Η μυστική ζωή των ρηγμάτων

Κατά μήκος της  μικρασιατικής ακτής υποθαλάσσια τρέχει το άγνωστο ρήγμα που έδωσε τον σεισμό της 21ης Ιουλίου 2017.

Καθημερινά χιλιάδες πληροφορίες φθάνουν στα αισθητήρια όργανά μας. Από αυτές θυμόμαστε κάποιες επειδή μας εντυπωσίασαν και τις αποθηκεύουμε στην μνήμη ενώ το μεγαλύτερο μέρος χάνεται. Μια σειρά ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων σε κάποιο εύρος συχνοτήτων μας μεταφέρει μέσω του αέρα την κωδικοποιημένη πληροφορία και αυτή δεν έχει νόημα έξω από την συνείδηση μας.

Μνήμη, ωστόσο δεν διαθέτουν μόνο οι άνθρωποι αλλά και κάποια «άψυχα» και μη ορατά πράγματα που βρίσκονται γύρω μας. Τα ρήγματα, όπως το άγνωστο μέχρι πρότινος ρήγμα του Καρά Αντα [Bodrum] που έδωσε πρόσφατα τον φονικό σεισμό ο οποίος έχει τόσο ταλαιπωρήσει τους κατοίκους δύο χωρών.[Σεισμοί δεν έχουν γεωγραφικά σύνορα]

Σύμφωνα με μοντέλα υπολογιστών έχει βρεθεί ότι τα σεισμικά ρήγματα έχουν καλύτερη μνήμη από ότι πίστευαν μέχρι σήμερα οι σεισμολόγοι. Ερευνητές του Πανεπιστημίου Northwestern έχουν τώρα μια απάντηση σε ένα εξοργιστικό πανάρχαιο ερώτημα: Γιατί οι σεισμοί μερικές φορές έρχονται σε ομάδες; Τα σεισμικά ρήγματα είναι πιο έξυπνα - με την έννοια ότι έχουν καλύτερη μνήμη.

Αν έχει περάσει πολύς καιρός από ένα μεγάλο σεισμό, η «μνήμη» του ρήγματος που συνήθως δεν αφανίζεται, αυξάνει υπό προϋποθέσεις την πιθανότητα να δώσει έναν άλλο. Ως αποτέλεσμα, συμβαίνει μια συστάδα σεισμών. Σεισμός σημαίνει ότι τα ρήγματα έχουν μακροπρόθεσμη μνήμη σύμφωνα με τους ερευνητές. Τα επιστημονικά μοντέλα δείχνουν ότι οι συστάδες μπορεί να συμβούν σε ρήγματα με μακροπρόθεσμη μνήμη, έτσι ώστε ακόμα και μετά από ένα μεγάλο σεισμό, η πιθανότητα ενός άλλου μπορεί να παραμείνει σε υψηλά επίπεδα. Η μνήμη προέρχεται από το γεγονός ότι ο σεισμός δεν απελευθερώνει όλη την συσσωρευμένη ενέργεια με την πάροδο του χρόνου, έτσι ώστε κάποιο τμήμα παραμένει μετά από ένα μεγάλο σεισμό και μπορεί να προκαλέσει έναν άλλο.

Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη. Η συμπεριφορά του εξαρτάται από την ιστορία τους για μεγάλο χρονικό διάστημα. Για παράδειγμα, ο κίνδυνος όπως το στραγγούλισμα στον αστράγαλο δεν εξαρτάται μόνο από το τελευταίο διάστρεμμα που είχε, αλλά και τις προηγούμενες περιπτώσεις από το ιστορικό του.

Η σύγχρονη σεισμολογία ξεκίνησε μετά από ένα μεγάλο σεισμό από τον οποίο καταστράφηκε το Σαν Φρανσίσκο το 1906. Οι σεισμολόγοι υποθέτουν ότι όταν ο επόμενος μεγάλος σεισμός θα συμβεί σε ένα ρήγμα εξαρτάται από το χρόνο, και σχετίζεται με την τελευταία φορά που εκδηλώθηκε. Με άλλα λόγια, ένα ρήγμα έχει μόνο βραχυπρόθεσμη μνήμη - θυμάται μόνο τον τελευταίο σεισμό και έχει «ξεχάσει» όλους τους προηγούμενους.

Αυτή η υπόθεση είναι σημαντική για τις προβλέψεις των μελλοντικών σεισμών , για τους χάρτες επικινδυνότητας που προβλέπουν το επίπεδο της ανακίνησης του εδάφους και για τα αντισεισμικά κτίρια και πως πρέπει να σχεδιάζονται.

Αρκετές ιστορίες δείχνουν συστάδες σεισμών με σχετικά μικρούς χρόνους μεταξύ τους, που χωρίζονται από μεγαλύτερους χρόνους χωρίς σεισμούς. Για παράδειγμα, στο ρήγμα Αγίου Ανδρέα της Καλιφόρνιας μεγάλοι σεισμοί συμβαίνουν μόνο με διαφορά περίπου 50 χρόνια, ενώ οι συστάδες διαχωρίζονται από αρκετές εκατοντάδες χρόνια. Συστάδες έχουν βρεθεί επίσης στο σύστημα ρηγμάτων Cascadia στα ανοικτά των ακτών του Όρεγκον[ Ουάσιγκτον], κατά μήκος του ρήγματος της Νεκράς Θάλασσας στο Ισραήλ, κά.

Αυτά τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είναι σημαντικά όχι μόνο για την πρόγνωση, αλλά και για τις τοπικές κοινωνίες. Όλα εξαρτώνται από το πως θα συμπεριφερθούν τα ενεργά ρήγματα σε ένα σεισμό. Απελευθέρωση ενέργειας που σχετίζεται με την ταχεία κίνηση σε ενεργά ρήγματα είναι η αιτία των περισσότερων σεισμών. Στην Καλιφόρνια, η κατασκευή νέων κτιρίων έχει απαγορευθεί κοντά σε ρήγματα που έχουν μετακινηθεί τα τελευταία 11.000 χρόνια. Επίσης ρήγματα που έχουν δείξει κίνηση τα τελευταία 2,6 εκ. χρόνια λαμβάνονται υπόψη, ιδίως για σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, φράγματα, νοσοκομεία και σχολεία.

Στην Κω όπως και σε άλλα μέρη της χώρας, ενεργά χερσαία ρήγματα τρέχουν κάτω ή κοντά από ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, σταθμό ηλεκτρικής ενέργειας, σχολείο κά, όμως αγνοούμε και αδιαφορούμε για την ύπαρξη και τις επιπτώσεις τους μέχρι να συμβεί το απευκταίο.

Τον τελευταίο καιρό η σεισμική δραστηριότητα του φαινομένου ομαλοποείται. Μέχρι το απόγευμα της 15/7/2017 είχαν εκδηλωθεί 1259 μετασεισμικές δονήσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της έχει μεταφερθεί στο τουρκικό χερσαίο χώρο ιδίως σε ακατοίκητες ορεινές εκτάσεις και μεταξύ του θαλάσσιου χώρου της τάφρου Gokova και της απέναντι μικρασιατικής ακτής.

Μετά το κύριο σοκ η μετασεισμική δράση έχει απομακρυνθεί από το επίκεντρο του ρήγματος 1 [Καρά Αντα, κοίτα πάνω χάρτη] πιο γνωστό στην διεθνή βιβλιογραφία ως ρήγμα Bodrum [με ετήσιο ρυθμό ολίσθησης 5.8046-5.8046 χιλιοστά, μήκος 12χλμ.] και κατευθύνεται πιο βορειοανατολικά με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε λιγότερο τις μετασεισμικές δονήσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες η δραστηριότητα στην κυριολεξία έχει σπάσει νεύρα και αναστατώσει τουρίστες και κατοίκους του Μπόντρουμ. Εκτιμώ ότι μετά το 1 ίσως έχει σπάσει τμήμα από το ρήγμα 2 [Gokova Oren Fault Zone 3, με ετήσιο ρυθμό ολίσθησης 6.5064-13.0128 χιλιοστά, μήκους 13χλμ] και  βρίσκεται πιθανόν σε εξέλιξη η ρήξη ενός μέρους του ρήγματος 3 [Gokova Oren Fault Zone 2, ολίσθηση 4.9282 - 4.9282 χιλιοστά, μήκος 13χλμ] του συστήματος διάρρηξης Gokova.

Η διαδικασία συνεχίζεται λόγω της τεράστιας συσσωρευμένης ενέργειας που πρέπει με κάθε τρόπο να εκτονωθεί και επειδή τα ρήγματα τελικά είναι πιο έξυπνα από ότι νομίζαμε.

Το σύστημα διάρρηξης Gokova συνήθως κινείται με 4-13 χιλιοστά το χρόνο. Όλοι πίστευαν ότι έχει ξεχάσει την σεισμική ακολουθία του 2004. Ωστόσο, μάταια ο λήθαργος αποδείχτηκε προσωρινός. Την 21η Ιουλίου θυμήθηκε το ιστορικό του και προκάλεσε αυτό που πάντα ήξερε να κάνει. Αυτή την φορά η δράση του μετρήθηκε σε εκατοστά και όχι σε χιλιοστά. Ανύψωση 20 εκατοστών στο νησί Καρά Αντα [Μαύρο Βουνό] που συνοδεύτηκε με καταποντισμό ευτυχώς μόνο του βυθού της πόλης Κω κατά 4 εκατοστά.

Το βέβαιο είναι ότι το σύστημα ρηγμάτων εξακολουθεί να ολισθαίνει και στο απώτερο μέλλον κάποιο άλλο τμήμα του ίσως δώσει ένα άλλο σοκ όπως αυτό που ζήσαμε. Η μυστική ζωή του Gokova πλέον δεν είναι τόσο κρυφή τόσο για μας όσο και τις καθημερινές δραστηριότητες μας. Δυστυχώς οι ουλές της γης δεν κλείνουν μονομιάς καθώς δεν ξεχνούν εύκολα όπως εμείς. Πάντα θυμούνται και προετοιμάζονται για την επόμενη φορά.

Η 21η Ιουλίου ήταν ακόμη ένα επεισόδιο που προστέθηκε στην πλούσια φυσική ιστορία του νησιού. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να μας φοβίζει η διαδικασία και οφείλουμε να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας, θα περάσει και αυτό.

Ωστόσο, πρέπει να εξοικειωθούμε με τα καπρίτσια του πασίγνωστου πια Gokova και να συμφιλιωθούμε με τον γριφώδη τρόπο λειτουργίας του. Τα τερτίπια του διαρκούν εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Ήταν εκεί όταν εμείς και ο πολιτισμός μας καν δεν υπήρχε. Θα βρίσκεται εκεί χωρίς εμάς. Οφείλουμε να διδαχτούμε και να είμαστε έτοιμοι.

Ο σιωπηλός γίγαντας μας σιγοψιθυρίζει ότι εκτός από δυνατά έχει και τρωτά σημεία. Απεχθάνεται την εκπαίδευση, την ετοιμότητα, τα ανθεκτικά υλικά σε βραχώδη εδάφη και τον υπεύθυνο σχεδιασμό. Από την άλλη είναι ικανό σε μία στιγμή χωρίς προειδοποίηση να γκρεμίσει ουτοπίες, δογματισμούς και θέσεις που στηρίχτηκαν σε θελκτικά τεχνάσματα.

Ο αντισεισμικός κανονισμός χρήζει επικαιροποίησης και άμεσης βελτίωσης. Πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα σε τοπικές ιδιαιτερότητες και να μάθουμε από τις ιστορίες των παλιών. Ας μελετήσουμε ξανά και ξανά το Δημαρχείο της Κω, πως και γιατί άντεξε το 1933 και το 2017. Ας ανασύρουμε από τα ράφια μελέτες, υλικά και εδαφολογικές έρευνες των Ιταλών.

Πρέπει να ξαναδούμε τα ντόπια υλικά που τόσο πλουσιοπάροχα μας χάρισε η μητέρα κωακή γη. Κρύβουν μυστικά αιώνων που θα τολμούσα να πω ότι ενοχλούν το θηριώδες Gokova. Η ποζολάνη, ο μονζονίτης, ο στεγανός και αντισεισμικός τραβερτίνης όπως και άλλα ανθεκτικά υλικά του τόπου τα πήγαν περίφημα απέναντι σε αλλεπάλληλες δονήσεις του Gokova.

Οι όποιες λύσεις πρέπει να έχουν σχέση με την τοπική πραγματικότητα και πάνω από όλα να είναι εφαρμόσιμες και λειτουργικές. Οτιδήποτε επιχειρησιακά κοστοβόρο δεν συνεπάγεται ότι είναι σωστό και κατάλληλο. Η διέξοδος απέναντι στη μονότονη και πληκτική κίνηση του γίγαντα βρίσκεται στην πλούσια ιστορία μας.

Το ρήγμα Gokova, το Datca, η Πιπεριά [ρήγμα δίαυλου Κω- Νισύρου], το ρήγμα του Δίκαιου [χερσαίο και πλέον επικίνδυνο του νησιού],τα ορατά και μη ηφαίστεια της Λεκάνης Κω, το ρήγμα της Αμοργού, το ηφαίστειο της Σαντορίνης και τόσοι άλλοι γεωλογικοί κίνδυνοι, αποτελούν πρόκληση για τους κατοίκους και τους φιλοξενούμενους του νησιού. Όμως, όλες αυτές οι άγνωστες γεωδομές εκτός από κινδύνους, όσο παράξενο αν ακούγεται, περιέχουν αρκετές αδυναμίες πάνω στις οποίες πρέπει να χαράξουμε τον μοναδικό δρόμο τον οποίο πρέπει να διαβούμε. «Σπίτι όσο χωρείς και αυλή όσο θωρείς» έλεγε ο συμιακο-μπουντρουμιανός πάππους μου.

​

Γεωδίφης

Πηγές

1.Northwestern University. "Earthquake faults are smarter than we usually think."

2.Βικιπαίδεια

3.USGS, Αμερικάνικο Γεωλογικό Ινστιτούτο

4.EMSC,Ευρωμεσογειακό Κέντρο

5.SHARE-WP3/diss.rm.ingv.it/- Ρήγματα και σεισμογενείς περιοχές στην Ευρώπη

Μετασεισμική δραστηριότητα και ενεργά ρήγματα στον κόλπο του Κεραμεικού.