Σύντομη περιγραφή των κτιριακών σχεδιασμών, κατασκευών και επεμβάσεων των Ιταλών στο νησί της Κω.

Σ’ αυτό το άρθρο  επιχειρώ να δώσω στον αναγνώστη μια σύντομη εικόνα του καταμερισμού των κτιριακών υποδομών της Κω, που έγιναν κατά τη διάρκεια της Ιταλοκρατίας. Διαχωρίζω σε δυο περιόδους το πλήθος των κτισμάτων: στην προ του καταστρεπτικού σεισμού της 23-4-1933 και στην μετά το 1933 οικοδομική περίοδο.

Πριν από το σεισμό του 1933:

-Όλα θα  ξεκινήσουν με την εκπόνηση ενός Τοπογραφικού Σχεδίου της πόλης Κω, πού  συντάχθηκε το 1926 από το Istituto Geografico Militare Italiano και δημοσιεύθηκε  το 1929 στον ιταλικό τουριστικό οδηγό του Ι.V. Bertarelli.

-Αρχικά οι Ιταλοί κατασκεύασαν το Κυβερνείο  ή το Διοικητήριο (Reggenza). Aρχιτέκτονάς του υπήρξε ο Florestano Di Fausto. Πρώτα σχεδιάστηκε το 1925 το κτίριο του διοικητηρίου, το 1925-1926 το τμήμα των δικαστηρίων και οι πρώτες  επεμβάσεις έγιναν το 1929. Τις εργολαβίες είχε αναλάβει το 1927 η εταιρεία μηχανικών A. De Martis & N. Sardelli, με βοηθό τον Cesare Loi. Μια  νέα αίθουσα δικαστηρίου θα προστεθεί το 1931 από τον  αρχιτέκτονα  Rodolfo Petracco.

     -Το Δημαρχείο (Podesteria) σχεδιάστηκε επίσης από τον αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto το 1925. Και την ίδια χρονιά έγιναν επεμβάσεις από τον αρχιτέκτονα  Rodolfo Petracco. Εργολάβος ορίστηκε το 1926 η εταιρεία Guido Spaini και Σια.

-Η κατοικία του Δημάρχου (Casa del Podestà), δηλ. το πρώην κτίριο του  Πνευματικού Κέντρου και της Φιλαρμονικής, σχεδιάστηκε επίσης το 1925 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco.

-Ο Καθολικός Nαός Agnus Dei, δηλ. το σημερινό Παρεκκλήσι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, σχεδιάστηκε το 1926 από τον αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto, ενώ το  Πρεσβυτέριο του ναού σχεδιάστηκε το 1926 από τον ίδιο και το μηχανικό  Carlo Buscaglione. Εργολάβος κατασκευής ο Gasperini το 1927. Επεμβάσεις έγιναν και το 1933.

-Το Νοσοκομείο σχεδιάστηκε επίσης το 1926 από τον  αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto. Μηχανικός της κατασκευής του υπήρξε ο Carlo Buscaglione.  Επέκταση στο νοσοκομείο   έγινε το 1930 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco.

-Άλλο ένα κτίριο, το Circolo Italia (η σημερινή “Αύρα”) σχεδιάστηκε το 1926 από τον αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto, ενώ  αναπλάσεις του κτιρίου αυτού έγιναν το 1927-1928.

-Το 1926 θα σχεδιαστούν τα Σχολεία Αρρένων-Θηλέων (σημερινά Δημοτικά Σχολεία και Ιπποκράτειο Λύκειο) από τον αρχιτέκτονα  Florestano Di Fausto. Μηχανικός κατασκευής τους υπήρξε ο  Carlo Buscaglione.

-Ο  στρατώνας (Caserma Regina) για τη στέγαση του  στρατού υπήρξε βασική προτεραιότητα των Ιταλών. Άρχισε να  κατασκευάζεται το 1926 από την εταιρεία μηχανικών A. De Martis & N. Sardelli με βοηθό τον  Cesare Loi.

-Το ξενοδοχείο «Γιασεμί», σημερινό «Ακταίον» (Albergo Gelsomino) θα σχεδιαστεί το 1927 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo  Petracco, ενώ τη  διακόσμησή του  θα σχεδιάσει ο ίδιος  αρχιτέκτονας τo 1928.

-Η Ηλεκτρική Εταιρεία  (S.I.E.R.), δηλ. το κτίριο της σημερινής ΔΕΗ, θα  σχεδιαστεί το 1927 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco.

-Η οικία του Βακούφ (Casa Vacuf)  σχεδιάστηκε το 1927-1929 από τον αρχιτέκτονα Florestano Di  Fausto.

-Τα Σπίτια των Υπαλλήλων  σχεδιάστηκαν το 1925 από τον αρχιτέκτονα Florestano Di  Fausto, ενώ το Γραφείο Μηχανικού (Ufficio Tecnico) σχεδιάστηκε το 1929 ίσως από τον R. Petracco.

-To 1929   σχεδιάστηκε   πιθανόν από τον R. Petracco   και   η   ΒΑ είσοδος του Δημοτικού Σταδίου.

-Το 1932 σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από τον R. Petracco  το Νηπιαγωγείο Asilo.

-Ο Ορθόδοξος Ναός της Αγίας Παρασκευής θα σχεδιαστεί  από τον αρχιτέκτονα Orsini το 1927, θα θεμελιωθεί το 1931 και  θα αποπερατωθεί το 1932. Μηχανικός της οικοδόμησης ο  Marcello Urbani.

-Το 1932 θα κατασκευαστούν τα κτίρια για τους Τελωνειακούς  στην Καρδάμενα.                                                   

   Μετά από το σεισμό του 1933:

-Το Σπίτι του Φασισμού (Casa del Fascio-Cinemateatro-Ristorante), δηλ. η  σημερινή «Αίγλη» και το Συγκρότημα «Ορφέας», σχεδιάστηκε το 1933  από τον αρχιτέκτονα Armando Bernabiti και κατασκευάστηκε το 1934.

-Η Δημοτική Αγορά Κω (Μercato delle Erbe) σχεδιάστηκε το 1933 από τον αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto και ολοκληρώθηκε από τον αρχιτέκτονα Rodolfo  Petracco το 1934.

-Στην Ιπποτική Οικία του Francesco Sans (μπροστά από το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη), που οι Ιταλοί προόριζαν αρχικά να γίνει Τελωνείο  (Dogana), πραγματοποιήθηκαν  αναστηλωτικές εργασίες  το 1933.

-Το 1934 εκπονείται το Ρυθμιστικό Σχέδιο της πόλης  Κω από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco, ενώ την ίδια χρονιά ρυθμίζονται και οι Αρχαιολογικές Ζώνες της πόλης Κω από τον αρχιτέκτονα Giovanni Battista Ceas.

-Από το 1934 αρχίζουν να σχεδιάζονται όλα τα Σπίτια και οι Λαϊκές ή Εργατικές Κατοικίες της πόλης Κω (Case e Case Popolari)  από τους αρχιτέκτονες Mario Paolini, Rodolfo Petracco και Armando Bernabiti.

-Το Αρχαιολογικό Μουσείο σχεδιάστηκε το 1934 και περατώθηκε το 1936 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco, ενώ το 1934 ολοκληρώθηκε και η κατασκευή του Σταδίου της Κω.

-Η  Εβραϊκή Συναγωγή   και η οικία του Ραββίνου σχεδιάστηκαν το 1934 από τον αρχιτέκτονα Armando Bernabiti  και ανεγέρθηκαν το 1935.

-Το 1935 γίνονται επεμβάσεις στο Κυβερνείο ή Διοικητήριο (Reggenza)  με την αφαίρεση του κωνοειδούς τρούλου και την τοποθέτηση ρολογιών. Επεμβάσεις   επίσης έγιναν και το 1942.

-Από το 1930 σχεδιαζόταν και ανεγέρθηκε τελικά το 1935 από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco το Καθολικό Νεκροταφείο και Παρεκκλήσι του Τιμίου Σταυρού ( Cappella di Santa Croce).

-Το Γυμναστήριο (Balilla), δηλ. η  σημερινή Αγροτική Τράπεζα, σχεδιάστηκε το 1934 και  περατώθηκε το 1936  από τον αρχιτέκτονα Armando Bernabiti.

-Το 1936 σχεδιάστηκε  από τον αρχιτέκτονα Mario Paolini η ανοικοδόμηση των  οθωμανικών κρηνών στην Πλατεία Πλατάνου και στο Τζαμί της Πλατείας Ελευθερίας.

-O Ορθόδοξος Ναός του Αγίου Νικολάου (σημερινός Μητροπολιτικός Ναός) σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Rodolfo Petracco. Θεμελιώθηκε  το 1937 και αποπερατώθηκε το 1939. Εργολάβος κατασκευής του υπήρξε ο Αγγελής Γεωργαλλής.

-Μεταξύ των ετών 1937-1939 σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν οι Φυλακές της Κω και το 1939-1941 κατασκευάστηκαν οι Αποθήκες Καπνού TEMI. Τέλος στις ιταλικές  υποδομές εντάσσονται και τα Κτίρια της Αστυνομίας στην Αντιμάχεια, Καρδάμενα και Κέφαλο.

-Είναι άξιο παρατήρησης το γεγονός ότι το σύνολο των σχεδίων των ιταλικών κτιρίων της Κω εκπονήθηκε στη Ρόδο.

Βασίλης Σ. Χατζηβασιλείου

                                                                

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Βασίλη Σ. Χατζηβασιλείου, «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-  Νεότερη». ΄Εκδοση Δήμου Κω.1990. Σελ. 505-507 και 541-553.

Φωτογραφικό Υλικό Σχεδίων από το Αρχείο της Ιταλικής Αρχιτεκτονικής των Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Κω.

  Scuola  Archeologica Italiana di Atene, “La presenza  italiana nel Dodecaneso tra il 1912 e il 1948. La ricerca archeologica. La conservazione. Le scelte progettuali.” A cura di Monica Livadiotti e Giorgio Rocco. Edizioni del Prisma. Atene 1997. Σελ.292-295 και 404-406.

Αρχείο Ιταλικής Διοίκησης Δωδεκανήσου (1912-1945). Έκδοση Υπουργείου Εξωτερικών. Υπηρεσία Διπλωματικού & Ιστορικού Αρχείου. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας & Θρησκευμάτων. ΓΑΚ-Αρχεία Νομού Δωδεκανήσου. Αθήνα 2002.

Annalisa Giglio, “Città del Mediterraneo: Kos. Architetture italiane nel Dodecaneso, 1912-43.”POLIBAPRESS | AGF, 2009.