 30.000 - 60.000 άτομα.

Στην νότια ακτή του Πακιστάν και την νοτιοανατολική ακτή του Ιράν, η τάφρος Makran είναι η σημερινή επιφανειακή έκφραση της ενεργού καταβύθισης της Αραβικής πλάκας κάτω από την ηπειρωτική πλάκα της Ευρασίας, που συγκλίνουν σε ένα ποσοστό περίπου 20 χιλιοστά / χρόνο. Παρά το γεγονός ότι η ζώνη καταβύθισης Makran έχει ένα σχετικά αργό ρυθμό σύγκλισης, έχει δώσει μεγάλο καταστροφικό σεισμό και τσουνάμι. Για παράδειγμα, την 27η, Νοεμβρίου, 1945 ένας σεισμός 8.0R προκάλεσε τσουνάμι στον Κόλπο του Ομάν και την θάλασσα της Αραβίας , σκοτώνοντας πάνω από 4.000 ανθρώπους. Βορειοδυτικά της δραστικής αυτής ζώνη καταβύθισης, η σύγκρουση της Αραβικής και Ευρασιατικής πλάκας έχει δημιουργήσει την ζώνη περίπου 1.500 χιλιομέτρων κατά μήκος της οποίας έχουν αναπτυχθεί τα βουνά του Zagros , που διασχίζουν το σύνολο του δυτικού Ιράν και εκτείνονται στο βορειοανατολικό Ιράκ. Η σύγκρουση των πλακών της Αραβίας και της Ευρασίας προκαλεί επίσης μείωση του φλοιού στα βουνά Alborz και Kopet Dag στο βόρειο Ιράν. Το ανατολικό Ιράν δοκιμάζεται συχνά με καταστρεπτικούς σεισμούς που προέρχονται τόσο από ρήγματα ολίσθησης όσο και ανάστροφα. Για παράδειγμα, την 16η Σεπτεμβρίου, του 1978 ένας σεισμός μεγέθους 7.8R , στο νοτιοδυτικό άκρο της λεκάνης Νταστ-ε-Lut σκότωσε τουλάχιστον 15.000 ανθρώπους.

Κατά μήκος του ανατολικού περιθωρίου της περιοχής της Μεσογείου η τεκτονική είναι σύνθετη λόγω της αλληλεπίδρασης μεταξύ της Αφρικανικής, της Αραβικής και της Ευρασιατικής. Η ρηξιγενής ζώνη της Ερυθράς Θάλασσας είναι ένα κέντρο όπου επεκτείνονται η Αφρικανική με την Αραβική πλάκα, με ταχύτητες περίπου 10 χιλιοστά τον χρόνο κοντά στο βόρειο άκρο της, και 16 χιλιοστά τον χρόνο κοντά στο νότιο άκρο του . Ο ρυθμός της σεισμικότητας και το μέγεθος των σεισμών είναι σχετικά μικρό κατά μήκος της ζώνης επέκτασης , αλλά η ρηξιγενής διαδικασία έχει παραγάγει μια σειρά ηφαιστειακών συστημάτων σε όλη την δυτική Σαουδική Αραβία.

Βορειότερα, το ρηξιγενές σύστημα της Ερυθράς Θάλασσας καταλήγει στο νότιο όριο του ρήγματος μετασχηματισμού της Νεκράς Θάλασσας . Η Νεκρά Θάλασσα είναι ένα ρήγμα μετασχηματισμού οριζόντιας -ολίσθησης το οποίο συσσωρεύει ενέργεια εξαιτίας της κίνησης μεταξύ της Αφρικανικής και της Αραβικής πλάκας. Αν και η πλάκα της Αφρικής, στα δυτικά, όσο και η Αραβική πλάκα , προς τα ανατολικά, κινούνται σε μια κατεύθυνση ΒΒΑ, η Αραβική κινείται ελαφρώς πιο γρήγορα.Ιστορικά, η σεισμική δραστηριότητα κατά μήκος του ρήγματος της Νεκράς Θάλασσας παρουσιάζει ένα σημαντικό κίνδυνο στην πυκνοκατοικημένη περιοχή του Levant (Ανατολική Μεσόγειο). Για παράδειγμα, τον Νοέμβριο του 1759 ένα σεισμός στην Μέση Ανατολή πιστεύεται ότι έχει σκοτώσει κάπου μεταξύ 2,000-20,000 άτομα. Το βόρειο άκρο του ρήγματος της Νεκράς Θάλασσας βρίσκεται μέσα σε μία σύνθετη τεκτονική περιοχή της νοτιοανατολικής Τουρκίας, όπου παρατηρείται αλληλεπίδραση της Αφρικανικής και της Αραβικής πλάκας καθώς και της μικροπλάκας της Ανατολίας . Αυτό συνεπάγεται κίνηση της μικροπλάκας της Ανατολίας προς τα δυτικά , με μια ταχύτητα περίπου 25χιλιοστά τον χρόνο όσον αφορά την Ευρασία, προκειμένου να κλείσει ακόμη περισσότερο την λεκάνη της Μεσογείου.

Το ρήγμα ολίσθησης της Βόρειας Ανατολίας , στην Τουρκία, βόρεια, συσσωρεύει το μεγαλύτερο μέρος της κίνησης προς τα δυτικά μεταξύ της Ανατολίας και της Ευρασιατικής πλάκας. Μεταξύ 1939 και 1999, μια σειρά καταστροφικών σεισμών με μεγέθη 7.0R συνέβησαν κατά μήκος του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας . Ο δυτικότερος από τους σεισμούς αυτούς ήταν ο σεισμός της Νικομήδειας της 17ης Αυγούστου 1999, με μέγεθος 7.6R, κοντά στη θάλασσα του Μαρμαρά, από τον οποίο σκοτώθηκαν περίπου 17.000 άνθρωποι.

Στο νότιο άκρο της μικροπλάκας της Ανατολίας βρίσκεται το Κυπριακό Τόξο που σχετίζεται με επίπεδα μέτριας σεισμικότητας. Το Κυπριακό Τόξο αντιπροσωπεύει το όριο όπου συγκλίνουν η μικροπλάκα της Ανατολίας στα βόρεια με την πλάκα της Αφρικής προς τα νότια. Το όριο θεωρείται ότι συνδέεται με το ρήγμα της Ανατολικής Ανατολίας που βρίσκεται στην ανατολική Τουρκία. 

Γεωδίφης

Πηγή-USGS