Κουρτίνες, στολίδια και «ψώρα» στο γραφικότατο Παλιό Πυλί
«Τοπία δε και το Πυλήον έχει εξαίσια. Ως το γραφικώτατον παλαιόν Πυλήον, απέναντι αυτού προς Δ. ο υψιμέτωπος Ψωριάρης δυτικότερα τούτου ή ρωμαντική Ασκόπετρα, έτι δυτικώτερα τούτου κοιλάς τις δενδρόφυτος μετά πηγής πρό φυσικού τινος πυλώνος υπό τ΄όνομα Σταλαοί…» Ι.Ζαρράφτης, 1917
Το κάστρο και πολλά ασυνήθιστα γεωλογικά χαρακτηριστικά πλαισιώνουν το Παλιό Πυλί. Κατά την ιπποτική περίοδο το κάστρο ήταν ένα από τα σημαντικότερα καταφύγια των κατοίκων του νησιού. Σύμφωνα με τον ιστορικό Βασίλη Χατζηβασιλείου, πρέπει να υπήρχε τουλάχιστον από την εποχή του Οσίου Χριστοδούλου (11ος αιώνας).Στα μέσα του 15ου αιώνα ήταν το πιο ισχυρό φρούριο του νησιού. Οριστικά εγκαταλείφθηκε το 1813 ή 1830 εξαιτίας της επιδημίας χολέρας.
Το Παλιό Πυλί αποτελείται από νεώτερα γρανιτοειδή πετρώματα [χαλαζιακοί μονζονίτες- γρανοδιορίτες,12 εκ.χρόνων] που διείσδυσαν από τα έγκατα της γης σε παλαιότερους λευκότεφρους ασβεστόλιθους [163-55 εκ.χρόνων]. Σήμερα αυτά τα πετρώματα με διαφορετική ηλικία βρίσκονται δίπλα το ένα στο άλλο αναδεικνύοντας το ξεχωριστό τοπίο της περιοχής.
Οι καρστικοί σχηματισμοί έχουν διαμορφώσει ένα πραγματικό γεωλογικό θησαυρό στο Παλιό Πυλί, τον γειτονικό Ψωριάρη,στους Σταλαούς και την ρομαντική- κατά τον Ζαρράφτη- Ασκόπετρα.
Πολλά από τα τοπωνύμια σχετίζονται με την καρστική τοπογραφία της περιοχής. Για παράδειγμα η ημιορεινή τοποθεσία ΝΔ του Αγίου Παντελεήμονα ονομάζεται Σταλαός επειδή η διάβρωση άνοιξε βαθούλωμα από το οποίο στάζουν στάλες νερού.
Ο όρος καρστικός είναι γεωμορφολογικός, χαρακτηρίζει τα εσωτερικά μορφολογικά στοιχεία τα οποία δημιουργούνται στα ασβεστολιθικά πετρώματα από την διαλυτική δράση του νερού κατά τη διάρκεια των αιώνων. Τα καρστικά πετρώματα είναι έντονα υδατοπερατά σε αντίθεση με τα σχιστολιθικά που είναι αδιαπέρατα.
Η επίδραση του διοξειδίου του άνθρακα της ατμόσφαιρας,ο σχηματισμός ανθρακικού οξέως σε συνδυασμό με το νερό αποσαθρώνουν τα ασβεστολιθικά πετρώματα της περιοχής σχηματίζοντας κενά (έγκοιλα), σπήλαια, καταβόθρες και πανέμορφα σπηλαιοεκθέματα όπως τις φυσικές κουρτίνες που παρατήρησε ο Μάνος Μαστρογιώργης.
Οι κουρτίνες [ή ρύσεις] σχηματίστηκαν από αργή ροή νερού κατά μήκος μιας επιφάνειας που αποθέτει κρυστάλλους ασβεστίτη. Είναι σχετικά λεπτές, κυματιστές και θυμίζουν «κουρτίνες» από εύπλαστο ύφασμα. Όπως και άλλα σπηλαιοθέματα, σχηματίζονται από το νερό που ρέει κάτω από απότομες κλίσεις. Όταν μια σταγόνα νερού συναντήσει ένα κεκλιμένο επίπεδο (τοίχωμα ή οροφή), τότε δεν πέφτει αλλά διατρέχει αυτή την επιφάνεια. Οι επιφανειακές τάσεις επιτρέπουν σε αυτά τα διαλύματα να προσκολληθούν σε ένα τοίχο ή σε κεκλιμένη οροφή και να κινηθούν αργά προς τα κάτω. Όπως συμβαίνει στους σταλακτίτες, η διαφυγή του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του σπηλαίου έχει ως αποτέλεσμα τον υπερκορεσμό του διαλύματος [σε CaCO3] και την απόθεση τους ως λεπτά ίχνη. Με τον χρόνο η απόθεση αυτή επαναλαμβάνεται, οδηγώντας στην κατακόρυφη ανάπτυξη του λευκού, ημιδιαφανούς, κυματιστού φύλλου ασβεστίτη που εμφανίζεται σήμερα στο Παλιό Πυλί.
Πολλά τουριστικά σπήλαια έχουν φώτα που τοποθετούνται πίσω από κουρτίνες για να τονίσουν την διαύγεια και το χρώμα τους.
Η γεωλογική ιστορία των καρστικών σχηματισμών του Π.Πυλιού είναι πολύ παλιά. Εκατομμύρια χρόνια πριν, σε μια ρηχή θάλασσα σχηματίστηκε ο τεφρόλευκος ασβεστόλιθος του Π.Πυλιού. Ο ασβεστόλιθος είναι ιζηματογενές πέτρωμα που σχηματίζεται από διαδοχικά στρώματα από σχιστόλιθο, άμμο και βότσαλο με άμμο - συχνά περιέχουν και λείψανα από οργανισμούς. Τα στρώματα των ιζημάτων σκληραίνουν με την πάροδο του χρόνου για να σχηματίσουν τα ασβεστολιθικά πετρώματα. Εκατοντάδες χιλιάδες σεισμοί -από την σύγκρουση της Αφρικανικής πλάκας με την Ευρασιατική- ανύψωσαν τα πετρώματα για να σχηματίσουν τους λόφους της περιοχής όπως αυτό του «υψιμέτωπου» Ψωριάρη.
Η «ψώρα» δηλαδή η δερματική παρασιτική λοίμωξη του Ψωριάρη οφείλεται και αυτή στην καρστική τοπογραφία όπως και τα χαρακτηριστικά έγκοιλα από τα οποία περιβάλλεται Ενδείξεις αρχαίας εξόρυξης ασβεστόλιθου στην επιφάνεια του ρήγματος Ζιά παρατηρούνται στο ύψωμα Ψωριάρη. Από αυτό τον λατομικό χώρο πιθανόν να έγινε η εξόρυξη ασβεστόλιθου για την κατασκευή του κάστρου.[ακόμη διακρίνονται ίχνη από μεταλλικά εργαλεία στον ανοιχτό χώρο εκσκαφής].Ο Κόκκινος Σπήλιος, η σπηλιά με τις κόκκινες πέτρες στον Ψωριάρη είναι και αυτή από ασβεστόλιθο το δε χρώμα τους οφείλεται στο ορυκτό αιματίτη [οξείδιο του σιδήρου].
Μακριά από τους ανθρώπους εκεί όπου το ρολόι έχει σταματήσει, η γεωλογία του κάρστ παρέχει ένα από τα πιο εντυπωσιακά μέρη στο νησί της Κω. Παραφράζοντας τον Ινδό πνευματικό δάσκαλο Osho[1931-1990] θα μπορούσε να πει κανείς «Κοίταξε τη φύση γύρω σου, κοίταξε τα σύννεφα και τα αστέρια… κι αν έχεις μάτια, θα δεις πως όλη η πλάση είναι ευτυχισμένη. Τα πάντα είναι χαρούμενα… στο Παλιό Πυλί.»
Γεωδίφης
Πηγές:
1.Γεωλογικός χάρτης Κω- ΙΓΜΕ
2.Πετρογενετικές διαδικασίες και συνθήκες απόθεσης των σπηλαιοθεμάτων του Σπηλαίου του Περάματος Ιωαννίνων -Ε. Υφαντή
3.Κώια-Ι.Ζαρράφτης
4.dikaiosnet.gr
5.Φωτογραφίες- Μάνος Μαστρογιώργης[4,5,6],Βικιπαίδεια[3]
6.Τοπωνύμια της Νήσου Κω- Ν.Ζάρακας
7.Ιστορία της νήσου Κω-Β.Χατζηβασιλείου
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
