Ζώντας με την Αλλαγή, η ιστορία του φάρου στο Ψαλίδι
Η λιμνούλα αδελφή του Λούρου στο Ψαλίδι, Κω.
Το ακρωτήριο Ψαλίδι βρίσκεται ανατολικά της πόλης Κω, είναι γνωστό ως Λούρος από το λουρί υποδηλώνοντας τη μεγάλη λωρίδα γης που καταλαμβάνει. Επειδή μοιάζει με κοπίδα ψαλιδιού έχει επικρατήσει στην τοπική διάλεκτο το τοπωνύμιο Ψαλίδι.
Ο ιστορικός Β.Χατζηβασιλείου αναφέρει ότι στην περιοχή παλαιότερα υπήρχε «η λίμνη Λάμπη του Ψαλιδιού με περιφέρεια γύρω στα 1.000 μέτρα που απείχε από τη θάλασσα περί τα 260 μέτρα και φάνταζε πανταχόθεν ως να ήτο λιμήν ποτέ». Σήμερα υπάρχει σημαντικός υδροβιότοπος με περιβαλλοντικό πάρκο που δυστυχώς δεν λειτουργεί.
Η σχεδόν ομαλή, ευδιάκριτη προεξοχή χαρακτηρίζεται από την παρουσία ενός μεταλλικού φάρου πάνω σε τσιμεντένιο βάθρο που λειτουργεί με συλλέκτη ηλιακής ενέργειας. Μέχρι τον 18ο αιώνα χρησιμοποιούσαν ως καύσιμη ύλη, τα ξύλα, τα κάρβουνα, ή ακόμη και διάφορες ρητίνες ,μετά καθιερώθηκε το λάδι, αργότερα το πετρέλαιο και τελευταία η ηλιακή τεχνολογία.
Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του δεν είναι γνωστή. Ο πύργος δεν εντυπωσιάζει και σε αφήνει παγερά αδιάφορο. Είναι νέος, δεν είναι πέτρινος ή έργο τέχνης και με βεβαιότητα δεν μπορεί να συγκριθεί με τον διάσημο Φάρο της Αλεξάνδρειας του Σώστρατου, τον πρώτο πυρσοφόρο πύργο της ιστορίας [κτίστηκε στις αρχές του 3ου π.Χ. αιώνα και κατέρρευσε από σεισμό τον 8ο μ. Χ. αιώνα].
Όμως, ο πύργος στην Punta delle Forbici όπως έλεγαν οι Ιταλοί την περιοχή, δεν επισημαίνει μόνο την πορεία των πλοίων αλλά καταγράφει πολύτιμες «απόρρητες» πληροφορίες τόσο για την εξέλιξη της ακτογραμμής όσο και για τις διαδικασίες του βυθού του κόλπου του Κεραμεικού.
Η θέση του στο ακρωτήρι και η μετατόπιση μέσα σε ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα, έχει μία ενδιαφέρουσα ιστορία να αφηγηθεί.
Ιστορικές εικόνες από το Google Earth αποδεικνύουν με τον πιο αδιάψευστο τρόπο ότι τουλάχιστον από το 2005 η ακτογραμμή υποχωρούσε με γοργό ρυθμό τα τελευταία χρόνια, γεγονός που δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο με την παράκτια διάβρωση και την άνοδο της στάθμης της θάλασσας.
Ο φάρος Λούρος ήταν κοντά στην ακτογραμμή πάνω σε χαλίκια και κροκάλες. Τέτοιοι σχηματισμοί εμφανίζονται συνήθως στη ζώνη θραύσης του κυματισμού και είναι σε άμεση σχέση με τις μεταβολές της κυματικής ενέργειας. Διαμορφώνονται σταδιακά με την πάροδο του χρόνου καθώς το νερό της θάλασσας αποσαθρώνει πετρώματα. Το αποτέλεσμα είναι μια ομαλή, στρογγυλεμένη εμφάνιση με χρώματα που κυμαίνονται από ημιδιαφανές άσπρο σε μαύρο και αποχρώσεις του καφέ, κόκκινου και πράσινου.
Μετά το τραγικό συμβάν της 21ης Ιουλίου ο Λούρος μονομιάς «βρέθηκε» στην θάλασσα κατόπιν υποθαλάσσιας καθίζησης περίπου 40 εκατοστών που συνέβη κοντά στο επίκεντρο του σεισμού. Ωστόσο το ταξίδι του φάρου όσο του φυλακίου, που κατασκευάστηκε μετά το 1974, προς την θάλασσα είχε ξεκινήσει εδώ και κάποια χρόνια.
Το 2005 ο πύργος βρισκόταν 21,8 μέτρα από την θάλασσα ενώ πριν τον κύριο σεισμό τον περασμένο Ιούλιο απείχε 4,4 μέτρα από το θαλάσσιο περιβάλλον δηλαδή κατέγραφε αλλαγή θέσης 1,75 μέτρα κατά μέσο όρο τον χρόνο. Κατά το κύριο σοκ ο φάρος έφτασε στην θάλασσα με άλμα μετατόπισης που εκτιμάται τουλάχιστον 3 μέτρα.
Η άνοδος της στάθμης της θάλασσας σε συγκεκριμένες τοποθεσίες μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι τοπικοί παράγοντες μπορεί να περιλαμβάνουν τεκτονικές επιδράσεις, καθίζηση γης, παλίρροιες, ρεύματα, καταιγίδες κ.λ.π.
Η χαλικώδης ακτή του Ψαλιδιού είναι πιο ανθεκτική από την αμμώδη του Σκανδάριου με αποτέλεσμα η παράκτια διάβρωση του να είναι μικρότερης κλίμακας. Όμως το φαινόμενο φθοράς και αφαίρεσης των ιζημάτων από την παραλία είχε έναν δυνατό σύμμαχο, τη διαδικασία ολίσθησης του ρήγματος που έδωσε τον σεισμό Καρά Αντα.
Υπό κανονικές συνθήκες, το ρήγμα έχει γλιστρήσει τα τελευταία 13 χρόνια από 65-195 χιλιοστά καταγράφοντας δηλαδή καθίζηση 13 εκατοστών κατά μέσο όρο τον χρόνο. Ωστόσο, ετήσια καθίζηση μεγαλύτερη του μέσου όρου ίσως επέδρασε στην γειτονική βαθυμετρία του βυθού που με την σειρά του αύξησε τις απώλειες ιζημάτων και πετρωμάτων όσο την ενέργεια των κυμάτων που έφταναν στην ακτή.
Εκτιμώ ότι αφανείς διαδικασίες του υποθαλάσσιου ρήγματος Gokova επηρέασαν σημαντικά την ταχύτητα της παράκτιας διάβρωσης και μέσα σε λίγα χρόνια προκάλεσαν την αλλαγή της θέσης της παραλίας κατά μήκος της ακτής.
Συχνά η διάβρωση των ακτών επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας παγκοσμίως, όμως ετήσια ανύψωση της θάλασσας κατά 2,34 εκατοστά δεν ήταν ικανή να αλλάξει την θέση του Λούρου. Τα παλιρροιακά ρεύματα, οι καταιγίδες, τα ρεύματα των κυμάτων, ισχυροί άνεμοι και τα ταχύτατα μετακινούμενα μηχανοκίνητα σκάφη συνέβαλλαν αλλά λιγότερο από τις διαδικασίες ολίσθησης του ρήγματος που φαίνεται ότι ήταν αρκετά ώριμο ή προετοίμαζε σιγά σιγά την ισχυρή δόνηση.
Ενα μήνα μετά τον σεισμό ο Λούρος πλέον θαλασσοδέρνεται ενώ το φυλάκιο ταξιδεύει μέχρι να χαθεί κάτω από τα καταγάλανα νερά του Κεραμεικού. Δίπλα του στέκει η λιμνούλα, η μικρή αδελφή του, με θαλασσινό νερό που δίνει τη δική της μάχη επιβίωσης. Από την μια εμείς από την άλλη οι δυνάμεις της φύσης.
Νοτιοανατολικά του νεοσύστατου μικρού υδάτινου σώματος υπάρχει ο μεγαλύτερος βιότοπος του Ψαλιδιού, η μητέρα του Λούρου που ίσως έχει διαμορφωθεί από κάποιο ανάλογο αλλά πιο ισχυρό επεισόδιο του παρελθόντος, από την δράση του Gokova, όταν η ακτογραμμή βρισκόταν ψηλότερα.
Η ιστορία του Λούρου σιγοψιθυρίζει ότι είναι λάθος να υποτιμήσουμε τα βιώματα του. Ο φάρος είναι πλέον ένα φυσικό μνημείο, μία πολύτιμη κιβωτός που πρέπει οπωσδήποτε να αξιοποιηθεί και να μείνει ως έχει. Παραμελημένος και αφημένος στη τύχη, όμως έχει πολλά να πει και πάνω από όλα να διδάξει.
Τεχνικά έργα και ιστορικά μνημεία κοντά σε σημαντικά σεισμικά ενεργά ρήγματα ιδίως υποθαλάσσια χρειάζονται ιδιαίτερη προσοχή και μελέτη.
Το Fort Ricasoli, ένα ιστορικό κάστρο του 17ου αιώνα στη Μάλτα, απειλείται με την καταστροφή, καθώς χτίστηκε σε ένα ρήγμα στο ακρωτήριο το οποίο αυξάνει τον ετήσιο ρυθμό παράκτιας διάβρωσης. Ένα μικρό κομμάτι ενός από τους τοίχους των προμαχώνων έχει ήδη καταρρεύσει καθώς η γη κάτω από αυτή έχει διαβρωθεί.
Το «πανύψηλο» κάστρο Νερατζιά της Κω, όπως το είχε περιγράψει ο διάσημος Οθωμανός χαρτογράφος ,ναύαρχος και συγγραφέας Πίρι Ρέις, έχει χάσει εδώ και αιώνες το επιβλητικό ύψος του και πρέπει να αναζητηθεί πρώτα η αιτία πριν φτάσουμε στην αποκατάσταση του. Το ίδιο ισχύει για τις τωρινές και μελλοντικές λιμενικές εγκαταστάσεις του νησιού.
Η γεωμυθολογία, οι προφορικές ιστορίες των παλιών ,η γεωαρχαιολογία, οι ιστορικοί χάρτες, η γεωλαογραφία, οι αναφορές του Ζαρράφτη, τα Ιταλικά τεχνικά έργα, η ιστορία της Κω του Χατζηβασιλείου, κά, περιέχουν πλην άλλων μυστικά «γιατροσόφια» και οδηγούς επιβίωσης απέναντι σε φυσικούς κινδύνους εκατοντάδων χρόνων.
Οι μη ορατές θαλάσσιες διαδικασίες είναι εξίσου άν όχι πιο σημαντικές από τις χερσαίες και μπορεί να επηρεάσουν σημαντικά τον πληθυσμό στις παράκτιες περιοχές και τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Ο αγώνας της ξηράς με την θάλασσα είναι σκληρός καθώς η άνοδος της θάλασσας αναμένεται να συνεχιστεί για αιώνες. Αναμένουμε αύξηση της στάθμης της θάλασσας μέσα στα επόμενα 2.000 χρόνια περίπου 2,3 μέτρων για κάθε βαθμό Κελσίου αύξησης της θερμοκρασίας χωρίς να έχουμε λάβει υπόψη τον σημαντικότερο παράγοντα στην περιοχή μας, την τοπική τεκτονική επίδραση. Δυστυχώς δεν έχουμε κλείσει με την λειτουργία και την δραστηριότητα του ενεργού πλέον Gokova.
Ομως, ο Λούρος είναι χωρίς ηλικία, ενεργεί ταυτόχρονα ως παιδί, νέος και γέρος. Παρασύρεται εύκολα, ζει την τρέλα της νεότητας του, είναι πλούσιος σε εμπειρίες αλλά προετοιμάζεται για νέες περιπέτειες. Δεν φοβάται τα βαθιά, αποτελεί πλέον ένα ζωντανό κομμάτι από την γεωκληρονομιά του τόπου. Έχει πολλές ιστορίες να διηγηθεί και να αποκαλύψει όχι μόνο σε εμάς αλλά και στις μελλοντικές γενιές.
Γεωδίφης
Πηγές
1.Ιστορία της Νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
2.Κώια- Ιάκωβος Ζαρράφτης
3.Ιστοσελίδες -ΝΟΑΑ,ΝΑΣΑ,USGS
4.Βικιπαίδεια
5.Coseismic subsidence in the 1700 great Cascadia earthquake: Coastal estimates versus elastic dislocation models-Lucinda J. Leonard,Roy D. Hyndman,Stephane Mazzotti[2004]
6.Ιστορία των Σεισμών της Κω, 2018-2023
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Ο φάρος στις 19/6/2011 όταν ακόμα δέσποζε στην στεριά.
